Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020, 9:15

De bekeerde auteur Stephan Sanders beweerde laatst dat religies een omgang met de dood bedacht hebben, in tegenstelling tot de wereldlijke ideologieën als het liberalisme, het socialisme en het marxisme. En in tegenstelling tot de architectuur, besefte ik, want ongeveer tegelijkertijd dook de anderhalvemetersamenleving op als ontwerpprobleem.

Het architectenvak is opportunistisch. Het is een kracht en een zwakte. Vakgenoten storten zich op de anderhalvemetersamenleving. Ik noteer de bijval van sommige architectuurcritici. Harm Tilman: “Uitermate inspirerend vind ik een lokale micromarkt in Rotterdam.” Indira van ‘t Klooster: “De drive-in industrie wordt in rap tempo verrijkt met nieuwe concepten, waarvan drive-through condoleren het innovatieve hoogtepunt van de week is.” Ole Bouman spant de kroon: “Distance als creatieve opgave. Stedelijk ballet. Ontwerp van de omweg. Social dis-dancing.”

De anderhalvemetersamenleving is Nederland overkomen. Alleen: het woord samenleving is veel te groot. Gedwongen afstand houden is crisisinterventie. Het is een maatregel van openbare orde, die bedacht is door virologen. Harm Tilman vergeet dat op de resterende, gedecimeerde markten anderhalve meter vakken verplicht zijn. Ze zijn provisorisch, want niemand zit op die vakken te wachten. Een toekomstig hoogtepunt in de week van Indira van ’t Klooster zal ongetwijfeld de begrafenis zijn die je in een drive-in bioscoop geheel in de eigen auto meemaakt met in plastic verpakte kopjes begrafeniskoffie en -cake op het dashboard. De auto is immers het hygiënische vervoermiddel bij uitstek. Nieuwe automobiliteit gaat ons nog voor ruimtelijke problemen stellen, maar dat is een ander verhaal.

De openbare orde is in beperkingen gedefinieerd. Angstig afstand houden moet niet verward worden met uitdagend, waardig en cultureel geworteld samen-leven. De vormgeving van de nieuwe defensieve openbare orde kan maar het beste provisorisch blijven. Verfraaiing bewerkstelligt slechts een nieuwe Design Gap tussen een geplaagd land en goedbedoelende ontwerpers.

Ole Bouman mag zulke truttigheid herverpakken als stadsdansjes, met architectuur heeft het weinig te maken. Er zit namelijk geen gif in. Muzikant-kunstenaar Brian Eno twitterde onlangs een onheilzwangere stelling, die ik overdrachtelijk opnam: “The trouble with New Age music is that there's no evil in it.” Herlees wat de architect Adolf Loos schreef: “Wanneer wij in een bos op een met een spade opgeworpen, piramidevormige hoop aarde stuiten, zes voet lang en drie voet breed, dan worden we stil en ernstig en iets in ons zegt: hier ligt iemand begraven. Dit is architectuur.”

In de wereld van ooit lag de begraafplaats naast de kerk in het dorp. Het kerkhof maakte het onheil zichtbaar in het alledaagse leven. Het is geen toeval dat Adolf Loos zijn grafheuvel op een rare plek, in een bos, aantrof. In de metropool die Wenen een eeuw geleden was bestonden slechts begraafplaatsen, er waren geen kerkhoven meer, de dood was ver weg. Loos vroeg zich af hoe de onthechte stadsbewoner zich verhield tot het onheil. De finale manifestatie daarvan was de grafheuvel afgezonderd in een bos, een graf teruggebracht tot een hoop aarde zo groot als de mens die eronder rust. Hoe eenvoudig en anoniem ook: anders dan de coronamaatregelen is de grafheuvel verre van provisorisch.

Loos werkte met gekende rituelen en culturele verlangens. Architecten tekenen steden, huizen, scholen, ziekenhuizen, monumenten, crematoria, graven. Zij zijn veroordeeld tot opportunisme, optimisme en can-do, zeker. Dat sluit niet uit dat zij met Loosiaanse weerbarstigheid huizen bedenken voor huwelijks- en geboortefeesten in een architectuur die ook het onheil van ziekte, dood en rouw verdraagt. Dat is waardigheid. Of stijl. Duurzaamheid voor mijn part. De architectuur dient het leven in álle facetten. En zwijgt.

Tien jaar terug ontwierp een studentengroep een graf voor Adolf Loos. In een steenfabriek legden zij hun ontwerp uit met de bakstenen die zij daar vonden. Zij kozen dubbelgebakken diepzwarte stenen en legden die in een langgerekte dubbelsymmetrische piramide op elkaar. Het lag voor de hand. Een student merkte op dat het hoofdeinde ontbrak. De studenten ontmantelden het graf. Zij legden opnieuw een piramide, asymmetrisch dit keer. Simpel. Het werd doodstil. De studenten durfden niet meer op de stenen te lopen. In zichzelf gekeerd maakten zij foto’s, legden hun zwartgeblakerde stenen terug en gingen naar huis.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

architectuur coronacrisis anderhalve-meter-samenleving coronavirus column hans van der heijden het timmermansoog anderhalvemetersamenleving

1	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
2	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
3	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
4	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
5	Een appartementengebouw met acht verschillende woningen donderdag, 18 april

Het Timmermansoog: Onheil

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Pauwert Architectuur vestigt zich in historische boerderij aan rondweg Eindhoven

Houten modulair meubelsysteem van Falsework maakt iedereen timmerman

Archello introduceert ‘de meest visuele podcastserie over architectuur’

Bamboe paviljoen bij Brusselse triomfboog door bkvv architecten

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

‘Nieuw kabinet moet daadkrachtig mobiliteitsbeleid voeren’

Limburg maakt plannen voor 30.000 woningen nabij stations

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen