Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff
Hans van der Heijden
Copyright: Maarten van Haaff

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018, 9:15
Kranten als NRC Handelsblad en De Volkskrant vinden de gebouwde omgeving small beans en hebben hun architectuurkritiek op een laag pitje gezet. Waar NRC met de legendarische tirades van Gerrit Komrij tegen de gebouwde lelijkheid dertig jaar geleden een context bood voor het activisme van een jonge generatie architecten, is het de vraag of zo’n Komrij niet veel te uitgesproken is voor de huidige krant. Ik legde het probleem voor aan de hoofdredactie van NRC.  

Van Chef Cultuurredactie Paul Steenhuis ontving ik het volgende antwoord: “Het is waar dat architectuur geen ‘groot thema’ in onze krant is. We bespreken af en toe nieuwe gebouwen op onze cultuurpagina’s, en we bespreken verschillende boeken over architectuur in onze boekenbijlage. (...) Maar dat is niet alles. Al tien jaar heeft Bernard Hulsman, aanvankelijk redacteur bij de kunst-redactie, inmiddels bij de boekenredactie, een kritische column op de achterpagina over architectuur, getiteld Nauwe Verwanten.” Zo veroordeelt de krant zichzelf tot de losse toon, die bijdraagt aan het onfortuinlijke idee dat de architectuur een vederlicht gezelschapsspel is. Maar de vraag is niet of NRC te laag mikt. En zelfs niet of de redactie hun lezers serieus genoeg neemt.  

Het lijkt wel of de uitgeverij in net zo’n achterhoedegevecht is gewikkeld als de architectuur. De Britse architectuurcriticus Ellis Woodman beweert bijvoorbeeld dat er een publiciteitsvacuüm bestaat tussen de populaire Plaatjesboeken en de academische Letterboeken. “Serious books on architecture struggle to find a publisher,” zo staat te lezen boven zijn column waarin hij zich afvraagt of Robert Venturi en Denise Scott Brown vandaag nog een uitgever kunnen vinden voor hun baanbrekende architectuurboeken. Woodman heeft daar een hard hoofd in en hij heeft gelijk. Misschien is hij zelfs te voorzichtig. In ieder geval vindt er nog een andere uitsortering in de architectuurkritiek plaats, die zeker zo dramatisch is.  

Aan de ene kant is er het hele snelle architectuurnieuws met instant duiding, dat zich bliksemsnel via het internet verspreidt, en aan de andere kant is er de gedrukte media die – hoewel zij gebukt gaan onder een afnemende vraag – langzame Letters- en Plaatjesboeken blijven maken. De per definitie trage reflectie is daarvan de dupe. De Nederlandse tijdschriften MARK en A10 zijn gestopt, Forum heeft zichzelf tot een verenigingsblaadje gedegradeerd, het overgrote deel van de internationale architectuurtijdschriften is na 2008 opgeheven.  

Wat tussen het snelle en langzame nieuws invalt, ik noem het maar even de Gelegenheidswerken, schijnt niet meer rendabel te maken te zijn. Ik denk aan publicaties als ‘Die stad komt nooit af’, ‘Voorbij het gangbare’ van de nu vermaarde Werkgroep 5x5 en de beroemde Forum-nummers van Aldo van Eijck en consorten. Deze reflecterende, activistische en programmerende publicaties hadden grote publieke betekenis. Je kunt je natuurlijk afvragen wat het verdienmodel van deze publicaties was. Misschien ontbreekt het tegenwoordig domweg aan engagement.    

Toen ik vorig jaar met tien collega’s het initiatief nam voor de Gelegenheidspublicatie Post Piraeus, waren wij het er snel over eens dat architecten tegenwoordig onzichtbaar zijn in de ideeënstrijd over de ontwikkeling van de architectuur en de stad, laat staan dat zij er operationele bijdragen aan leveren. Het ontwerpvak heeft geen enkele politieke betekenis zolang de architectuur niet geduid wordt naar de noden van de tijd. Dat moeten architecten vooral zichzelf aanrekenen. Het laat onverlet dat het begrip van de bouwproductie en de gebouwde omgeving van vitaal maatschappelijk belang is. De financiering van Post Piraeus bleek uiteindelijk zo’n beetje het laatste probleem. Waar een wil is, is een weg. Wij hadden uiteindelijk zelfs het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie niet nodig om ons punt te maken. Significant is echter dat de traditionele uitgevers verstek lieten gaan.  

