Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019, 9:15

Op 22 november gaf de Franse historicus en architect Jean Castex een lezing op de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Castex vertelde over zijn beroemde collega uit de renaissance, Andrea Palladio. Maar dat bleek slechts een middel om iets anders zeggen.

Jean Castex is medeauteur van het boek De Rationele Stad dat in 1984 in het Nederlands verscheen. Ik dacht hem een compliment te maken door op te biechten dat het boek mijn leven als student weliswaar zwaar had gemaakt, maar dat het mijn ontwerppraktijk heeft vereenvoudigd. Met praktische voorbeelden demonstreerde De Rationele Stad dat niet te knoeien valt met de woonomgeving.

Weerbarstig is bijvoorbeeld het verschil tussen de voorkant en de achterkant van een huis. De modernistische woning met veel glas negeert de manier waarop bewoners die in bezit nemen en hun verhouding tussen hun privédomein en de publieke ruimte willen regelen. Niet voor niets luidt de Franse titel: Formes urbaines, de l’ilot à la barre. De Nederlandse titel is misleidend. Ik lees het boek niet als een onbevooroordeelde studie naar zoiets als rationele steden, maar als een pleidooi voor stedelijke vormen, gebaseerd op de teloorgang van het gesloten bouwblok dat plaats maakte voor de problematische strokenbouw. Voor generaties bouwkundestudenten was het een doorslaggevend handboek.

Castex nam mijn compliment niet aan. Hij distantieerde zich direct van het boek. Philippe Panerai was de hoofdauteur. Hijzelf schreef alleen het eerste hoofdstuk (over het Parijse stadsblok van de 19^e eeuw, een hoofdstuk dat inderdaad minder didactisch is dan de overige). Castex werkte nadien verder aan de architectuur van de renaissance, de stadsontwikkeling van Chicago en Frank Lloyd Wright. Hij interesseerde zich nooit voor een enkel werkveld, stijl of tijdvak.

Castex, inmiddels 77 jaar oud, is niet van het anything goes. In Rotterdam sprak hij over de architectuur van Palladio aan de hand van diens levensloop. De rijke Trissino ontdekte het talent van de architect toen hij nog steenhouwer was. Hij nam hem mee naar Rome om de oudheid te bestuderen, gaf hem werk en introduceerde hem in de juiste culturele kringen. Let wel: op reis moest de jonge ambachtsman achter de koets van zijn weldoener aan sjokken.

En relevanter: Palladio werd bedreven in het munten van onvolledig succes, dat bovendien niet altijd aan hem zelf was toe te schrijven. Terwijl Palladio zich onderscheidde met de soliditeit van zijn gebouwen had hij te doen met grillige bouwkavels en dito opdrachtgevers. Zijn handboeken presenteren geïdealiseerde, geometrische en complete ontwerpen. “Gebouwen die hij zelf niet kon maken,” stelde Castex vast. Nederigheid gekoppeld aan grootspraak, gemanipuleerde zuiverheid en pragmatiek, het zijn nog steeds onmisbare eigenschappen van de starchitect.

Om het werk van Palladio te duiden gebruikte Castex de typeleer, de typologie. Gelukkig haalde hij de begrippen type en typologie niet door elkaar. Het type staat voor onveranderlijke arrangementen in de architectuur. Met enige goede wil is vol te houden dat een type op een unieke manier verbonden kan zijn aan een ontwerper of opdrachtgever, denk aan de McDonald’s-restaurants. De typologie is de leer van die typen, die ordent en rangschikt. Als beschouwende discipline is de typologie per definitie onpersoonlijk. Door Palladio’s publicaties werd zijn werk herhaalbaar. Het werd deelbaar en tot op heden invloedrijk.

Castex deed nog twee opmerkelijke dingen. Hij benadrukte het belang van bouwkundige kennis. Daaruit kwam Palladio’s carrière immers voort. En Castex liet zijn eigen schetsen zien. Hier stond een praktiserende architect die zijn vak in bevattelijke termen wenste te stellen.

