Het Timmermansoog: Castex

10 december 2019, 9:15

Op 22 november gaf de Franse historicus en architect Jean Castex een lezing op de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Castex vertelde over zijn beroemde collega uit de renaissance, Andrea Palladio. Maar dat bleek slechts een middel om iets anders zeggen.

Jean Castex is medeauteur van het boek De Rationele Stad dat in 1984 in het Nederlands verscheen. Ik dacht hem een compliment te maken door op te biechten dat het boek mijn leven als student weliswaar zwaar had gemaakt, maar dat het mijn ontwerppraktijk heeft vereenvoudigd. Met praktische voorbeelden demonstreerde De Rationele Stad dat niet te knoeien valt met de woonomgeving.

Weerbarstig is bijvoorbeeld het verschil tussen de voorkant en de achterkant van een huis. De modernistische woning met veel glas negeert de manier waarop bewoners die in bezit nemen en hun verhouding tussen hun privédomein en de publieke ruimte willen regelen. Niet voor niets luidt de Franse titel: Formes urbaines, de l’ilot à la barre. De Nederlandse titel is misleidend. Ik lees het boek niet als een onbevooroordeelde studie naar zoiets als rationele steden, maar als een pleidooi voor stedelijke vormen, gebaseerd op de teloorgang van het gesloten bouwblok dat plaats maakte voor de problematische strokenbouw. Voor generaties bouwkundestudenten was het een doorslaggevend handboek.

Castex nam mijn compliment niet aan. Hij distantieerde zich direct van het boek. Philippe Panerai was de hoofdauteur. Hijzelf schreef alleen het eerste hoofdstuk (over het Parijse stadsblok van de 19^e eeuw, een hoofdstuk dat inderdaad minder didactisch is dan de overige). Castex werkte nadien verder aan de architectuur van de renaissance, de stadsontwikkeling van Chicago en Frank Lloyd Wright. Hij interesseerde zich nooit voor een enkel werkveld, stijl of tijdvak.

Castex, inmiddels 77 jaar oud, is niet van het anything goes. In Rotterdam sprak hij over de architectuur van Palladio aan de hand van diens levensloop. De rijke Trissino ontdekte het talent van de architect toen hij nog steenhouwer was. Hij nam hem mee naar Rome om de oudheid te bestuderen, gaf hem werk en introduceerde hem in de juiste culturele kringen. Let wel: op reis moest de jonge ambachtsman achter de koets van zijn weldoener aan sjokken.

En relevanter: Palladio werd bedreven in het munten van onvolledig succes, dat bovendien niet altijd aan hem zelf was toe te schrijven. Terwijl Palladio zich onderscheidde met de soliditeit van zijn gebouwen had hij te doen met grillige bouwkavels en dito opdrachtgevers. Zijn handboeken presenteren geïdealiseerde, geometrische en complete ontwerpen. “Gebouwen die hij zelf niet kon maken,” stelde Castex vast. Nederigheid gekoppeld aan grootspraak, gemanipuleerde zuiverheid en pragmatiek, het zijn nog steeds onmisbare eigenschappen van de starchitect.

Om het werk van Palladio te duiden gebruikte Castex de typeleer, de typologie. Gelukkig haalde hij de begrippen type en typologie niet door elkaar. Het type staat voor onveranderlijke arrangementen in de architectuur. Met enige goede wil is vol te houden dat een type op een unieke manier verbonden kan zijn aan een ontwerper of opdrachtgever, denk aan de McDonald’s-restaurants. De typologie is de leer van die typen, die ordent en rangschikt. Als beschouwende discipline is de typologie per definitie onpersoonlijk. Door Palladio’s publicaties werd zijn werk herhaalbaar. Het werd deelbaar en tot op heden invloedrijk.

Castex deed nog twee opmerkelijke dingen. Hij benadrukte het belang van bouwkundige kennis. Daaruit kwam Palladio’s carrière immers voort. En Castex liet zijn eigen schetsen zien. Hier stond een praktiserende architect die zijn vak in bevattelijke termen wenste te stellen.

Ik vroeg Castex naar de ontwikkeling van zijn typeleer na De Rationele Stad. Het antwoord heb ik in mijn oren geknoopt. Hij zei dat hij de typologie niet alleen ordent en problematiseert, maar zelf ook creatief vermogen bezit. Mijn Rotterdamse studenten benutten precies die kracht. Zij begrijpen bestaande typen door die te tekenen en te interpreteren; en ontwerpen er daarna zelf een eigentijdse vorm voor – op weg naar een architectuur die op zichzelf ook weer deelbaar is. Tussen de idealisering van de architectuur en de totale pragmatiek ligt een groot kennisveld dat creatief te benutten is.

Met dank aan Like Bijlsma en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst.

Hans van der Heijden is architect en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is vorig jaar het boek Street Architecture verschenen. Hij is honorary visiting professor aan de University of Liverpool en geeft les aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam.

