Hans van der Heijden

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april, 9:15

Kranten als NRC Handelsblad en De Volkskrant vinden de gebouwde omgeving small beans en hebben hun architectuurkritiek op een laag pitje gezet. Waar NRC met de legendarische tirades van Gerrit Komrij tegen de gebouwde lelijkheid dertig jaar geleden een context bood voor het activisme van een jonge generatie architecten, is het de vraag of zo’n Komrij niet veel te uitgesproken is voor de huidige krant. Ik legde het probleem voor aan de hoofdredactie van NRC.

Van Chef Cultuurredactie Paul Steenhuis ontving ik het volgende antwoord: “Het is waar dat architectuur geen ‘groot thema’ in onze krant is. We bespreken af en toe nieuwe gebouwen op onze cultuurpagina’s, en we bespreken verschillende boeken over architectuur in onze boekenbijlage. (...) Maar dat is niet alles. Al tien jaar heeft Bernard Hulsman, aanvankelijk redacteur bij de kunst-redactie, inmiddels bij de boekenredactie, een kritische column op de achterpagina over architectuur, getiteld Nauwe Verwanten.” Zo veroordeelt de krant zichzelf tot de losse toon, die bijdraagt aan het onfortuinlijke idee dat de architectuur een vederlicht gezelschapsspel is. Maar de vraag is niet of NRC te laag mikt. En zelfs niet of de redactie hun lezers serieus genoeg neemt.

Het lijkt wel of de uitgeverij in net zo’n achterhoedegevecht is gewikkeld als de architectuur. De Britse architectuurcriticus Ellis Woodman beweert bijvoorbeeld dat er een publiciteitsvacuüm bestaat tussen de populaire Plaatjesboeken en de academische Letterboeken. “Serious books on architecture struggle to find a publisher,” zo staat te lezen boven zijn column waarin hij zich afvraagt of Robert Venturi en Denise Scott Brown vandaag nog een uitgever kunnen vinden voor hun baanbrekende architectuurboeken. Woodman heeft daar een hard hoofd in en hij heeft gelijk. Misschien is hij zelfs te voorzichtig. In ieder geval vindt er nog een andere uitsortering in de architectuurkritiek plaats, die zeker zo dramatisch is.

Aan de ene kant is er het hele snelle architectuurnieuws met instant duiding, dat zich bliksemsnel via het internet verspreidt, en aan de andere kant is er de gedrukte media die – hoewel zij gebukt gaan onder een afnemende vraag – langzame Letters- en Plaatjesboeken blijven maken. De per definitie trage reflectie is daarvan de dupe. De Nederlandse tijdschriften MARK en A10 zijn gestopt, Forum heeft zichzelf tot een verenigingsblaadje gedegradeerd, het overgrote deel van de internationale architectuurtijdschriften is na 2008 opgeheven.

Wat tussen het snelle en langzame nieuws invalt, ik noem het maar even de Gelegenheidswerken, schijnt niet meer rendabel te maken te zijn. Ik denk aan publicaties als ‘Die stad komt nooit af’, ‘Voorbij het gangbare’ van de nu vermaarde Werkgroep 5x5 en de beroemde Forum-nummers van Aldo van Eijck en consorten. Deze reflecterende, activistische en programmerende publicaties hadden grote publieke betekenis. Je kunt je natuurlijk afvragen wat het verdienmodel van deze publicaties was. Misschien ontbreekt het tegenwoordig domweg aan engagement.

Toen ik vorig jaar met tien collega’s het initiatief nam voor de Gelegenheidspublicatie Post Piraeus, waren wij het er snel over eens dat architecten tegenwoordig onzichtbaar zijn in de ideeënstrijd over de ontwikkeling van de architectuur en de stad, laat staan dat zij er operationele bijdragen aan leveren. Het ontwerpvak heeft geen enkele politieke betekenis zolang de architectuur niet geduid wordt naar de noden van de tijd. Dat moeten architecten vooral zichzelf aanrekenen. Het laat onverlet dat het begrip van de bouwproductie en de gebouwde omgeving van vitaal maatschappelijk belang is. De financiering van Post Piraeus bleek uiteindelijk zo’n beetje het laatste probleem. Waar een wil is, is een weg. Wij hadden uiteindelijk zelfs het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie niet nodig om ons punt te maken. Significant is echter dat de traditionele uitgevers verstek lieten gaan.