Behalve architectuurcriticus is Ellis Woodman ook directeur van de Architecture Foundation. In de wetenschap dat het met de financiering van Letterboeken met voetnoten wel goed komt en dat Plaatjesboeken sowieso altijd hun publicitaire opbrengsten kennen, heeft hij in die laatste hoedanigheid het initiatief genomen om Gelegenheidswerken te publiceren. Zo staat er bijvoorbeeld een publicatie over de vernieuwing van de woningbouw op stapel. Dat is ingebed in een uitgebreide reeks lezingen en debatten over dit onderwerp. Het debat wordt benaderd vanuit de Londense stedelijke vernieuwing, een realiteit die uiterst problematisch en tegelijk kansrijk is. Rondom het overlijden van de woningbouwarchitect Neave Brown is zijn meesterlijke oeuvre opnieuw onder de aandacht gebracht, waarbij nadrukkelijk is stilgestaan bij de sociaaleconomische factoren van zijn succes. Bij een prikkelend gesprek over zulke thema’s blijken zelfs de Britse kranten niet achterover te blijven zitten.  

Zoiets is in Nederland niet meer denkbaar. Het betekent dat initiatieven als 5x5 aan ons voorbij gaan en dat er op zijn best zeer vluchtige platforms bestaan voor de Komrij’s, Venturi’s en Scott Brown’s van dit moment. Van de krant hoeven wij geen duiding te verwachten. Woodman’s engagement levert echter bewijslijst voor de heruitvinding van het Gelegenheidswerk in de digitale dynamiek van dit moment.

Wat te doen?


Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden het timmermansoog architectuurkritiek

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

VenhoevenCS geselecteerd voor sportgebouw Erasmus Universiteit
11 oktober, 12:24

NOAHH ontwerpt nieuw zwemcomplex in Veldhoven
11 oktober, 11:15

Formafantasma aan hoofd nieuwe master DAE
10 oktober, 3:53

Nieuwe entree Werelderfgoed Kinderdijk: waagstuk voor jonge architecten
10 oktober, 3:29

Eigenzinnige zelfbouwwoning in Delftse Coendersbuurt
11 oktober, 2:39

Huizen duurder waar beleggers actief zijn
11 oktober, 9:58

Archeologiedagen leggen buurthistorie bloot
11 oktober, 9:38

Studioschaeffer opent kantoor in Amsterdam
10 oktober, 5:01

Makelaars: woningmarkt dreigt te stagneren
10 oktober, 10:01

Provincie kijkt weer naar 'stikstof'-projecten
9 oktober, 10:41
Ga naar het nieuws-archief
Reynaers B.V.
ODS Jansen
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Caparol
Tarkett BV
Kawneer (voorheen Alcoa)
Verosol Nederland B.V.
Pittsburgh Corning Nederland B.V. (FOAMGLAS)
OCS | Office Cabling Systems
Forster
Balink Glas & Aluminium BV
HMB profit locks & tools
Performance in Lighting
Sempergreen
EeStairs | trappen en balustrades
Aluprof Nederland BV
Intal BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
AGC Nederland Holding B.V.
Eternit
KONE Liften en Roltrappen en Deursystemen
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken B.V.
Foreco Dalfsen
Wienerberger B.V.
AluK Aluminium b.v.
3M NEDERLAND BV
Zoontjens
Duco Ventilation & Sun Control
ROCKWOOL B.V.
Van Bruchem Staircases
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederlands B.V.
Rockpanel
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas B.V.
VELUX Nederland B.V.
Jung | Hateha B.V.
Sika Nederland B.V.
Saint-Gobain Building Glass Nederland
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Plastica
Holonite B.V.
Bolidt Kunststoftoepassing B.V.
OWA Benelux BV
Serge Ferrari
Tata Steel's Colorcoat®
Mobelli Soft Seating
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan
Bekijk ook eens de vernieuwde website van ons zusterbedrijf Archello
Ga naar Archello
Nee, bedankt