Ring Brussel
1 december 2023
De toekomst van de Ring rond Brussel
Zoals in veel grote steden het geval is, vraagt de R0, de ringweg rond Brussel, om een ingrijpende modernisering. De plannen gaan in de richting van een grootschalige herstructurering van de stedelijke ringweg. Daarnaast wordt een netwerk van fietsverbindingen en ecologische verbindingen ingepast en verbeterde waterberging aangelegd.
Architectenbureau ZJA is betrokken bij de ontwikkeling van de plannen voor die grootscheepse renovatie en deed een studie naar de mogelijkheden om de verkeersknopen aan de noordwest- en noordoostkant opnieuw te ontwerpen.
Een deel van de verkeersknooppunten rond Brussel is gebouwd naar het vijftig jaar geleden gebruikelijke turbineknoopmodel. Op een groot landoppervlak draaien de verkeersbanen in ruime cirkels om elkaar heen. Er zijn meestal maar twee lagen gebouwd en de viaducten en fly-overs steunen op zware en brede betonnen pijlers. Omdat ze destijds nog ver buiten de bebouwde kom lagen was daar ook alle ruimte voor. Hier en daar is er weliswaar iets gemoderniseerd, maar het blijven ruimteverslindende kolossen.
Vandaag de dag is het streven juist om de druk op de ruimte die er is in de bestaande bebouwde omgeving en het omringende landschap, zoveel mogelijk te verlichten. De leefbaarheid naast de Ring, het vrijhouden van lokale doorgangswegen en de aanleg van nieuwe fietsverbindingen hebben een groot belang in de toekomstvisie van de overheden. De inzet is om een zogenoemde ‘modal shift’ te stimuleren. Bovendien spelen er tegenwoordig ecologische factoren mee, zoals het belang van waterberging en infiltratie, het versterken van groenverbindingen en het herstellen van de vrije loop van waterwegen en beken.
De uitkomst van de studies is dat de ontwerpen voor de verkeersknopen rond Brussel compact moeten zijn en zich gemakkelijk laten aanpassen aan de specifieke lokale omstandigheden en veranderende eisen in de toekomst.
Compacter, slimmer, groener
Een goed voorbeeld voor de visie van ZJA is het ontwerp voor de verkeersknoop aan de noordwestkant van de R0, waar de A12 aansluit op de Ring rond Brussel. In het voorstel voor knooppunt Strombeek-Bever is sprake van 4 in plaats van 2 bouwlagen. Zo worden de verschillende typen verkeer beter ontvlochten en kan het verkeer zo direct mogelijk de weg vervolgen. Een tunnel onder het knooppunt door zorgt voor de scheiding van het doorgaande verkeer op de E19 en de stedelijke ringweg. De lokale wegen en fietsverbindingen volgen een rechtstreeks en obstakelvrij traject op het maaiveld.
Van boven gezien is de verandering groot. Een gebied dat eerst door wijd uit elkaar liggende snelwegen steunend op brede viaducten werd gedomineerd, is straks een uitgestrekte groene zone, met een compacte, landschappelijk geïntegreerde knoop in het hart, waarin elkaar kruisende rechte, of licht buigende snelwegen verwerkt zijn. De A12, die historisch gezien de verbinding vormt tussen het parklandschap rond het koninklijk paleis en de tuinen van Meise, is in de visie versterkt tot een groene as met fietspaden en lokale wegen. Een ruimtereservering voor de tramverbinding van Brabantnet is hierin geïntegreerd. Aan de vier zijden van de knoop wordt ruimte gewonnen voor groene buffers en er is een ecologische verbinding over de Ring voorzien. Door de compacte ruimtelijke inpassing van de verkeersstromen wordt veel ruimte teruggegeven aan het landschap en de woonomgeving. Het lokale verkeer en de fietsers hebben door directe verbindingen veel minder last van de passage van het snelweg-kruispunt.
Adaptieve knopen
Ook bij Sint-Stevens-Woluwe, waar de A3/E40 verknoopt met de Ring rond Brussel kan volgens het ontwerp van ZJA veel ruimte gewonnen worden. Hier is de inbedding van de wegen in vier lagen vloeiend geïntegreerd door de ontworpen glooiing die er is, wat de aansluiting maakt met het Brabantse Heuvelland naar het oosten.
De ontwerpen voor de verkeersknopen in de Ring rond Brussel van ZJA berusten op het model van de zogenaamde sterknoop, die per locatie wordt aangepast aan de behoeften. Dat geeft de meeste ruimtewinst en mogelijkheden om, in dit geval, door tunnels en verzonken passages de snelwegen in te passen in het landschap. Mocht bijvoorbeeld in de toekomst blijken dat doorgaande wegen en lokale wegen beter helemaal gescheiden blijven dan is in dit ontwerp relatief eenvoudig een parallelstructuur in te passen. Afschalen naar een bescheidener stelsel van lokale op- en afritten is dankzij de ontworpen structuur even gemakkelijk te realiseren. Adaptief wil hier zeggen: er hoeft niet of slechts in beperkte mate gesloopt te worden om aanpassingen te doen. De adaptieve knoop is ontworpen als een duurzame knoop voor de toekomst.
Het model en de bouwstenen
Om ook het visuele aspect te verbeteren en het project identiteit te geven, berusten de ontwerpen van ZJA voor de Ring rond Brussel op een familie van uiterlijk verwante elementen, de zogenaamde bouwstenen. Hiermee worden ook de knooppunten opgebouwd. Steeds is de leidraad om de voetafdruk in landgebruik en de visuele impact op de omgeving zo bescheiden mogelijk te maken. Dat betekent onder meer de toepassing van slanke en naar onder verjongende schijfvormige steunpunten, scherp afgekante dekken van fly-overs en viaducten die maximaal daglicht toelaten in de onderliggende ruimte. In alles is lichtheid en harmonie de norm, wat resulteert in schuine kolommen die aanlijnen bij de hellingen in het talud en het gebruik van lichte kleuren en transparante geluidsschermen. De viaducten zijn hoog in hun aanlanding verwerkt, om het omringende landschap zo min mogelijk te onderbreken en maken de fly-overs zich figuurlijk los van de ondergrond door gebruik van zo groot mogelijke overspanningen. Met deze vaste onderdelen kan een intimiderend niemandsland van asfalt en beton veranderen in een groen gebied, waar op een slimme manier verbindingswegen zijn ingepast, die elkaar veilig en comfortabel kruisen zonder dat de omgeving er zwaar door wordt belast.