Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020, 9:15

De bekeerde auteur Stephan Sanders beweerde laatst dat religies een omgang met de dood bedacht hebben, in tegenstelling tot de wereldlijke ideologieën als het liberalisme, het socialisme en het marxisme. En in tegenstelling tot de architectuur, besefte ik, want ongeveer tegelijkertijd dook de anderhalvemetersamenleving op als ontwerpprobleem.

Het architectenvak is opportunistisch. Het is een kracht en een zwakte. Vakgenoten storten zich op de anderhalvemetersamenleving. Ik noteer de bijval van sommige architectuurcritici. Harm Tilman: “Uitermate inspirerend vind ik een lokale micromarkt in Rotterdam.” Indira van ‘t Klooster: “De drive-in industrie wordt in rap tempo verrijkt met nieuwe concepten, waarvan drive-through condoleren het innovatieve hoogtepunt van de week is.” Ole Bouman spant de kroon: “Distance als creatieve opgave. Stedelijk ballet. Ontwerp van de omweg. Social dis-dancing.”

De anderhalvemetersamenleving is Nederland overkomen. Alleen: het woord samenleving is veel te groot. Gedwongen afstand houden is crisisinterventie. Het is een maatregel van openbare orde, die bedacht is door virologen. Harm Tilman vergeet dat op de resterende, gedecimeerde markten anderhalve meter vakken verplicht zijn. Ze zijn provisorisch, want niemand zit op die vakken te wachten. Een toekomstig hoogtepunt in de week van Indira van ’t Klooster zal ongetwijfeld de begrafenis zijn die je in een drive-in bioscoop geheel in de eigen auto meemaakt met in plastic verpakte kopjes begrafeniskoffie en -cake op het dashboard. De auto is immers het hygiënische vervoermiddel bij uitstek. Nieuwe automobiliteit gaat ons nog voor ruimtelijke problemen stellen, maar dat is een ander verhaal.

De openbare orde is in beperkingen gedefinieerd. Angstig afstand houden moet niet verward worden met uitdagend, waardig en cultureel geworteld samen-leven. De vormgeving van de nieuwe defensieve openbare orde kan maar het beste provisorisch blijven. Verfraaiing bewerkstelligt slechts een nieuwe Design Gap tussen een geplaagd land en goedbedoelende ontwerpers.

Ole Bouman mag zulke truttigheid herverpakken als stadsdansjes, met architectuur heeft het weinig te maken. Er zit namelijk geen gif in. Muzikant-kunstenaar Brian Eno twitterde onlangs een onheilzwangere stelling, die ik overdrachtelijk opnam: “The trouble with New Age music is that there's no evil in it.” Herlees wat de architect Adolf Loos schreef: “Wanneer wij in een bos op een met een spade opgeworpen, piramidevormige hoop aarde stuiten, zes voet lang en drie voet breed, dan worden we stil en ernstig en iets in ons zegt: hier ligt iemand begraven. Dit is architectuur.”

In de wereld van ooit lag de begraafplaats naast de kerk in het dorp. Het kerkhof maakte het onheil zichtbaar in het alledaagse leven. Het is geen toeval dat Adolf Loos zijn grafheuvel op een rare plek, in een bos, aantrof. In de metropool die Wenen een eeuw geleden was bestonden slechts begraafplaatsen, er waren geen kerkhoven meer, de dood was ver weg. Loos vroeg zich af hoe de onthechte stadsbewoner zich verhield tot het onheil. De finale manifestatie daarvan was de grafheuvel afgezonderd in een bos, een graf teruggebracht tot een hoop aarde zo groot als de mens die eronder rust. Hoe eenvoudig en anoniem ook: anders dan de coronamaatregelen is de grafheuvel verre van provisorisch.

Loos werkte met gekende rituelen en culturele verlangens. Architecten tekenen steden, huizen, scholen, ziekenhuizen, monumenten, crematoria, graven. Zij zijn veroordeeld tot opportunisme, optimisme en can-do, zeker. Dat sluit niet uit dat zij met Loosiaanse weerbarstigheid huizen bedenken voor huwelijks- en geboortefeesten in een architectuur die ook het onheil van ziekte, dood en rouw verdraagt. Dat is waardigheid. Of stijl. Duurzaamheid voor mijn part. De architectuur dient het leven in álle facetten. En zwijgt.

