Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018, 9:10

Analogen! In Zwitserland bedoelen ze daar hetzelfde mee als wanneer Nederlanders het over Baksteenfundamentalisten hebben. Het gaat over architecten die hun neus niet ophalen voor de realiteit van de alledaagse woonomgeving en bouwproductie. Een lauwwarme brave hap, want zonder groot idee, heet het dan. De praktijkgerichte houding van de Analogen is moeilijk te duiden in de academische, architectuurkritische en culturele bastions. Maar net als de Baksteenfundi’s doen de Analogen het goed in de ontwerppraktijk en zijn ze stiekem wel blij met hun geuzennaam.

Miroslav Šik is de grote man van de Analogen en was tot voor kort hoogleraar aan de ETH Zürich. Hij zette zijn onderwijs kracht bij met bewust open geformuleerde neologismen, ook al geen garantie voor academische erkenning. Ter gelegenheid van zijn emeritaat verscheen een dik boek over zijn onderwijs: Analoge Altneue Architektur.

Bij Šik’s afscheid slaagde Philip Ursprung, de decaan van de ETH Zürich, erin om dat ‘Altneue’ te duiden. Šik had nooit veel moeite ondernomen om hem dat nieuwe woord uit te leggen. Maar wachtend op de tram had Šik zich eens laten ontvallen dat, toen hij als jongeman nog in Tsjechië achter het IJzeren Gordijn woonde, hij graag naar Liverpool ging. In Engeland was Šik bij de eerste optredens van de Sex Pistols. Ursprung suggereerde dat Šik zich in de grauwe jaren ‘70 en ‘80 herkende in de energiek uitgedragen No Future van de punkbeweging. Net als Ursprung zie ik de punk niet als een sombere anti-beweging. Het wantrouwen van No Future en Šik gold niet de vooruitgang als zodanig, maar het toekomstdenken dat Tsjernobyl, Bopal, de Koude Oorlog en andere rampen had veroorzaakt.

Het onderwijs van Šik in de jaren ‘80 was schatplichtig aan de notie van de Analoge Stad, zoals zijn voorganger aan de ETH, Aldo Rossi, die had geformuleerd. Šik werkte die notie op de schaal van het gebouw uit, zo toont voormalig student en medewerker Lukas Imhof in Analoge Altneue Architektur aan. Hij deed dat door de empirische studie van traditionele bronnen en gebouwde referenties, van analogieën dus. In Nederland vond hij die bij een architect als Frits Eschauzier en in de catalogus van de tentoonstelling 'Nederland bouwt in baksteen' uit 1941. Veel van de studenten die hij destijds lesgaf hebben ondertussen een succesvolle praktijk: Andrea Deplazes, Valerio Olgiati, Quintis Miller, Paola Meranta, Christian Kerez, Andreas Hild.

Aan zijn studenten vroeg Šik om meteen te beginnen aan enorme perspectieftekeningen van hun ontwerpen in de locatie. Het waren arbeidsintensieve studies in houtskool en krijt, vaak in onverzadigde kleuren. Het waren geen presentatietekeningen. Je kunt beter spreken van met bloed, zweet en tranen getekende opgavedefinities, waarbij de materialen van het gebouw van meet af aan deel waren van het ontwerp. Glas ziet er in die tekeningen bijvoorbeeld uit zoals het in het mistige Alpenklimaat is: troebel of schitterend, maar zelden doorzichtig.

In het laatste decennium werd in de studio van Šik de stap naar de computerrendering gemaakt. De referenties werden minder exotisch. Studenten werkten veelal aan woningbouwprojecten, waarbij praktische gegevens als budgetten, veiligheid, duurzaamheid en bouwtechniek deel uitmaakten van de opgaven. Standaard bouwproducten hadden Šik’s voorkeur in de uitwerking van de gebouwen. Šik verlangde een vanzelfsprekende synthese van al deze aspecten in het ontwerp. Hij raakt hier de kern van het architectenvak: het vermogen om uiteenlopende soorten informatie om te zetten in een praktisch ontwerp.

Bij Šik’s afscheid vertelde Lukas Imhof een anekdote. Als student had hij in zijn woningbouwontwerp niet voorzien in een goede bergruimte en Šik vroeg hem waar nu de kinderlaarzen en fietshelmpjes naar toe moesten. Toen Imhof een goed antwoord schuldig bleef, keek Šik hem aan en zei streng: ‘Lukas, Sie müssen die Menschen lieben.’ Op dit punt snap ik de critici van de Analogen wel. Natúúrlijk is zoiets eenvoudig op te vatten als lauwwarme kitsch. Lang heb ik niet begrepen waarom de erudiete, nauwkeurig formulerende Miro Šik zich inlaat met dit soort wolligheid.

Maar wat als wij dit soort uitlatingen niet op hun normatieve inhoud proberen te begrijpen, maar als een didactisch gebaar, als een uiting van de show-don’t-tell die hoort bij opvoeding en educatie? Een lauwwarme hap? Ik denk het niet. Op zijn minst is Šik’s stellingname moedig en politiek geladen op een manier die helaas ongewoon is geworden. En bovendien bestaat de erotiek niet zonder het lauwwarme van de lichaamstemperatuur.

Conceptenland Nederland staat aan de vooravond van een stevige jaarproductie van nieuwe woningen en de verduurzaming van bestaand vastgoed. In het land waarin het Straatje van Vermeer is geschilderd slagen ontwerpers er niet meer in om de alledaagse grote bouwstromen in hun eigen architectonische domein te onderzoeken en verder te brengen. Welke architect ontwerpt nog rijwoningen? Wie ontwerpt nog voorbij het voorlopig ontwerp?

Het boek Analoge Altneue Architektur is prachtig uitgegeven. Dit najaar verschijnt een Engelstalige editie. Als wij willen dat de woningbouwproductie voorbijgaat aan de waan van de dag en stabiele gebouwen en steden produceert, dan verdient dit boek het om goed bestudeerd te worden.

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

het timmermansoog hans van der heijden analogen analoge altneue architektur miroslav šik

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Proeftuin N

Het Timmermansoog: Burgerwezen

Het Timmermansoog: Wonen

Het Timmermansoog: Geloof

Het Timmermansoog: Niet-stad

Het Timmermansoog: Analogen

Tour door woningbouwproject Hans van der Heijden in Leiden

Het Timmermansoog: Stadsbank

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

Het Timmermansoog: Bajespuin

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

Het Timmermansoog: Analogen

Verslag van tour door woningbouwproject van Hans van der Heijden in Leiden

Andere nieuwsberichten

Tilburgse LocHal is ruimtelijke ontmoetings- en werkplek

Vandaag, 14:59

Braaksma & Roos, Civic, Inside Outside en Mecanoo transformeerden het erfgoed tot huisvesting voor bibliotheek, cultuurinstellingen en flexwerkplekken.