Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018, 9:15

De rede en de architectuur, het is een ongemakkelijke combinatie geworden in deze tijd van persoonscultuur en pluriformiteit. Getuigenissen van persoonlijk geloof gaan tegenwoordig door voor architectuurkritiek. Neem de lofrede van Hubert-Jan Henket bij de uitreiking van de BNA Kubus aan Francine Houben.

Die deed denken aan de slapsticks die zich konden voordoen op de christelijke scholengemeenschap waar ik als tiener naartoe ging. Regelmatig raakte de dienstdoende weekopener in vervoering, de ogen gesloten voor het gebed, licht wankelend, de armen gespreid boven zich in een zegenend gebaar, terwijl zijn gehoor ongemerkt wegsloop via het projectorhok achterin het filmlokaal. De dreiging van hel en verdoemenis lagen in de jaren ’70 achter ons, net als de allegorie van de brede en de smalle weg, waarbij de smalle weg naar het hemelrijk voerde en de brede, gevaarlijke weg naar het vagevuur. De gebeden waren suikerzoet en handelden toen al over de persoonlijke keuze en het geloof zonder dogmatiek in een individualiserende maatschappij. Men had het, om in de allegorie te blijven, over een veelheid van slingerende paden die voor elk wat wils boden en ontzorgde gelovigen in gezamenlijkheid naar gunstige bestemmingen voerden.

De brede weg waarop Gerard Reve zich posteerde vonden wij als pubers op die christelijke school vele malen interessanter. Obstinaat dichtte hij over katholieken die wanneer de kardinaal een scheet liet zeiden: ‘Sjonge jonge, wat ruikt het hier lekker, net of iemand lever met uien staat te bakken.’ Dat soort geloof, daar was Reve niet dol op. Het zou overigens blijken dat ons landerige puberverzet verre van cruciaal was bij de ineenstorting van het oecumenische optimisme en het kerkbezoek.

Met vergelijkbare verveelde opwinding klikte ik decennia later een lofrede op het oeuvre van Francine Houben weg. Bij de overhandiging van de BNA kubus gaf Hubert-Jan Henket zijn zegen: “Duiker, Rietveld, Aalto, Lina Bo-Bardi, Eames, architecten die de modernistische idealen wisten te tillen boven het louter functionele of het kortstondig applaus. Dat zijn de poëtische Modernisten, die richting geven aan duurzame architectuur. En in die selecte groep van poëtische Modernisten, hoor jij Francine in een adem te worden genoemd.”

Dit soort geloof, ik ben er niet dol op.

Bij gebrek aan een krachtige architectonische cultuur is het prijzencircus één van de middelen om de merites van de architectuur uit te dragen. Toegegeven, het is een paardenmiddel, maar als het helpt moeten wij blij zijn met het fenomeen van de BNA Kubus en met de winnaar ervan. Rook het naar lever-met-ui bij de uitreiking van de kubus? Kan er een raam open bij de BNA? Had Francine haar eigen tien geboden bij zich? Pubergrappen volstaan net zo slecht als het ware geloof om de verdiensten van Francine’s Mecanoo te begrijpen.

Toen ik in de jaren ’80 bij Mecanoo werkte, toonde Francine mij hoe complexe problemen in eenvoudige architectonische schema’s te vatten zijn. Aan haar toenmalige partner Erick van Egeraat heb ik nog veel meer te danken. In een bureau waar scepsis geen pré was, was hij te porren voor uitstapjes buiten de gebaande paden van het onderwijzersmodernisme. Hij kon prachtig tekenen, stimuleerde mij op mijn eigen handschrift te vertrouwen en Erick bezat een uitgesproken gevoel voor architectuur dat hij graag en veelvuldig uitdroeg. Mecanoo bevestigde dat succes een keuze is. Daarvoor werd keihard gewerkt.

Het werk van Mecanoo beweegt zich op de gevaarlijke snelweg van de internationale architectonische dienstverlening. Die aspiratie en realiteitszin zijn bewonderswaardig. Gewapend met een flinke dosis ambitie en doorzettingsvermogen is het Francine gelukt om met Mecanoo in dat veld te groeien. Daar moeten architectonische schema’s (ook wel concepten genoemd) shockproof zijn. Die vormen immers de stabiele onderleggers voor het beeldrepertoire dat aan onderhandelingen en financiële onzekerheid blootstaat. Vanouds ontstaat het beeld van de gebouwen bij Mecanoo apart van de ruimtelijke schematiek. Het beeld is vervolgens weer gescheiden van de materiaalvoering. De architectonische vorm valt uiteen in de ruimtelijke opzet, het beeld en de materiaalvoering, die allemaal apart onderhandelbaar zijn.

De architecten die Henket tot de Synode van het Poëtische Modernisten rekent ontwikkelden een week beeldrepertoire. Duiker was een improviserende modernist die nauwelijks iets anders gemeen had met de systematische en politiek denkende J.J.P. Oud dan dat zij beiden wel eens wit gepleisterde gevels hebben getekend. Je kunt Aalto een genie vinden, anderen houden vol dat hij breiwerkjes afleverde. De ruimtelijke opzet, het beeld en de materialen bleven bij deze architecten echter wel op elkaar betrokken.

Francine leidt een internationale onderneming die berekenbaar en pragmatisch moet zijn. Het bureau neemt geen pregnante stellingen in, maar veert mee. Het in stelling brengen van een suikerzoete modernistische canon kan te maken hebben met geloof. Hoe dan ook is het een veilige strategie en ongetwijfeld een cruciaal onderdeel van het bedrijfsplan van Mecanoo. De overbekende beelden zijn geruststellend in de barre wereld van de buitenlandse boardrooms.

Het unieke karakter van deze montagepraktijk vormde de aanleiding voor een belangrijke prijs die werd uitgereikt zonder noemenswaardige duiding of problematisering van de resultaten van die praktijk. Elke geloofsbelijdenis gaat voorbij aan de dynamiek waarin Mecanoo zich, for better or for worse, begeeft. De gebeurtenissen op mijn middelbare school illustreren hoe slecht vrome praatjes buiten de eigen gemeenschap beklijven. Het geloof in de juiste levenswandel levert in deze pluriforme tijd nòg minder houvast dan de architectuur die zich op de eigen grondvesten, systemen en theorieën baseert. De moeizaamheid van de rede, de kritische benadering van de architectuur en elke poging om de architectuur als een effectief cultureel systeem te duiden zijn nog altijd te verkiezen boven de tobberige onzekerheid van het geloof.

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is onlangs het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

column hans van der heijden mecanoo het timmermansoog bna kubus francine houben

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Niet-stad

Langgerekt Chinees cultuurcentrum van Mecanoo klaar

Het Timmermansoog: Vakmanschap

Het Timmermansoog: Brexit

Het Timmermansoog: Wonen

Het Timmermansoog: Burgerwezen

Het Timmermansoog: Proeftuin N

Het Timmermansoog: Analogen

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

Het Timmermansoog: Stadsbank

Het Timmermansoog: Bajespuin

Andere nieuwsberichten

Acrobatiek binnen hoge wanden

Gisteren, 16:55

Het theatertje is ontworpen door Overtreders W.

Woonhuis als langwerpig element op bosrijke kavel

Gisteren, 14:27

Tot de genomineerden voor BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019 behoort een woonhuis in het Brabantse dorp Schijf.

Timo de Rijk: 'Ontwerpers, wees niet te gauw tevreden over nu'

Gisteren, 11:55

Zaterdag start in Design Museum Den Bosch een tentoonstelling over de periode 1963-1989, toen Nederland ook in zijn vormgeving een gidsland wilde zijn.

Daniel Libeskind spreekt over woede en verdriet in architectuur

21 maart, 3:12

Op woensdag 3 april is er een programma met de Pools-Amerikaanse architect in de vroegere Stadsschouwburg in Amsterdam.

Prijsvraag voor biodiversiteit in gebouwde omgeving

Gisteren, 17:18

De provincie Utrecht reikt dit jaar voor de tweede keer de Groene Kroon uit.

Video: Thierry Baudet over architectuur

Gisteren, 16:00

De voorman van Forum van Democratie, dat deze week de Provinciale Statenverkiezingen won, heeft een ongezouten mening over (moderne) architectuur.

Amsterdam wil Slotervaartziekenhuis in handen krijgen

21 maart, 10:06

Het Amsterdamse stadsbestuur wil een uitzonderlijke maatregel inzetten om ervoor te zorgen dat de gemeente het failliete Slotervaartziekenhuis in handen krijgt.

Zandvoort steekt vier miljoen in Formule 1

21 maart, 9:51

De gemeente zegt mee te willen werken aan een 'optimale bereikbaarheid' van het evenement en daarbij samen met partners te willen werken aan een structurele oplossing.