Lightrailsysteem, Zuid-Korea
1 december 2023
Zoektocht naar vernieuwing
In het najaar van 2018 kreeg architectenbureau ZJA bezoek van een delegatie van Zuid-Koreaanse onderzoekers, bouwers en constructeurs, die op expeditie waren gestuurd in opdracht van het ‘Korean Railroad Research Institute’, en die belangstelling toonden voor de ZJA-ontwerpen van het Randstad Rail station Beatrixlaan in Den Haag en het Startstation E-lijn bij Den Haag Centraal. Niet veel later kwam de uitnodiging deel te nemen aan een onderzoek naar een vernieuwd lightrailsysteem, dat in de dicht bebouwde grootstedelijke gebieden van Zuid-Korea een lange termijn oplossing biedt voor de toenemende overbelasting van het wegennet en de bijbehorende overlast door lawaai, luchtvervuiling en onveiligheid.
Wat de Zuid-Koreaanse autoriteiten zochten was een werkelijke kwalitatieve innovatie. Ze zochten een ontwerp voor een light-rail-systeem, dat niet alleen economisch en functioneel zou zijn, maar vooral als een verbetering van de publieke ruimte kon worden beleefd. Allereerst door de toevoeging van een comfortabele, schone en veilige vorm van vervoer, maar ook door de visuele aantrekkelijkheid van de viaducten en stations. Rond de stations zou bovendien ruimte voor groen en verblijfsplekken met cafés en winkels moeten kunnen ontstaan. Men wilde een vervoersysteem, toepasbaar in alle Zuid-Koreaanse metropolen, dat kwalitatief hoogwaardig is in technisch, functioneel, esthetisch en stedenbouwkundig opzicht.
Verhoogde spoorbanen
Het zijn ambitieuze vereisten waaraan het nieuwe Koreaanse systeem dient te voldoen. Omdat een ondergrondse spoorverbinding op deze schaal te kostbaar zou zijn, werd gekozen voor een verhoogd dubbelspoor. Maar dan wel zo hoog, en met zo weinig in het oog springende kolommen, dat de directe omgeving er niet in leefkwaliteit op achteruit gaat of hinder ondervindt. Dat betekent een spoorhoogte van 15 meter boven het maaiveld en steunpunten die maar liefst 200 meter uit elkaar staan. De hele constructie moet visueel zo slank en licht mogelijk ontworpen zijn. Aanvullende eisen waren een overkapping over het hele spoor om overlast door sneeuwval in de winter uit te sluiten. En de visuele ervaring van de mensen in de nabijgelegen kantoren en appartementen, maar ook die van de reizigers en de mensen op straat, in het verkeer, diende in het ontwerp optimaal te worden gehonoreerd. Vanzelfsprekend zou het ontwerp energiezuinig, onderhoudsvriendelijk en zo duurzaam mogelijk dienen te zijn. Om geluidshinder in de dichtbevolkte omgeving te minimaliseren rijden de treinen op rubberen banden.
Het ontwerp
De kolommen onder het viaduct hebben een Y-vorm, waarbij de uiteinden van de armen, op 15 meter hoogte bijna dertig meter uit elkaar staan waar ze de dubbele spoorbaan ondersteunen. De opbouw tussen de sporen is de ruggengraat van de constructie. De hoofdletter I beschrijft de vorm het beste: eronder is het plateau met de sporen, erboven de primaire structuur van de overkapping. Dat betekent dat de reizigers opzij aan hun rechterkant altijd een onbelemmerd zicht op de stad hebben.
Om met een overspanning van 200 meter het doorbuigen onder het eigen gewicht te ondervangen is door ZJA voor een hybride constructie gekozen. Eerst zijn er de ondersteunende armen die ver uit elkaar staan, dan is er de ruggengraat van kruislings geplaatste stalen spanten die ononderbroken steun bieden. Dan zijn er de overkapping en het netwerk van uithouders. Dit zo open als mogelijk ontworpen stelsel van buizen bevat voorgespannen kabels die ervoor zorgen dat al het aanwezige gewicht optimaal bijdraagt aan de stijfheid van het viaduct, terwijl de aanblik lichtheid en transparantie behoudt. In het architectonisch ontwerp van de ribben ligt de nadruk op organische lijnen en rondingen. De overkapping heeft een belangrijke constructieve functie in het verdelen van de krachten en verheft zich daarom in een golvende lijn ter hoogte van de kolommen. Het viaduct met de verhoogde trein is een witte, vriendelijke golf die door de stad zweeft. Het is dankzij die golvende daklijn dat het geheel er zo gewichtloos uitziet.
Het lichtplan
De overkapping is uitgerust met glas waar PV-cellen in kunnen worden verwerkt om de verlichting van de spoorbaan van energie te voorzien. Bij een zo’n grote toevoeging aan het stedelijk weefsel is het aanzicht na zonsondergang van groot belang. Vandaar dat ZJA een verfijnd lichtplan ontwikkelde, waarin natuurlijk het spoor vanuit het centrum goed verlicht is voor bestuurder en reizigers. Maar waar ook de buik en de overkapping van het viaduct worden aangelicht om zo de organische lijnen en het ritme in het buizen-netwerk te laten oplichten. De kolommen, die in tegenstelling tot de witte opbouw op het viaduct in een lichte grijstoon zijn geschilderd, worden ook aangelicht. Zo ontstaat een prettig en zacht ruimtelijk effect, waarin het zwevende effect van het ontwerp wordt benadrukt.
Aanwinst voor de stad
De oude verhoogde spoorbanen waren berucht om hun geluidsoverlast, het brengen van schaduw en stank en ongewenste trillingen. Het waren lompe obstakels die de buurt leefkwaliteit ontnamen. Dit hedendaagse ontwerp voor Zuid-Korea is eerder een aanwinst voor de stad. Het ontwerp straalt transparantie en ruimtelijkheid uit, en zorgt voor minder verkeersdruk, geeft ruimte voor bomen en wandelaars.
Visueel is het Elevated Light Rail Transit ontwerp van ZJA een levendig en licht volume; een opengewerkt, rank ogend netwerk dat in een zachte golfbeweging door de metropool gaat. Wie in de trein zit zweeft snel en moeiteloos, met de onbelemmerde blik van een vogel hoog door de stad. Dat is een ervaring die rust en plezier biedt. En wie in een naburig gebouw woont en neerkijkt op de transparante golvende overkapping en het licht ziet spelen over de spanten en het netwerk van buizen, wenst zich in een flits in dat rijtuig, gewichtloos tussen de torens. Het is een aanblik die je optilt en naar de vogelvlucht en geruisloze beweging doet verlangen, of je nu in een toren staat, op straat of op het perron, waar de trein nadert.
Awards
Nominatie: Shortlist WAN Awards 2023