The Natural Pavilion op Floriade Expo 2022

Op de Floriade, die deze week van start gaat, heeft DP6 architectuurstudio een houten en modulair paviljoen ontworpen: The Natural Pavilion. Met de architecten maakte Architectenweb een rondwandeling door het paviljoen.

De driedimensionale structuur van het paviljoen is opgebouwd uit open ‘blokken’ waarvan de randen gedefinieerd zijn met houten delen. Op de bouw zijn deze ‘blokken’ simpelweg op elkaar en naast elkaar geplaatst, en door middel van slimme knopen uit hergebruikt staal aan elkaar gekoppeld. De structuur heeft nu deze vorm, maar met dezelfde ‘blokken’ had ook een andere configuratie gemaakt kunnen worden. Net zo had de structuur met extra ‘blokken’ ook breder, langer of hoger kunnen worden.

De houten delen waaruit de structuur is opgebouwd, hebben een doorsnede van 18 bij 18 centimeter. Om kolommen en balken te vormen zijn steeds vier houten delen gebundeld. Aardig om te weten is dat balken zelden uit het midden van de boom gezaagd worden, maar meestal rond het midden gezaagd worden. Dit om de krimp te beperken. Uit de Nederlandse bomen die voor dit project gebruikt zijn, konden steeds zo’n vier balken gezaagd worden. Door in het paviljoen opnieuw steeds vier balken te combineren, zijn zo als het ware opnieuw ‘stammen’ gemaakt.

De stalen knopen brengen al die houten delen bij elkaar, maar doen dat op zo’n manier dat de verdiepingen een net flexibele oplegging hebben, om de geluidsoverdracht tussen verdiepingen te beperken. In de knoop zit veel denkwerk, geeft architect Jimmy van der Aa van DP6 architectuurstudio aan: “Want de essentie van modulair bouwen zit ‘m in een intelligente knoop.”

Het gebruikte bouwsysteem is onder leiding van de Noordereng Groep ontwikkeld en wordt door hen de Houtkern Bouwmethode genoemd. Gerben Kuipers, CEO van de Noordereng Groep, vergelijkt het graag met het speelgoed K’NEX, dat telkens weer anders is te configureren. Van der Aa ziet het ook zo. In het komende half jaar staat het paviljoen op de Floriade in Almere, maar voor de periode daarna is het plan dat het paviljoen – in iedere keer andere configuraties – steeds een ander Nederlandse natuurgebied aandoet en daar als tijdelijke ontvangst- en expositieruimte functioneert.

Gestapelde ambitie

Voor de plek op de Floriade waar The Natural Pavilion gerealiseerd is, vroeg de gemeente Almere in een tender om voorstellen voor een paviljoen dat een inspiratiebron zou kunnen vormen voor een volgende generatie woningbouw. Het paviljoen moest daarom opgebouwd worden uit een bouwsysteem dat schaalbaar zou zijn. Het bouwsysteem zelf moest biobased en circulair zijn. Daarbij vroeg de gemeente ook om een parametrisch ontwerp.

Voor de Noordereng Groep, dat al bezig was met de ontwikkeling van de Houtkern Bouwmethode, vormde dit een uitgelezen kans om hun bouwsysteem in de praktijk te testen en de werking ervan te tonen. Aan de vragen vanuit de gemeente voegde de Noordereng Groep nog twee ambities toe: het funderen op houten palen en de toepassing van biobased wanden.

Voor de plek van het paviljoen had de gemeente eerder een ander plan. Toen dat niet haalbaar bleek, schreef het deze tender uit. De planning was daarbij ondertussen wel een ding: het ontwerp en de bouw moesten in één jaar gebeuren. Mede omdat het bouwsysteem al ontwikkeld was, is dat gelukt. Zo’n krappe planning maakt het ontwerpproces ook eenvoudiger, benadrukt Van der Aa. “Je werkt met wat beschikbaar is.”

Normaal gesproken wordt in de bouw gedroogd hout gebruikt. Vanwege de krappe planning lukte dat hier niet en drogen de houten kolommen en balken nu in het werk. Met de krimp, die tijdens het drogen zal optreden, is in de constructie rekening gehouden. Maar omdat het hout hier in alle richtingen gebruikt is, verwacht architect Van der Aa geen problemen. Hij benadrukt ook dat hout vroeger ook niet gedroogd werd voordat het in gebouwen toegepast werd.

Driedimensionale wereld

Het paviljoen is opgebouwd uit een dubbele rij van open ‘blokken’ die samen een groot atrium omsluiten. Dat atrium is drie lagen hoog en – dat is toch bijzonder – de houten draagstructuur rondom is doorgezet in de dakconstructie zelf. Je wordt als bezoeker zo omringt door een coherente houten bouwstructuur. Voor, achter, links, rechts en boven; overal is het houten grid.

Binnen deze heldere structuur heeft DP6 architectuurstudio wel inkepingen en uitsparingen gemaakt. Zo wijkt de structuur plaatselijk iets naar achter en opent deze zich om de entree te vormen. Op de verdiepingen is de gevel af en toe teruggelegd om zo terrassen te vormen. Van der Aa vertelt ook dat juist dat terugleggen van de gevel ook zorgt voor momenten van extra transparantie in de structuur.