Behalve architectuurcriticus is Ellis Woodman ook directeur van de Architecture Foundation. In de wetenschap dat het met de financiering van Letterboeken met voetnoten wel goed komt en dat Plaatjesboeken sowieso altijd hun publicitaire opbrengsten kennen, heeft hij in die laatste hoedanigheid het initiatief genomen om Gelegenheidswerken te publiceren. Zo staat er bijvoorbeeld een publicatie over de vernieuwing van de woningbouw op stapel. Dat is ingebed in een uitgebreide reeks lezingen en debatten over dit onderwerp. Het debat wordt benaderd vanuit de Londense stedelijke vernieuwing, een realiteit die uiterst problematisch en tegelijk kansrijk is. Rondom het overlijden van de woningbouwarchitect Neave Brown is zijn meesterlijke oeuvre opnieuw onder de aandacht gebracht, waarbij nadrukkelijk is stilgestaan bij de sociaaleconomische factoren van zijn succes. Bij een prikkelend gesprek over zulke thema’s blijken zelfs de Britse kranten niet achterover te blijven zitten.

Zoiets is in Nederland niet meer denkbaar. Het betekent dat initiatieven als 5x5 aan ons voorbij gaan en dat er op zijn best zeer vluchtige platforms bestaan voor de Komrij’s, Venturi’s en Scott Brown’s van dit moment. Van de krant hoeven wij geen duiding te verwachten. Woodman’s engagement levert echter bewijslijst voor de heruitvinding van het Gelegenheidswerk in de digitale dynamiek van dit moment.

Wat te doen?

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden het timmermansoog architectuurkritiek

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari

Andere nieuwsberichten

NL in Milaan 2018: Tjep.

Vandaag, 16:40

Architectenweb presenteert een korte serie rond Nederlands ontwerp dat tijdens de Milan Design Week te zien was. Deel 2: Tjep.

Zaha Hadid Architects presenteert Generali-toren Milaan

Vandaag, 16:03

De door Zaha Hadid Architects ontworpen Generali-toren in het westen van Milaan is zo goed als af.

'Schiphol moet anders, dat dringt niet door'

Vandaag, 12:25

Bij alle discussies over de groei van Schiphol wordt te weinig gekeken naar veiligheid. Met die kritiek komt de Onderzoeksraad voor Veiligheid woensdag.

Kengo Kuma ontwerpt 'watercultuurhuis' Kopenhagen

Vandaag, 11:48

Het complex is vormgegeven als een serie piramidevormige volumes, waarin bezoekers water in al zijn facetten kunnen ervaren.

Veel mis met kades en bruggen Amsterdam

Vandaag, 09:44

Herstel van slecht onderhouden bruggen en kades in Amsterdam gaat tientallen miljoenen kosten en inwoners en verkeer zullen er veel hinder van ondervinden.

Kamer wil uitleg over betonnen vloeren

Vandaag, 09:15

De Tweede Kamer wil opheldering over het gebruik van onveilige betonnen vloeren in Nederlandse gebouwen.

KOW, Studio Komma en RRog winnen tender kazerneterrein Ede

Gisteren, 14:56

Het plan van het team onder leiding van Hegeman Bouwontwikkeling voorziet in een duurzame en groene buurt met 53 woningen.

Rechten woonwagenbewoners versterkt

Gisteren, 14:11

Gemeenten mogen niet langer een beleid voeren dat is gericht op het verminderen van het aantal woonwagenstandplaatsen.

Onderzoek naar vertragingen aansluitingen nutsvoorzieningen bij nieuwbouw

23 april, 1:15

De Autoriteit Consument & Markt gaat onderzoek doen naar klachten over vertragingen bij het aansluiten van nieuwbouwwoningen op het gas- en elektriciteitsnet.

'Elektrisch' hotel geopend in Westergasfabriek

23 april, 10:50

In de Amsterdamse Westergasfabriek is deze maand het Conscious Hotel Westerpark geopend.

Ga naar het nieuws-archief