Trefwoorden

hans van der heijden andrea palladio jean castex het timmermansoog column

1	Het streven naar nieuw is ouderwets donderdag, 20 november
2	SAWA officieel geopend door Koningin Máxima donderdag, 20 november
3	Space&Matter ontwerpt ingetogen houten paviljoen voor BSO in Zeist vrijdag, 21 november
4	MoederscheimMoonen Architects ontwerpt eigen kantoor in historische vertrekhal Oranjelijn Rotterdam woensdag, 19 november
5	Studioninedots deelt nieuwe beelden van project Spark op Smakkelaarsveld in Utrecht maandag, 24 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Construeren

11 februari 2020

Betaalbare huurwoningen van Hans van der Heijden Architect in Rotterdam

29 april 2020

Het Timmermansoog: Zelfdoen

10 november 2020

Het Timmermansoog: Middenrif

8 december 2020

Het Timmermansoog: Folklore

13 oktober 2020

Hans van der Heijden deelt fascinatie voor woonpalazzo in boek

6 februari

Het Timmermansoog: Interieur

12 november 2019

Het Timmermansoog: Moveable Feast

8 oktober 2019

Het Timmermansoog: Groot

10 september 2019

Het Timmermansoog: Paardenmiddel

11 juni 2019

Het Timmermansoog: Deur

14 mei 2019

Het Timmermansoog: Acceptatie

9 april 2019

Het Timmermansoog: Brexit

12 maart 2019

Het Timmermansoog: Vakmanschap

12 februari 2019

Het Timmermansoog: Niet-stad

15 januari 2019

Het Timmermansoog: Geloof

11 december 2018

Het Timmermansoog: Wonen

13 november 2018

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Analogen

12 juni 2018

Het Timmermansoog: Zivilarchitektur

8 mei 2018

Het Timmermansoog: Gelegenheidswerk

10 april 2018

Het Timmermansoog: Arch-i-Varis

13 maart 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018

Het Timmermansoog: Bajespuin

16 januari 2018

Het Timmermansoog: Boijmans

14 januari 2020

Het Timmermansoog: Pathos

10 maart 2020

Het Timmermansoog: Plasticsoep

14 april 2020

Het Timmermansoog: Onheil

12 mei 2020

Het Timmermansoog: Vak

9 juni 2020

Hans van der Heijden

30 augustus 2020

Het Timmermansoog: Mies

8 september 2020

Hans van der Heijden – genomineerd voor de Architect van het Jaar-prijs

14 september 2020

Hans van der Heijden aangesteld als parttime hoogleraar Architectuurontwerp aan de Universiteit Antwerpen

29 september 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

Hans van der Heijden

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2020

Andere nieuwsberichten

RxDOMI ontwikkelt modulaire, biobased mantelzorgwoning op basis van WikiHouse-systeem

3 uur geleden

Met 3D-modules van 10 m2 kunnen kleinere en grote woonruimtes gerealiseerd worden. RxDOMI ontwikkelt en bouwt de modulaire mantelzorgwoning.

Open oproep: deel jullie ontwerp binnen de Merwedekanaalzone

Vandaag, 12:30

Half december willen we op Architectenweb.nl een overzichtsartikel van de verschillende ontwerpen publiceren en nemen jullie ontwerp daar dan graag in mee!

Stad Villingen-Schwenningen kiest VenhoevenCS en RKW Architektur voor nieuw Zentralbad

Vandaag, 12:00

VenhoevenCS heeft, in samenwerking met RKW Architektur +, de aanbesteding gewonnen voor het nieuwe Zentralbad in Villingen-Schwenningen, Duitsland.

Compacter schoolgebouw in Klein-Zundert maakt veel groener schoolplein mogelijk

Vandaag, 10:30

In Klein-Zundert, een dorp in Noord-Brabant, heeft een uitgestrekte, eenlaagse school plaats gemaakt voor een tweelaagse, duurzame school met houten aula als hart. Door de compactere opzet van de nieuwe school kon de omgeving ervan vergroend worden.

Kennisinstituut: reizen met auto, vliegtuig en e-bike in de lift

Vandaag, 12:56

Het wegverkeer, het aantal vliegtuigpassagiers, en het gebruik van de elektrische fiets zijn in 2024 gegroeid en naar verwachting zet die stijging door.

Amsterdam koppelt metrolijn 50 en 53 om capaciteit metronetwerk te verhogen

Vandaag, 10:00

Op het nieuwe netwerk kunnen de metro's vaker rijden: acht keer per uur overdag en tien keer per uur in de spits. Door de ontvlechting rijden er straks minder lijnen op hetzelfde spoor.

Gemeente Den Haag komt met meldpunt voor onveilige plekken

Gisteren, 12:11

De gemeente Den Haag heeft een meldpunt gecreëerd waar mensen melding kunnen maken van onveilige plekken. Experts bekijken de locaties vervolgens om vast te stellen welke maatregelen er nodig zijn om het gevoel van veiligheid te verbeteren.

Vervoersregio's Rotterdam, Den Haag en Amsterdam willen miljard extra voor OV

21 november, 11:29

Volgens burgemeester Jan van Zanen van Den Haag is 500 miljoen euro extra nodig "om niet achteruit te gaan door indexering en bezuinigingen". En nog eens 500 miljoen euro is nodig "om het OV mee te laten groeien met het aantal inwoners.

Mogelijke proef zelfrijdende pendelbussen tussen station Hoofddorp en Schiphol Trade Park

20 november, 2:15

De provincie Noord-Holland onderzoekt of het zelfrijdende pendelbussen zonder chauffeur kan laten rijden in de buurt van Schiphol. Als dit qua veiligheid en techniek haalbaar is, wil de provincie in 2027 een proef starten.