Het atrium is voorzien van houten sheddaken. De dichte dakvlakken op de zuiden zijn daarbij voorzien van PV-panelen, terwijl de openingen noorderlicht binnenbrengen. Gewoon heel logisch.

Het architectenbureau is er trots op dat er zo’n heldere en pure draagconstructie gemaakt is. “We hebben echt een onderscheid gemaakt tussen de draagconstructie en de invulling ervan”, geeft architect Dick de Gunst van DP6 architectuurstudio aan. “Ja, daardoor ziet het er anders uit. Het paviljoen is modulair opgebouwd en dat is te zien. En ja, het gaat ook verweren in de tijd, want het hout is onbehandeld gelaten – het is wat het is.”

“Een voordeel van hout is trouwens dat je er alles van kunt maken”, voegt De Gunst eraan toe. “Niet alleen de draagconstructie, maar ook de kozijnen, deuren, trappen, vloeren, plafonds, enzovoorts.” Voor al die onderdelen is dan vaak wel ander hout gebruikt. Voor de kolommen en balken is dat bijvoorbeeld Douglas, voor de kozijnen Lariks en voor de trappen Essen.

Biobased, circulair, natuurinclusief, klimaatadaptief, energiezuinig…

Om het paviljoen een toonbeeld van duurzaamheid te maken, zijn op allerlei vlakken grote stappen gezet. Zo is het gebouw gefundeerd op houten palen die met koppen uit gerecycled kunststof permanent onder het grondwaterniveau gehouden worden. Dat funderen op houten palen gebeurde vroeger natuurlijk ook veel.

Bij het heien wordt nog wel een stalen kop gebruikt, maar deze wordt dus vervangen door een uit gerecycled kunststof voordat het gebouw erop komt te staan. Als het gebouw over een half jaar uit elkaar geschroefd wordt, worden de kunststof koppen meegenomen naar de volgende locatie van het gebouw. De houten palen blijven dan in de grond achter.

De lamellen in de gevel zijn weer een ander verhaal. De positie van de lamellen is parametrisch ontworpen. Enerzijds was er de wens om zoveel mogelijk daglicht binnen te laten vallen, anderzijds was er de wens om het gebouw vooral in de zomermaanden zo min mogelijk te laten opwarmen. Daarbij is in het parametrische model rekening gehouden met de breedte van de houten planken die beschikbaar waren. Uiteindelijk bleek dit de optimale configuratie en voor logischerwijs is die voor iedere gevel net anders.

In het paviljoen is ernaar gestreefd om te komen tot een natuurlijk binnenklimaat. Een ‘beter buiten’, noemt adviseur Gertjan Peters van ABT het. Het klimaat lijkt op dat van buiten, maar binnen regent het natuurlijk niet, en is het in de zomer net iets koeler dan buiten, terwijl het in de winter binnen juist iets warmer is dan buiten. Aangezien bezoekers aan het paviljoen gekleed zijn op het buitenklimaat, verwacht Peters dat ze zo’n klimaat ook veel fijner zullen vinden. In de zomer kunnen bezoekers gewoon in hun T-shirt rondlopen en hoeven ze niet ineens weer een trui aan, geeft hij als voorbeeld.

Om het interieur te ventileren zijn op strategische plekken glazen louvre-ramen gemonteerd. Deze worden door het gebouwbeheersysteem aangestuurd. In het voor- en najaar wordt daarbij niet geventileerd op de windbelaste gevels, om tocht te voorkomen. In de zomer wordt juist wel geventileerd op de windbelaste gevels.

In het paviljoen is trouwens geen nieuw glas toegepast. Het glas is afkomstig van een klimaatgevel van een gebouw in Den Haag dat gerenoveerd werd. De roedeverdeling van de ramen in het paviljoen is afgestemd op de maatvoering van dat hergebruikte glas.

Het paviljoen is voorzien van groene dakterrassen, maar staat vooral in een groen landschap waarin allerlei planten en bomen zijn opgenomen. Landschapsarchitect Nico Wissing van de gelijknamige studio heeft ingezet op een ‘eetbaar’ landschap, vol kruiden, eetbare bloemen en fruitbomen. Op de bovenste verdieping van het paviljoen wordt daarbij regenwater opgevangen voor de irrigatie van de planten. In het landschap rond het paviljoen zijn enkele verdiepte delen opgenomen die tijdelijk onder water kunnen komen te staan.

Biobased binnenwanden

Het verhaal rond duurzaam bouwen dat het paviljoen vertelt, is in het interieur verrijkt met een ‘tentoonstelling’ van twintig duurzame binnenwanden. Het gaat daarbij om zo’n twintig biobased materialen, zoals paprikastengels, mycelium, riet, bamboe, kurk, schelpen en dergelijke. Daarnaast worden plaatmaterialen getoond uit reststromen, zoals kerstbomen, lisdodde, fresia bladeren en dergelijke. Voor deze tentoonstelling is samengewerkt met het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij (LNV).