Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart, 9:35

Nadat ik in 1996 een woningbouwprijsvraag in Liverpool in het kader Europan won, heb ik veel over de Engelsen geleerd. Vastelanders spreken hun taal bijvoorbeeld matig. Dat is misschien de reden dat wij de Engelsen veel slechter begrijpen dan zij ons. Hoewel ik rekende op het gezonde verstand was ik niet verrast door de winst van de Leave beweging. Engeland heeft nooit bij Europa gehoord.

Een Engelsman vecht, zijn hele leven lang. Zijn carrière is het resultaat van zijn vermogen om zich naar binnen te vechten op school, de universiteit, de sportclub of in het bedrijf. Een diploma bewijst niet dat de eigenaar voldoet aan centraal vastgestelde criteria. Het is zoveel waard als de reputatie van de school die het diploma afgeeft. Cambridge University ging er prat op dat mijn architectuurstudenten hand-picked waren. Bachelorstudenten werden aangenomen op basis van hun portfolio, vooropleiding, aanbevelingsbrieven en niet te vergeten hun retorische kwaliteit. Die opleiding is zonder beurs onbetaalbaar. Studenten zijn rijk of uitzonderlijk getalenteerd. Bij de Mastersopleiding begon het circus opnieuw.

In de ontwerpteams stond ik vaak perplex. Het is niet de bedoeling dat een architect de argumenten van de andere adviseurs ter discussie stelt of nader onderzoekt. Dat heeft minder met beleefdheid of flegma te maken dan met de aansprakelijkheidscultuur. Voor je het weet is een fout van anderen jouw schuld. E-mails worden tot op het absurde toe gekopieerd. Wie de weg weet in die berg desinformatie is de baas.

Bouwprojecten, of die nu groot of klein zijn, worden in Engeland op lokaal niveau onderhandeld. Er bestaat een sterk lokaal activisme dat de kop op steekt bij iedere wijziging van de status quo. Interventies hebben veel sterker een ad hoc karakter dan in de continentale top-down planning. Omgekeerd kan een Engelsman er niet op vertrouwen dat bouwinitiatieven op ambtelijk en bestuurlijk niveau zijn gewikt en gewogen.

Veel wetten bevatten slechts preambules. Feitelijke richtlijnen, bijvoorbeeld voor de toegankelijkheid van gebouwen, kristalliseren zich uit via het gewoonterecht. Het heeft een verlammende werking op ontwerpteams. Na de publicatie van de Act die de toegankelijkheid van gebouwen regelde, werd ons ontwerpteam verrijkt met nóg een duo adviseurs, dat die richtlijnen uiteraard ook niet kende of wilde verzinnen – en alle risico’s vermeed.

In Engeland ontbreekt de centraal gestuurde ruimtelijke ordening en het continentale juridische instrumentarium grotendeels. Er bestaat geen nationaal of regionaal plan. In vergelijking met het Nederlandse bestemmingsplan is het Engelse equivalent globaal. De bijhorende kaarten zijn nauwelijks gedetailleerd.

Hoe komt dat?

Engeland heeft, buiten de Romeinse bezetting, geen dictaturen en langdurige bezettingen gekend. Zelfs de Romeinen lieten het tribale recht ongemoeid en voerden hun imperialistische Romeinse Recht niet in. Waar Nederland de Romeinse rechtspraak, de Duitse regels en het Frans centrale bestuur opgelegd kreeg, heeft het Engelse koninkrijk die stappen zelf nooit gezet. Engeland heeft zelfs geen grondwet. Zakelijke conflicten worden via het gewoonterecht beslecht. Het Engelse recht stelt de accommodatie van conflicten en onderhandelingen van het individu a posteriori centraal en is in vergelijking met het continentale Romeinse recht veel minder ingericht op het gemeenschappelijk belang a priori.

Ter vergelijking: over nut en noodzaak van het regionale en nationale plan werd in Nederland voor de Tweede Wereldoorlog heftig gediscussieerd, maar die centrale planning is tijdens de bezetting in Nederland ingevoerd en nooit meer teruggedraaid. Het is gruwelijk. Vinex was zonder de Nazi’s onmogelijk geweest.

Hoewel het denken in structuren hen doorgaans vreemd is, ken ik weinig bekrompen Engelsen. Het zijn wereldburgers die zich paradoxaal genoeg thuis voelen in hun tribale thuisfront van clubs en quango’s. ‘My house is my castle,’ zeker, maar Engelsen weten veel van hun kolonies, het bevrijde vasteland en voormalige oorlogsgebieden. Vaak hebben zij er gestudeerd, gewerkt of gevochten.

Engelsen zijn gewend om te overheersen, niet om overheerst te worden. Zij koesteren de dominantie in het Gemenebest, het Verenigd Koninkrijk, de Falklands en een handvol kanaaleilanden. Engelsen houden hun vijandige omgeving nauwlettend in de gaten. De EU is een vijandige, imperialistische vriend die je met flegmatieke achterdocht in de gaten houdt.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is onlangs het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

het timmermansoog hans van der heijden brexit column engeland

1	‘Realiseer een tunnel van Amsterdam CS naar Noord’ zaterdag, 13 juli
2	Hoofdkantoor Danone in Hoofddorp officieel geopend woensdag, 10 juli
3	MVRDV ontwerpt Matrix I op Amsterdam Science Park maandag, 15 juli
4	Architectenweb Video – KPN Hoofdkantoor woensdag, 10 juli
5	Woonark met open gevels en tribune donderdag, 11 juli