Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff
Boijmans Van Beuningen circa 1935
Copyright: Luchtfoto K.L.M.
Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff
Boijmans Van Beuningen circa 1935
Copyright: Luchtfoto K.L.M.

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari, 9:20
“Rotterdam, haar topcollectie en de cruciale vernieuwing van Boijmans Van Beuningen” is de titel van het beleidsstuk dat de restauratie en vernieuwing van het museum met die naam richting moet geven. Het presenteert een verdubbeling van de bezoekersaantallen, flexibiliteit, transparantie van de plinten, nut en noodzaak van retail en horeca alsmede de gedeeltelijke sloop als onvermijde­lijk. Ter­wijl het rommelt in Rotterdamse architectenkringen en drie architecten­combina­ties plannen maken, houdt het museum zich afzijdig van de publieksdiscussie. Wat heeft de stad eigen­lijk in handen, met dat Boijmans?

Geen archief, geen geschiedenis, geen architect, legde een architectuurhistoricus mij een keer uit. Dat geldt bij uitstek voor de Rotterdamse stadsarchitect Ad van der Steur. Omdat het stadsarchief door het mei­bombardement van 1940 is vernietigd, is niet veel over hem bekend. Het door hem ontworpen Boij­mans werd in 1935 opgeleverd. In 1941 vond juist in dit gebouw de ten­toon­stelling Nederland bouwt in bak­steen plaats. Dat was cru. Het gebouw stond net buiten de brand­grens aan de rand van de gehaven­de binnen­stad. De bezetters steunden de tentoon­stelling over de bouwcultuur van het Nederlandse broeder­volk. Museumdirecteur Hannema werd na de oorlog beticht van collaboratie. Op zijn zachtst gezegd was het na­oorlogse frame van Boijmans en alles wat daarbij hoorde ongunstig. Besmet blazoen, geen geschiedenis, geen gebouw, basta.

Op de tentoonstelling was Van der Steur een van de hoofdfiguren. In zijn tekstbijdrage aan de cata­logus onttrok hij zich aan het cultureel-historische per­spec­tief van de tentoonstelling. Hij benadrukte de tektonische mogelijkheden van baksteen en het eigen­tijdse gebruik ervan. Die stellingname is te begrijpen in de context van het zogenaamde City-ideaal, dat in het interbellum door ondernemers in gang was gezet. Samen met stadsstede­nbouwkundige Witteveen gaf Van der Steur gestalte aan een com­fortabele woon­stad. Rot­terdam was een rauwe stad. Ook toen al was sprake van een grootschalige stadsvlucht.

Zo ontwikkelde Rot­ter­dam zich in het interbellum tot een baksteenstad. Jules Deelders spiegelstad van staal, beton en glas, ‘kant’lend in het tegenlicht’, kwam decennia later. Het City Ideaal beoogde de mid­denstand aan de stad te binden door de realisatie van stedelijk comfort. Hét succes was de wijk Blij­dorp waar baksteengevels klassieke straten, ave­nues en pleinen vormden. Boijmans was het archi­tec­tonische complement – een experi­ment met de stoffe­lijk­heid van baksteen, on­dersteund door na­tuur­­steen-, koper- en houtdetails – een cultuurtempel van haven­jongens.

In het interbellum was je pas architect als je Rome had gezien. Waarschijnlijk heeft ook Van der Steur de grand tour ondernomen om de klassieken te bestuderen. De opzet van Boijmans is verklaarbaar uit de palazzotypologie die vanaf de 15e eeuw werd ontwikkeld. Het Romeinse palazzo was een woon­zetel voor de welgestelde landadel. Karakteristiek is het hof dat wach­truimte voor bezoekers en toegang tot het huis bood. In de representatie van hun macht en welstand was die ruimte cruciaal. Naar de in­zichten van die tijd drukte de geometrie goddelijke perfectie uit. Er pasten bijvoorbeeld denk­beeldige kubussen in. Soms werd een diensthof toegevoegd, bedoeld voor de logis­tiek van het huis­houden. Daar stonden de paarden en de koetsen en werd eten en drinken van het land binnengebracht. De bewoners verlieten hun palazzo zelden via de voordeur.