Tien jaar terug ontwierp een studentengroep een graf voor Adolf Loos. In een steenfabriek legden zij hun ontwerp uit met de bakstenen die zij daar vonden. Zij kozen dubbelgebakken diepzwarte stenen en legden die in een langgerekte dubbelsymmetrische piramide op elkaar. Het lag voor de hand. Een student merkte op dat het hoofdeinde ontbrak. De studenten ontmantelden het graf. Zij legden opnieuw een piramide, asymmetrisch dit keer. Simpel. Het werd doodstil. De studenten durfden niet meer op de stenen te lopen. In zichzelf gekeerd maakten zij foto’s, legden hun zwartgeblakerde stenen terug en gingen naar huis.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

architectuur coronacrisis anderhalve-meter-samenleving coronavirus column hans van der heijden het timmermansoog anderhalvemetersamenleving

1	Expositie in Kunsthal belicht eerdere toeristische periode Rotterdam dinsdag, 18 november
2	Het streven naar nieuw is ouderwets donderdag, 20 november
3	SAWA officieel geopend door Koningin Máxima donderdag, 20 november
4	Space&Matter ontwerpt ingetogen houten paviljoen voor BSO in Zeist vrijdag, 21 november
5	Zelfsluitende Vlotterkering in Steyl vormt tevens 'balkon aan de Maas' dinsdag, 18 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Planbureaus willen af van begrip anderhalvemetersamenleving

28 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Compacter schoolgebouw in Klein-Zundert maakt veel groener schoolplein mogelijk

42 minuten geleden

In Klein-Zundert, een dorp in Noord-Brabant, heeft een uitgestrekte, eenlaagse school plaats gemaakt voor een tweelaagse, duurzame school met houten aula als hart. Door de compactere opzet van de nieuwe school kon de omgeving ervan vergroend worden.

Hans Been Architecten en LAP Landscape & Urban Design winnen tender in Hoeven

Gisteren, 13:00

Het ontwerpteam van Hans Been Architecten en LAP Landscape & Urban Design wint de tender voor de herontwikkeling van een voormalige schoollocatie in Hoeven.

RoosRos ontwerpt circulaire gym/beweegbox in Tilburg – eerste toepassing sorghumvezelisolatie

Gisteren, 12:00

In het project is lokaal geproduceerd sorghum, een graansoort, gebruikt als isolatiemateriaal. Het is voor het eerst dat de vezels van de plant zo toegepast worden.

Studioninedots deelt nieuwe beelden van project Spark op Smakkelaarsveld in Utrecht

Gisteren, 11:00

Terwijl het project in de bouw is, de contouren ervaren zichtbaar worden, deelt Studioninedots nieuwe beelden van de invulling van het Smakkelaarsveld, direct naast Utrecht Centraal en Hoog Catharijne.

Amsterdam koppelt metrolijn 50 en 53 om capaciteit metronetwerk te verhogen

1 uur geleden

Op het nieuwe netwerk kunnen de metro's vaker rijden: acht keer per uur overdag en tien keer per uur in de spits. Door de ontvlechting rijden er straks minder lijnen op hetzelfde spoor.

Gemeente Den Haag komt met meldpunt voor onveilige plekken

Gisteren, 12:11

De gemeente Den Haag heeft een meldpunt gecreëerd waar mensen melding kunnen maken van onveilige plekken. Experts bekijken de locaties vervolgens om vast te stellen welke maatregelen er nodig zijn om het gevoel van veiligheid te verbeteren.

Vervoersregio's Rotterdam, Den Haag en Amsterdam willen miljard extra voor OV

21 november, 11:29

Volgens burgemeester Jan van Zanen van Den Haag is 500 miljoen euro extra nodig "om niet achteruit te gaan door indexering en bezuinigingen". En nog eens 500 miljoen euro is nodig "om het OV mee te laten groeien met het aantal inwoners.

Mogelijke proef zelfrijdende pendelbussen tussen station Hoofddorp en Schiphol Trade Park

20 november, 2:15

De provincie Noord-Holland onderzoekt of het zelfrijdende pendelbussen zonder chauffeur kan laten rijden in de buurt van Schiphol. Als dit qua veiligheid en techniek haalbaar is, wil de provincie in 2027 een proef starten.

Fietsflat bij Amsterdam Centraal wordt na 25 jaar gesloopt

20 november, 1:45

Voor de door VMX Architects ontworpen fietsenstalling is geen nieuwe plek gevonden. Daarom wordt de 'fietsflat' nu gesloopt.

Maastricht grootste stijger op lijst van beste steden om te wonen

20 november, 1:15

Op de ranglijst van de Atlas voor Gemeenten steeg Maastricht de afgelopen tien jaar van de 40e naar de 34e plek. Amsterdam staat stevig op de 1e plek van de lijst.

Ga naar het nieuws-archief