Ik vroeg Castex naar de ontwikkeling van zijn typeleer na De Rationele Stad. Het antwoord heb ik in mijn oren geknoopt. Hij zei dat hij de typologie niet alleen ordent en problematiseert, maar zelf ook creatief vermogen bezit. Mijn Rotterdamse studenten benutten precies die kracht. Zij begrijpen bestaande typen door die te tekenen en te interpreteren; en ontwerpen er daarna zelf een eigentijdse vorm voor – op weg naar een architectuur die op zichzelf ook weer deelbaar is. Tussen de idealisering van de architectuur en de totale pragmatiek ligt een groot kennisveld dat creatief te benutten is.

Met dank aan Like Bijlsma en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

hans van der heijden andrea palladio jean castex het timmermansoog column

1	MVRDV en Zecc Architecten transformeren Heerlense kerk tot stadsbad donderdag, 17 april
2	Proeftuin Cajanus van team met HBB groep en FARO wint tender in Haarlem dinsdag, 15 april
3	Martens Willems & Humblé architecten wordt martenswillems architecten woensdag, 16 april
4	Bestemmingsplan Rijnhaven Rotterdam definitief donderdag, 17 april
5	Ingrijpende renovatie van een school voor speciaal onderwijs door EVA architecten donderdag, 17 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Betaalbare huurwoningen van Hans van der Heijden Architect in Rotterdam

29 april 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

Verbijzonderde kopgevels geven woongebouw in Hilversum gezicht

49 minuten geleden

In een verdichtingsopgave in het zuiden van Hilversum is een verouderd woonzorgcentrum vervangen door vijf nieuwe woongebouwen. Het middelste woongebouw, ook het grootste, is ontworpen door Monadnock en bevat 108 sociale huurwoningen.

Tien nominaties voor Rotterdam Architectuurprijs 2025

3 uur geleden

De genomineerden voor de Rotterdam Architectuurprijs 2025 zijn bekend. De vakjury onder leiding van Wouter Veldhuis heeft uit 39 inzendingen tien projecten genomineerd.

Marc Koehler Associates ontwerpt ensemble van biobased en natuurinclusieve woongebouwen in Haarrijn

4 uur geleden

Op de noordoever van de Haarijnseplas ontwikkelt de gemeente Utrecht een nieuwe woonwijk. De tender voor 63 duurzame woningen in deze wijk is gewonnen door het team van Blink, Marc Koehler Associates en hun partners.

Brede toekenning van monumentenstatus op ENCI-terrein Maastricht

17 april, 5:08

Op het terrein van de voormalige cementfabriek ENCI in Maastricht zijn vijf rijksmonumenten en achttien gemeentelijke monumenten aangewezen. Bij de viering zijn meteen plannen voor herbestemming gepresenteerd.

Stikstofimpasse brengt 317 bouwprojecten voor stroomnet in gevaar

2 uur geleden

Netbeheerder Liander waarschuwt dat 317 projecten voor het verzwaren of uitbreiden van het stroomnet in gevaar komen door stikstofproblemen.

Emma Scholten benoemd tot partner bij Powerhouse Company

17 april, 4:12

Sinds ze negen jaar geleden in dienst trad, heeft Scholten een centrale rol gespeeld in de ontwikkeling van het internationale architectenbureau.

Corporaties: huurbevriezing bedreigt bouw tienduizenden huizen

17 april, 9:11

Woningcorporaties kunnen de komende jaren tienduizenden minder huizen bouwen op de krappe woningmarkt door de huurbevriezing die de coalitiepartijen zijn overeengekomen in de voorjaarsnota.

Huurders kunnen uit minder huizen kiezen, ook in middensegment

16 april, 9:11

Door de krapte nam de gemiddelde prijs per vierkante meter voor het eerst sinds lange tijd harder toe dan de inflatie.

Minder geloof in afhandeling aardbevingsschade onder dit kabinet

15 april, 4:20

Het vertrouwen van de Groningers in de afhandeling van de schade door de gaswinning is afgenomen sinds het aantreden van het huidige kabinet, meldt onderzoeksgroep Gronings Perspectief.

Joost Wetzel benoemd tot associate bij Mei architects and planners

15 april, 11:15

Sinds zijn start bij het bureau in 2018 heeft Wetzel zich ontwikkeld tot divisieleider ‘Bestaand & Nieuw’, een divisie die zich richt op transformatieprojecten. Daarbij heeft hij zijn expertise uitgebreid met een focus op biobased bouwen en houtbouw.

Ga naar het nieuws-archief