Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?
2 juli, 9:00
Op de Dag van de Architectuur heb ik rondleidingen gegeven door het centrum van Den Haag, de stadswandeling ‘Wandelen met Welstand’ was volgeboekt. Samen met een collega uit de welstandscommissie, de Adviescommissie omgevingskwaliteit en cultureel erfgoed, hadden we besloten langs een aantal modernistische gebouwen in het centrum te lopen en een open discussie met de deelnemers te voeren over conserveren, slopen of verbouwen. We liepen onder andere langs de Rekenkamer van Aldo van Eyck, de tijdelijke Eerste Kamer, de Amerikaanse Ambassade van Marcel Breuer en een aantal minder bekende Post 65-gebouwen. De twee groepen bestonden uit geïnteresseerde Hagenaren en een enkele stedenbouwer, geen architecten.
Voordat we voor een gebouw een toelichting gaven op het oorspronkelijke ontwerp en de (aanstaande) verbouwing vroegen we soms – om de discussie aan te zwengelen – de hand op te steken als deelnemers het gebouw mooi vonden. Zelfs bij de gebouwen van grootheden als Van Eyck en Breuer werden niet veel handen opgestoken. Voor onszelf en de meeste vakgenoten onvoorstelbaar uiteraard, dus we gingen de discussie aan. We legden uit dat dit soort gebouwen exemplarisch zijn voor de tijd waarin ze zijn ontworpen, dat het niet duurzaam is gebouwen te slopen en dat toekomstige generaties ons dankbaar zullen zijn als we niet alle tijdslagen die ons niet bevallen zomaar wegpoetsen. Bij verreweg de meeste gebouwen kantelden de meningen en ontstond er sympathie. Achtergrondinformatie en kennis beïnvloeden zoals bekend het esthetisch welbevinden.
Interessant was de discussie bij het hoofdkantoor van de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG-bank). De witte kantoorkolos uit 1983 staat op een prominente hoek aan het Malieveld en is ontworpen door de uit Hongarije afkomstige architect Mik Becka. Voor het BNG-gebouw werd een hele hoek met panden van rond 1900 gesloopt. De overgrote meerderheid van de deelnemers stak de hand niet op voor dit gebouw. Maar als je goed kijkt – zo beargumenteerden wij ter plekke – zie je dat de Becka wel degelijk heel sensibel omging met het bouwblok en het gebouw met betonnen erkers, subtiele nissen met blauwe regenpijpen en schuine gevelvlakken kleiner doet laten lijken dan het is. Hij ontwierp een geparcelleerde gevelwand die om de hoek mooi aansluit bij de kleinere schaal van de gracht. Het sentiment groeide in dit geval maar minimaal, de meerderheid vond het na alle mooie woorden nog steeds een dissonant in het fijne stadsweefsel eromheen.
In de commissievergaderingen rond de verbouwing van het BNG-gebouw was er ook discussie omdat de meerderheid vond dat er in het eerste ontwerp te veel werd ingegrepen in dit karakteristieke Post 65-gebouw. In een open gesprek werd door de architect, Kraaijvanger Architects, al snel de keuze gemaakt dicht bij het oorspronkelijke gebouw en het ontwerp van Becka te blijven, en het gebouw aan de binnenzijde te isoleren. Mijn eigen bezwaar om de nieuwe kozijnen, net als de bestaande, ook weer blauw te maken liet ik varen. Ook ik was enthousiast: behoud van dit gebouw is om zoveel redenen beter dan sloop-nieuwbouw. Het gebouw zal er de komende decennia ongetwijfeld weer fris uitzien met opnieuw een hoge entree op de hoek, zoals het destijds gesloopte gebouw op de hoek ook had.
Toch moet ik bekennen dat ikzelf de architectuur uit de jaren tachtig ook moeilijk te verteren vind, ook het BNG-gebouw, waar ik dagelijks meerdere keren langskom. Cultureel gezien zijn de jaren tachtig alweer een paar jaar helemaal terug. Ook voor mij is het jeugdsentiment en ik kijk graag naar perfect geënsceneerde series als ‘Stranger Things’ waar elk detail uit die tijd, van mode tot auto’s en gebouwen, klopt. Maar veel gebouwen uit die tijd zijn voor mij lastig om mooi te vinden. Van witte, betonnen gebouwen met spiegelend glas in blauwe kozijnen lopen nog steeds de rillingen over mijn rug. Het waren voor mij – net als kort stekelhaar met een lange mat of witte sokken in badslippers – modegrillen waarvan ik blij was dat ze langzaam uit het straatbeeld verdwenen.
Moeten we al die gebouwen, waarvan het zo moeilijk is om van te houden, toch allemaal behouden? Uit oogpunt van culturele continuïteit, om onze CO2-voetafdruk drastisch te beperken, omdat andere generaties er mogelijk anders tegenaan kijken? Kunnen we de Post 65-gebouwen alleen nog met zijden handschoenen aanpakken? Kunnen we zelfs niet meer ‘Weiterbauen’?
Per gebouw zullen we daar met elkaar een open gesprek over moeten voeren. Tja, en dan is mooi of lelijk geen argument… daar moeten we echt voorbij kijken, hoe moeilijk dat soms ook is.
Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.