De Romereizigers namen het palazzo mee terug naar huis. Het type landde niet in de woning­bouw, maar in de nieuwe bouwopgaven van grootschalige instituties, zoals Berlages Gemeentemuseum en Dudoks raadhuis van Hilversum, waar de dynamische bouwmassa’s zijn gebaseerd op axiale hof­plat­te­gronden. In het geval van Boijmans loste de dubbelhofvariant van het palazzotype een museaal pro­bleem op. Rondom een perfect vierkant hof lagen de tentoonstellingsruimten. Een diensthof loste de logistiek op. Daar lagen de stafruimten, het auditorium en de dienstingangen. De entree was onder de toren in het bouwdeel dat de twee hoven van elkaar scheidt.

Het diensthof had een U-vormige plattegrond dat zich opende naar de achterkanten van de heren­huizen aan de Westersingel. Op die plek leek het mu­seum apert ‘onaf’, hetgeen later de bouw van de Bodon­vleugel zou provoceren. Het representatieve hof gebruikte Van der Steur niet als een publieks­ruimte. Via een eigenzin­nige opeenvolging van trappen en hallen gaan bezoekers onder de toren door naar binnen. Het repre­sen­tatieve hof blijft vrijwel on­zicht­baar. Precies die eigenaardigheden maken aanpassingen ingewikkeld. Of misschien is het beter om te zeggen dat Van der Steurs variant van het dubbelhoftype ervoor zorgde dat Boijmans zich nooit ont­wik­­­kelde tot een samenhangend geheel. De entreeroute maakt indruk, maar is moeilijk geschikt te maken voor mindervaliden en grote bezoekers­stromen. De monu­­menten­status problematiseert zulke onvolkomenheden.

In ronkende taal stelt het beleidsstuk de ‘topcollectie’ centraal. Natuurlijk. Inzake het museumgebouw komt men niet verder dan de ‘typisch Rotterdamse uit­straling’. Dat lijkt mij een bepaald armzalig uit­gangspunt voor de ‘cru­ciale vernieuwing’ van dit weerbarstige pronkstuk.


Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

column hans van der heijden boijmans van beuningen het timmermansoog

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

SVP presenteert ensemble woonblokken langs spoor Amersfoort
18 september, 1:39

Gebouw Zuiderplein van Atelier Kempe Thill in Antwerpen klaar
18 september, 12:25

Ambacht gestold in ontwerp
17 september, 4:50

Floris Alkemade blijft tot 1 september 2021 Rijksbouwmeester
17 september, 1:07

Tentoonstelling over lithium in Het Nieuwe Instituut
18 september, 2:54

Kabinet wil kijken naar verdere verlaging heffing wooncorporaties
18 september, 11:05

AD: opmars elektrisch vervoer niet te stuiten
18 september, 10:32

Feyenoord: komst van nieuw stadion is haalbaar
17 september, 11:16

CDA'er Heerma wil wel meer doen tegen 'nationale wooncrisis'

17 september, 9:02

VVD en CDA willen serieus onderzoek naar kernenergie
16 september, 4:14
Ga naar het nieuws-archief
Hans van der HeijdenArchitect
Reynaers B.V.
Jansenbyods
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Wicona
Kawneer
Pittsburgh Corning Nederland B.V. (FOAMGLAS)
OCS | Office Cabling Systems
Forster
Balink Glas & Aluminium BV
Sempergreen
Aluprof Nederland BV
Intal BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
iGuzzini
AGC Nederland Holding B.V.
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken B.V.
Foreco Dalfsen
Wienerberger B.V.
AluK Aluminium b.v.
Zoontjens
Duco Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
ROCKWOOL B.V.
Van Bruchem Staircases
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederlands B.V.
Rockpanel
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas
VELUX Nederland B.V.
Jung | Hateha B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Plastica Groep
Holonite B.V.
OWA Benelux BV
FALK Bouwsystemen
Serge Ferrari
Alsecco
Tata Steel's Colorcoat®
Mobelli Soft Seating- True Design
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan