Verlengde Waalbrug, Nijmegen
1 december 2023
Ruimte voor de rivier
Bij Nijmegen maakt de Waal een smalle bocht, waardoor de kades in de Benedenstad snel overstroomden. Uitgaande van het feit dat klimaatverandering voor nog meer water uit het achterland zorgt, voorzag het plan Ruimte voor de Waal bij Nijmegen, onderdeel van het nationale plan Ruimte voor de Rivier, in een grote ingreep.
Achter het noordelijke bruggenhoofd van de Waalbrug, aan de Lent-zijde werd de Spiegelwaal uitgegraven, zodat de rivier, met die zij-arm, meer capaciteit heeft. Er ontstond een eiland, Veur-Lent, en de oevers van de Spiegelwaal konden veranderen in een uniek recreatiegebied aan het water, met ruimte voor planten, dieren en recreërende bezoekers. Een grote aanwinst voor de stad.
De beroemde Waalbrug met zijn statige stalen boog moest een verlengde krijgen om de sprong over de Spiegelwaal te maken. Die nieuwe brug moest passen in het nieuwe landschap en een bovendien waardige voortzetting van de monumentale brug zijn.
Het vinden van de vorm
Het ontwerp dat architectenbureau ZJA ontwikkelde ging uit van de opvatting dat de opgave precies het spiegelbeeld was van de vraag naar de oude brug. Hier was geen brug nodig om mensen en hun vracht over de rivier te brengen, maar om onder de doorgaande weg ruimte te maken voor stromend water. Het ontwerp zou de aandacht niet verticaal, maar juist naar de rivier moeten richten en in zijn uiterlijk aansluiten bij de vormende kracht van stromend water. Denk aan de lijnen van geulen aan het strand, de uitgesleten rotsen en gladde kiezels in snelstromend water.
De vier overspanningen die nodig waren hebben een boogvorm, die verwijst naar de gebogen stalen spanten van de oude Waalbrug, maar wel op een schaal die past bij de intiemere omgeving van de oevers van de Spiegelwaal. De vorm van de pijlers is een logische combinatie van de krachtsverhoudingen die meespelen in de overspanning van een brug en de lijnen die stromend water vormt in een geul rond een pijler. De vorm werd gevonden met behulp van modellen, eerst van rubberen membranen en later draadstaal, en vervolgens met behulp van de computer omgezet kon worden in een parametrisch ontwerp, nodig voor de vertaling naar de grote schaal van de brugdelen. Het maken van de bekisting en het storten van het beton was een huzarenstukje. Plaat voor plaat werd de vorm van de dubbel-gekromde pijlers en hamerstukken in een multiplex mal vertaald. Ter plekke, in de uitgegraven zandvlakte, werd de twintig duizend kubieke meter beton gestort.
Vanuit de verte biedt de Verlengde Waalbrug al een intrigerende aanblik, maar wandelend langs de oevers van de Spiegelwaal zijn de vloeiende lijnen en de weerspiegeling van het licht in het water tegen die natuurlijk wijkende volumes ronduit verbazend mooi. Alsof de stromende rivier zelf de pijlers heeft geboetseerd. En let op een detail in het beton, daar waar pijler en dek elkaar ontmoeten in wat je de oksel van iedere pijler kunt noemen. Alsof de pijler een arm is die kracht zet en daardoor een kuiltje toont. Ook beton kan subtiele vormen aannemen.
Het eiland Veur Lent
Het nieuw ontstane eiland Veur-Lent zal ontwikkeld worden tot een levendig nieuw stadsdeel. Het ontwerp dat ZJA maakte voor de Verlengde Waalbrug omvat ook het bastion op het eiland, waar de aansluiting met de bestaande Waalbrug gemaakt wordt. Het is een omvangrijke structuur met grote potentie voor het gebruik als publieke ruimte, voor winkels en werkplaatsen. Om zo goed mogelijk aan te sluiten op de te ontwikkelen stedelijkheid is de buitenkant van het bastion uitgevoerd in bakstenen en uitgerust met glazen puien. Een roeivereniging vindt er nu haar natuurlijke onderdak, uit de drukte van de scheepvaart en met veel ruimte voor de opslag van de boten.
Het nieuwe eiland is niet alleen uitnodigend voor mensen. Het nieuwe landschap wordt gedeeld met bijvoorbeeld boerenzwaluwen. In het brugdek is een richel uitgespaard die een veilige omgeving schept voor zwaluwnesten. Houten kasten en openingen zijn in de spouwmuren voorzien om vleermuizen onderdak te bieden. De Verlengde Waalbrug schept functioneel en door vormgeving ruimte voor de organische vervlechting van rivier, natuur en stedelijk leven in de nieuwe omgeving van de Spiegelwaal.
Award:
Winnaar Betonprijs 2015