Francesco Veenstra

De bibliotheek: broedplaats van maatschappelijke vooruitgang

21 mei 2019, 9:40

Afgelopen vrijdag werd in de nieuwe bibliotheek van Tilburg de prijs voor de BNA Beste gebouw van het jaar 2019 uitgereikt. De jury koos uit 114 inzendingen als grote winnaar het ontwerp van Benthem Crouwel Architects voor de Noord-Zuidlijn in Amsterdam. Decor van de dag was de glazen zaal in de De LocHal, tevens genomineerd project en winnaar van twee prijzen: winnaar in de categorie Leefbaarheid & Sociale Cohesie en winnaar van de publieksprijs.

Deze voormalige werkplaats voor locomotieven opende in januari van dit jaar en blijkt een drukbezocht multifunctioneel publieksgebouw met een prominente rol voor de lokale bibliotheek. De rauwe, industriële omgeving kent een diverse publieke programmering die twintig jaar geleden ondenkbaar zou zijn geweest. Een programmering die niet enkel meer gericht is op kennis en boeken, maar steeds meer op ontmoeten, werken en ontspannen. Rijst bij mij de vraag: is de bibliotheek van nu bestand tegen politieke koersveranderingen in de nabije toekomst?

Na de eeuwwisseling ontstond in Nederland het idee om de geldkraan voor maatschappelijke projecten en functies zoals bibliotheken dicht te draaien. Zo had Rotterdam in 2011 beleid ontwikkeld om 18 van de 24 wijkbibliotheken te sluiten. De gedachte was dat een beperkt aantal grotere wijk-overstijgende bibliotheken beter passend zou zijn in de maatschappelijke tendens, en dat het efficiëntie zou opleveren en daarmee een lagere subsidiebehoefte.

Kort na de start van het sluiten van wijkbibliotheken kwam men in Rotterdam tot het inzicht dat ze met dit beleid juist een groot deel van hun doelgroep zouden uitsluiten: de minder mobiele Rotterdammers; ouderen, gezinnen met jonge kinderen, laaggeletterden en digibeten.

Rotterdam ontwikkelde een nieuw meerjarenbeleidsplan mét wijkbibliotheken en mét programmering gericht op veel meer dan alleen boeken. Tot op de dag van vandaag een moedig en wijs besluit.

In het denken over de rol van bibliotheken is in westerse samenleving de afgelopen jaren een enorme kentering ontstaan. De rol van het papieren boek leek langzaamaan uitgespeeld en maakte het bestaan van de bibliotheek steeds minder relevant. Het onderkennen van de sociale functie van de bibliotheek als publieke plek en het streven naar inclusie lijkt nu haar redding.

Bij de ontwikkeling van de Library of Birmingham, zo’n tien jaar geleden, werd mij duidelijk dat de bibliotheek een belangrijke rol speelt in het leven van de overwegend jonge bevolking van die stad. Door armoede beschikken nog steeds veel jongeren niet over een computer of smartphone om bijvoorbeeld hun bankzaken te doen of om hun huiswerk te maken.

Honderden computers staan nu dagelijks klaar voor gebruik, en er is meer ruimte voor het grote aantal lesprogramma’s en laagdrempelige culturele activiteiten dan er is voor boeken. De bibliotheek blijkt overigens ook nog steeds dé plek voor veel jonge stellen om af te spreken voor hun ‘first date’.

Nu de LocHal in gebruik is en de kritieken lovend zijn, er een nieuwe hogere lat is gelegd, is het de kunst voor de gemeente om de budgetten voor de programmering, voor het personeel, voor innovaties, en voor het beheer en onderhoud van het complex op niveau te houden. En dat geldt niet alleen voor de bibliotheek. De LocHal is onderdeel van een omvangrijke gebiedsontwikkeling van de spoorzone waarin hergebruik van industriële gebouwen en nieuwbouw op een fraaie wijze hand in hand gaan. Het maatschappelijk programma werkt als katalysator voor de stedelijke ontwikkeling. Niet alleen de bibliotheek, maar ook een skatebaan, ambachtelijke werkplaatsen, nonchalante cafés en restaurants, en betaalbare kantoorhuisvesting geven de indruk eerder een broedplaats te zijn dan een onbetaalbare, hoog-stedelijke ontwikkeling. Een waardevolle transformatie die Tilburg van textielstad tot unieke inclusieve stad omtovert.

Ondanks dat het Nederland in economisch opzicht voor de wind gaat, bestaat het risico dat door de verrechtsing in de politiek deze belangrijke maatschappelijke initiatieven de nek om worden gedraaid. Dat de inclusieve stad van nu straks toch exclusief wordt. Ik hoop dat politici begrijpen dat een bibliotheek niet alleen een stapel (gesigneerde) boeken is, maar bovenal een plek is om onvoorwaardelijk te ontmoeten, te groeien en te ontwikkelen. Kenmerken die met evenveel gemak in zowel partijprogramma’s van links als rechts een plek kunnen hebben.

Francesco Veenstra is architect en vormt samen met Paul Ketelaars en Ellen van der Wal het bureau Vakwerk architecten. Voor Architectenweb observeert hij de hedendaagse architectuurpraktijk en de impact van de gebouwde omgeving op onze maatschappij.

Trefwoorden

francesco veenstra lochal bibliotheek

1	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
2	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
5	Stadsbestuur Rotterdam stuurt nieuwe plannen Feyenoord City naar gemeenteraad woensdag, 17 april