Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020, 9:15
De bekeerde auteur Stephan Sanders beweerde laatst dat religies een omgang met de dood be­­dacht hebben, in tegenstelling tot de wereldlijke ideologieën als het liberalisme, het socialisme en het marxisme. En in tegenstelling tot de architectuur, besefte ik, want ongeveer tegelijkertijd dook de anderhalve­meter­samenleving op als ontwerpprobleem.

Het architectenvak is opportunistisch. Het is een kracht en een zwakte. Vakgenoten storten zich op de anderhalvemetersamenleving. Ik noteer de bijval van sommige architectuurcritici. Harm Tilman: “Uitermate inspirerend vind ik een lokale micromarkt in Rotterdam.” Indira van ‘t Klooster: “De drive-in industrie wordt in rap tempo verrijkt met nieuwe concepten, waarvan drive-through condoleren het innovatieve hoogtepunt van de week is.” Ole Bouman spant de kroon: “Distance als creatieve op­gave. Stedelijk ballet. Ontwerp van de omweg. Social dis-dancing.”

De anderhalvemetersamenleving is Nederland overkomen. Alleen: het woord samen­leving is veel te groot. Gedwongen afstand houden is crisisinterventie. Het is een maatregel van openbare orde, die bedacht is door virologen. Harm Tilman vergeet dat op de resterende, gedecimeerde markten anderhalve meter vakken verplicht zijn. Ze zijn provisorisch, want niemand zit op die vakken te wachten. Een toekomstig hoogte­punt in de week van Indira van ’t Klooster zal ongetwijfeld de begrafe­nis zijn die je in een drive-in bioscoop geheel in de eigen auto meemaakt met in plastic verpakte kopjes begrafenis­koffie en -cake op het dashboard. De auto is immers het hygiënische vervoer­middel bij uitstek. Nieuwe auto­mobiliteit gaat ons nog voor ruimtelijke problemen stellen, maar dat is een ander verhaal.

De openbare orde is in beperkingen gedefinieerd. Angstig afstand houden moet niet verward worden met uitdagend, waardig en cultureel geworteld samen-leven. De vorm­geving van de nieuwe defensieve openbare orde kan maar het beste provisorisch blijven. Verfraaiing be­werk­stelligt slechts een nieuwe Design Gap tussen een geplaagd land en goedbedoelende ontwerpers.

Ole Bouman mag zulke truttigheid herverpakken als stadsdansjes, met architectuur heeft het weinig te maken. Er zit namelijk geen gif in. Muzi­kant-kunstenaar Brian Eno twitterde onlangs een onheilzwangere stelling, die ik over­drachtelijk op­nam: “The trouble with New Age music is that there's no evil in it.” Herlees wat de architect Adolf Loos schreef: “Wanneer wij in een bos op een met een spade opgewor­pen, piramide­vormige hoop aarde stuiten, zes voet lang en drie voet breed, dan worden we stil en ern­stig en iets in ons zegt: hier ligt iemand begraven. Dit is architectuur.”

In de wereld van ooit lag de begraafplaats naast de kerk in het dorp. Het kerkhof maakte het onheil zichtbaar in het alledaagse leven. Het is geen toeval dat Adolf Loos zijn grafheuvel op een rare plek, in een bos, aantrof. In de metropool die Wenen een eeuw geleden was bestonden slechts begraafplaatsen, er waren geen kerkhoven meer, de dood was ver weg. Loos vroeg zich af hoe de onthechte stads­be­woner zich verhield tot het onheil. De finale manifestatie daarvan was de grafheuvel afgezonderd in een bos, een graf teruggebracht tot een hoop aarde zo groot als de mens die eronder rust. Hoe een­voudig en anoniem ook: anders dan de coronamaatregelen is de grafheuvel verre van provi­sorisch.

Loos werkte met gekende rituelen en culturele verlangens. Architecten tekenen steden, huizen, scholen, ziekenhuizen, monumenten, crematoria, graven. Zij zijn veroordeeld tot opportunisme, optimisme en can-do, zeker. Dat sluit niet uit dat zij met Loosiaanse weer­barstig­heid huizen bedenken voor huwelijks- en geboortefeesten in een architectuur die ook het onheil van ziekte, dood en rouw verdraagt. Dat is waardig­heid. Of stijl. Duur­zaam­heid voor mijn part. De architectuur dient het leven in álle facetten. En zwijgt.

Tien jaar terug ontwierp een studentengroep een graf voor Adolf Loos. In een steenfabriek legden zij hun ontwerp uit met de bakstenen die zij daar vonden. Zij kozen dubbelgebakken diepzwarte stenen en legden die in een langgerekte dubbelsymmetrische piramide op elkaar. Het lag voor de hand. Een stu­dent merkte op dat het hoofdeinde ontbrak. De studenten ontmantelden het graf. Zij legden op­nieuw een piramide, asymmetrisch dit keer. Simpel. Het werd doodstil. De studenten durfden niet meer op de stenen te lopen. In zichzelf gekeerd maakten zij foto’s, legden hun zwartgeblakerde stenen terug en gingen naar huis.


Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

architectuur coronacrisis anderhalve-meter-samenleving coronavirus column hans van der heijden het timmermansoog anderhalvemetersamenleving

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Loer Architecten, Fletts en Kleurrijk Wonen zetten volgende stap in sociale woningbouw in hout
24 oktober, 4:02

Architectonische installatie als scenografie voor tentoonstelling kunstenaar
24 oktober, 2:45

Haags schoolgebouw Eduard Cuypers gerenoveerd en uitgebreid met nieuwbouw
24 oktober, 12:07

Groosman presenteert ontwerp gezondheidscentrum in Mijdrecht
24 oktober, 10:48

Inschrijving Neprom-prijs 2026 geopend
24 oktober, 1:59

Partijen eens over minder regels en procedures in woningbouw
24 oktober, 9:28

Provincies: bouw van half miljoen woningen dreigt stil te vallen
23 oktober, 3:08

Maquette als onderdeel van expositie Amsterdam in Motion wordt geopend
23 oktober, 10:35

Provincies zetten in op natuurherstel tegen stikstofimpasse
22 oktober, 1:27

Renovatie Prinsenhof Delft kost negen miljoen meer dan eerder begroot

22 oktober, 9:33
Ga naar het nieuws-archief
Hans van der HeijdenArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan