Guaranty Building, Buffalo

South Michigan Avenue, Chicago

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari, 9:00

Er is veel kritiek op de hoge torens die de afgelopen jaren in de Nederlandse steden zijn gebouwd. Woontorens boven de 100 meter worden in recensies omschreven als eindeloze herhalingen van dezelfde appartementen voor de allerrijksten met op straatniveau een doodse plint. Inmiddels heeft iedere zichzelf respecterende stad in Nederland een eigen hoogbouwvisie opgesteld. Daarin komt steeds hetzelfde schoonheidsideaal naar voren: een stadssilhouet met slanke torens. Dat ideaal biedt echter geen antwoord op die kritiek, integendeel. Heiligt het doel de middelen?

Even voor de helderheid, wat is de definitie van een ‘toren’ eigenlijk? In een podcast stelde Jan Peter Wingender van Office Winhov dat het Duitse woord Hochhaus, oftewel ‘hoog huis’, beter beschrijft wat een hoog gebouw zou moeten zijn dan het Nederlandse woord ‘toren’. Een toren kan ook 20 twintig meter hoog zijn, de verhoudingen bepalen of een bouwwerk toren genoemd kan worden. De definitie volgens Wikipedia: ‘Een toren is een bouwwerk dat aanmerkelijk hoger is, dan het breed en lang is.’

Veel hoge gebouwen die in de Nederland verrijzen zijn echter ‘maar’ 70 meter hoog. Daarboven gelden extra regels rond brandveiligheid, en wordt het bouwen duurder en het aandeel kern (trappen en liftschachten) groter. Een efficiënte plattegrond voor een woontoren in Nederland is nu eenmaal wat groter, met die 70 meter ontstaat zelden een slank volume. Er worden dus relatief weinig hoge gebouwen in Nederland gebouwd die ook slank zijn en torens kunnen worden genoemd.

De eerste echt hoge huizen verrezen eind negentiende eeuw in Chicago en Buffalo. Ze werden ontworpen door architecten als Louis Sullivan (die van ‘form follows function’) en Burnham&Root. Dat moet een spannende tijd zijn geweest: de lift was net uitgevonden en er waren opeens staalconstructies waarmee je hoger kon bouwen dan ooit tevoren.

Maar hoe ontwerp je een hoog woon- of kantoorgebouw als zoiets nog niet bestaat? De eerste hoge gebouwen waren letterlijk gewone, opgerekte huizen. Alsof er bij een negentiende-eeuws huis 10 of 20 lagen tussen plint en dak werden geschoven, dus met vaak gekke verhoudingen tot gevolg. De hoge en lage gebouwen gedroegen zich hetzelfde, vormden samen een bouwblok en hebben (nog steeds) stedelijke functies in een robuuste plint. Als je niet voortdurend omhoogkijkt, dan zie je geen verschil.

In downtown Buffalo staat een prachtig voorbeeld van zo’n vroege ‘wolkenkrabber’, de Guaranty Building van Sullivan uit 1896. Een terracotta gevel op een staalconstructie: hypermodern en volledig geprefabriceerd. De verticale ribben proberen het te verhullen, maar het gebouw is niet veel hoger dan het breed is. Toch wordt het gebouw gekoesterd, door zowel architecten als gebruikers.

Vooral grondprijs en te genereren opbrengst waren bepalend voor de hoogte en de vorm van een gebouw, zoals mooi omschreven in het boekje ‘Form Follows Finance’ (Carol Willis, 1995). Regelgeving voor hoogbouw in de Amerikaanse steden ontstond pas later, in het begin van de twintigste eeuw. De zogenaamde zoning laws zijn daarbij vooral faciliterend en waarborgen daglichttoetreding en zonlicht op straat. In Chicago was er ook lang een maximale bouwhoogte, wat veel ‘dikke’ hoge gebouwen voortbracht. In Manhattan zijn de kavels smaller en moeten torens terugspringen boven bepaalde hoogtes, waardoor er juist veel slanke torens werden gebouwd.

