Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018, 9:15

Kranten als NRC Handelsblad en De Volkskrant vinden de gebouwde omgeving small beans en hebben hun architectuurkritiek op een laag pitje gezet. Waar NRC met de legendarische tirades van Gerrit Komrij tegen de gebouwde lelijkheid dertig jaar geleden een context bood voor het activisme van een jonge generatie architecten, is het de vraag of zo’n Komrij niet veel te uitgesproken is voor de huidige krant. Ik legde het probleem voor aan de hoofdredactie van NRC.

Van Chef Cultuurredactie Paul Steenhuis ontving ik het volgende antwoord: “Het is waar dat architectuur geen ‘groot thema’ in onze krant is. We bespreken af en toe nieuwe gebouwen op onze cultuurpagina’s, en we bespreken verschillende boeken over architectuur in onze boekenbijlage. (...) Maar dat is niet alles. Al tien jaar heeft Bernard Hulsman, aanvankelijk redacteur bij de kunst-redactie, inmiddels bij de boekenredactie, een kritische column op de achterpagina over architectuur, getiteld Nauwe Verwanten.” Zo veroordeelt de krant zichzelf tot de losse toon, die bijdraagt aan het onfortuinlijke idee dat de architectuur een vederlicht gezelschapsspel is. Maar de vraag is niet of NRC te laag mikt. En zelfs niet of de redactie hun lezers serieus genoeg neemt.

Het lijkt wel of de uitgeverij in net zo’n achterhoedegevecht is gewikkeld als de architectuur. De Britse architectuurcriticus Ellis Woodman beweert bijvoorbeeld dat er een publiciteitsvacuüm bestaat tussen de populaire Plaatjesboeken en de academische Letterboeken. “Serious books on architecture struggle to find a publisher,” zo staat te lezen boven zijn column waarin hij zich afvraagt of Robert Venturi en Denise Scott Brown vandaag nog een uitgever kunnen vinden voor hun baanbrekende architectuurboeken. Woodman heeft daar een hard hoofd in en hij heeft gelijk. Misschien is hij zelfs te voorzichtig. In ieder geval vindt er nog een andere uitsortering in de architectuurkritiek plaats, die zeker zo dramatisch is.

Aan de ene kant is er het hele snelle architectuurnieuws met instant duiding, dat zich bliksemsnel via het internet verspreidt, en aan de andere kant is er de gedrukte media die – hoewel zij gebukt gaan onder een afnemende vraag – langzame Letters- en Plaatjesboeken blijven maken. De per definitie trage reflectie is daarvan de dupe. De Nederlandse tijdschriften MARK en A10 zijn gestopt, Forum heeft zichzelf tot een verenigingsblaadje gedegradeerd, het overgrote deel van de internationale architectuurtijdschriften is na 2008 opgeheven.

Wat tussen het snelle en langzame nieuws invalt, ik noem het maar even de Gelegenheidswerken, schijnt niet meer rendabel te maken te zijn. Ik denk aan publicaties als ‘Die stad komt nooit af’, ‘Voorbij het gangbare’ van de nu vermaarde Werkgroep 5x5 en de beroemde Forum-nummers van Aldo van Eijck en consorten. Deze reflecterende, activistische en programmerende publicaties hadden grote publieke betekenis. Je kunt je natuurlijk afvragen wat het verdienmodel van deze publicaties was. Misschien ontbreekt het tegenwoordig domweg aan engagement.

Toen ik vorig jaar met tien collega’s het initiatief nam voor de Gelegenheidspublicatie Post Piraeus, waren wij het er snel over eens dat architecten tegenwoordig onzichtbaar zijn in de ideeënstrijd over de ontwikkeling van de architectuur en de stad, laat staan dat zij er operationele bijdragen aan leveren. Het ontwerpvak heeft geen enkele politieke betekenis zolang de architectuur niet geduid wordt naar de noden van de tijd. Dat moeten architecten vooral zichzelf aanrekenen. Het laat onverlet dat het begrip van de bouwproductie en de gebouwde omgeving van vitaal maatschappelijk belang is. De financiering van Post Piraeus bleek uiteindelijk zo’n beetje het laatste probleem. Waar een wil is, is een weg. Wij hadden uiteindelijk zelfs het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie niet nodig om ons punt te maken. Significant is echter dat de traditionele uitgevers verstek lieten gaan.

Behalve architectuurcriticus is Ellis Woodman ook directeur van de Architecture Foundation. In de wetenschap dat het met de financiering van Letterboeken met voetnoten wel goed komt en dat Plaatjesboeken sowieso altijd hun publicitaire opbrengsten kennen, heeft hij in die laatste hoedanigheid het initiatief genomen om Gelegenheidswerken te publiceren. Zo staat er bijvoorbeeld een publicatie over de vernieuwing van de woningbouw op stapel. Dat is ingebed in een uitgebreide reeks lezingen en debatten over dit onderwerp. Het debat wordt benaderd vanuit de Londense stedelijke vernieuwing, een realiteit die uiterst problematisch en tegelijk kansrijk is. Rondom het overlijden van de woningbouwarchitect Neave Brown is zijn meesterlijke oeuvre opnieuw onder de aandacht gebracht, waarbij nadrukkelijk is stilgestaan bij de sociaaleconomische factoren van zijn succes. Bij een prikkelend gesprek over zulke thema’s blijken zelfs de Britse kranten niet achterover te blijven zitten.

Zoiets is in Nederland niet meer denkbaar. Het betekent dat initiatieven als 5x5 aan ons voorbij gaan en dat er op zijn best zeer vluchtige platforms bestaan voor de Komrij’s, Venturi’s en Scott Brown’s van dit moment. Van de krant hoeven wij geen duiding te verwachten. Woodman’s engagement levert echter bewijslijst voor de heruitvinding van het Gelegenheidswerk in de digitale dynamiek van dit moment.

Wat te doen?

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden het timmermansoog architectuurkritiek

1	Voorbereidingen The Capital in Waarderpolder Haarlem gestart vrijdag, 03 april
2	Schmidt Hammer Lassen wint prijsvraag Huis van Stad en Regio woensdag, 08 april
3	Kleine openbaringen dinsdag, 07 april
4	UNStudio voorziet C&A-pand Eindhoven van opvallende glazen erkers vrijdag, 03 april
5	Masterplan voor Havenkade Nijmegen gereed dinsdag, 07 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Proeftuin N

Het Timmermansoog: Burgerwezen

Het Timmermansoog: Construeren

Het Timmermansoog: Pathos

Het Timmermansoog: Plasticsoep

Het Timmermansoog: Stadsbank

Het Timmermansoog: Bajespuin

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

Tour door woningbouwproject Hans van der Heijden in Leiden

Het Timmermansoog: Analogen

Verslag van tour door woningbouwproject van Hans van der Heijden in Leiden

Het Timmermansoog: Wonen

Het Timmermansoog: Geloof

Het Timmermansoog: Niet-stad

Het Timmermansoog: Vakmanschap

Het Timmermansoog: Brexit

Het Timmermansoog: Acceptatie

Het Timmermansoog: Deur

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

Het Timmermansoog: Groot

Het Timmermansoog: Moveable Feast

Het Timmermansoog: Interieur

Het Timmermansoog: Castex

Het Timmermansoog: Boijmans

Andere nieuwsberichten

Barcode Architects transformeert deel van Berlijnse brouwerij

Gisteren, 17:49

Barcode Architects vormt de voormalige bottelarij om tot sociaal middelpunt en beeldbepalend The Brew langs de Spree.

Architectuurcentra opereren in coronatijd: AIR Rotterdam

Gisteren, 16:06

In een korte serie peilt Architectenweb deze week de gevolgen van de coronamaatregelen voor vijf architectuurcentra. In het vierde deel een gesprek met AIR Rotterdam.

Architectenbureau verbouwt cinema tot eigen kantoor

Gisteren, 14:47

Architectenbureau 3LHD transformeerde een voormalige buurtbioscoop in Zagreb tot zijn nieuwe kantoorruimte en plek voor culturele evenementen.

Brouwerij Eylenbosch krijgt herbestemming naar ontwerp OSK-AR

Gisteren, 10:25

In de combinatie van verbouwing en nieuwbouw heeft OSK-AR Architecten gestreefd naar een harmonieus geheel, onder andere door materiaalkeuze.

Boek toont mooie en lelijke kanten postmoderne architectuur

Gisteren, 14:06

In het boek 'Postmodern Architecture: Less Is A Bore' laat Owen Hopkins dat de postmoderne architectuur haar beroemde adagium eer aandoet.

Ondernemers komen met nieuw plan voor uitbreiding Kuip

Gisteren, 09:43

Als de bouw van een nieuw stadion voor Feyenoord niet doorgaat, is er alsnog de mogelijkheid om De Kuip uit te breiden. Dat stellen ondernemers die eerder ook betrokken waren bij het renovatieplan Red de Kuip.