Veel steden in Nederland hebben tegenwoordig ook slankheidsregels zoals in New York. Maar de grondprijzen en de opbrengsten in Nederland zijn niet te vergelijken met die in Amerikaanse steden. Hier gaat het veel meer om een esthetisch ideaal. Den Haag heeft bijvoorbeeld de ‘Eyeline en Skyline’, een hoogbouwvisie waarin onder andere maximale diagonalen in de plattegrond zijn gekoppeld aan bouwhoogtes. Hoe hoger je bouwt, hoe slanker de toren moet zijn.

Het doel van dit soort regels is het regisseren van een silhouet van de stad met slanke torens. Maar het gevolg is dat veel torens te duur worden en met de huidige hoge bouwkosten helemaal niet worden gebouwd. Waar de zoning laws een balans zoeken tussen leefbaarheid en kosten/baten, hebben slankheidsregels in Nederland een tegengesteld effect: hoge torens kosten meer dan ze opleveren en woningen in hoogbouw worden onbetaalbaar.

Kwaliteit definiëren met regels over afmetingen en verhoudingen is niet zinvol. Vergeet de discussie over hoogte en slankheid. En zon en wind, dat moet gewoon goed geregeld zijn. Maak liever een plomp en super-efficiënt hoog huis dat goed landt op het maaiveld. Dan is er wat geld over voor levendige functies op straat, materialen in de plint die tegen een stootje kunnen en – last but not least – betaalbare woningen!

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

hoogbouw hoog huis alexander pols column

1	OMA ontwerpt woontoren The Martin in Bajeskwartier als 'Japanse puzzel' donderdag, 28 november
2	Waldorp Four wordt grootste prefab woningbouwproject van Nederland donderdag, 28 november
3	Bouw van landschappelijke woonbuurt in Nijmegen-Noord gestart donderdag, 28 november
4	Appartementen samengevoegd tot een naadloos geheel donderdag, 28 november
5	Knelpunten en oplossingen natuurinclusieve gebiedsontwikkeling belicht in boek vrijdag, 29 november

Gerelateerde nieuwsberichten

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus

‘Instagrammable’

29 oktober

Powerhouse Company en MVRDV bij finalisten van de Internationale Hochhaus Preis

21 oktober

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Jan Peter Wingender over hoogbouw als een ‘hoog huis’

31 augustus 2023

Gesprek met Carolien Schippers over hoogbouw in New York

4 april

Andere nieuwsberichten

Bouw 215 appartementen op oude kantoorlocatie in Amersfoort gestart

Gisteren, 14:58

In het Amersfoortse Hoefkwartier is de bouw het project Plot26, goed voor 215 woningen, officieel gestart. De twee woongebouwen zijn ontworpen door HFB Architectuur en maken deel uit van de transformatie van de kantorenwijk naar een woon-werkwijk.

Woningbouwcomplex Kop Dakpark geïnspireerd op winnend ontwerp Europan

Gisteren, 10:36

Dinsdag wordt in Rotterdam gestart met de bouw van appartementencomplex Kop Dakpark. Het ontwerp van INBO en h3o architects is gebaseerd op een winnend plan voor Europan 15 van het laatstgenoemde bureau.

Tentoonstelling Unravel in Stedelijk naar ontwerp van Donna van Milligen Bielke & Ard de Vries

Gisteren, 09:40

Momenteel toont het Stedelijk Museum Amsterdam de expositie ‘Unravel’, die eerder in de Barbican in Londen te zien was. Voor beide exposities maakte Studio Donna van Milligen Bielke & Ard de Vries Architecten het ruimtelijk ontwerp.

Dak Maritiem Museum verandert tijdens Dakendagen in Rotterdam Rooftop Roetsj

2 december, 12:10

Tijdens de Rotterdamse Dakendagen komend voorjaar speelt het dak van het Maritiem Museum een centrale rol. Er is een tentoonstelling op het dak van het gebouw en bezoekers kunnen via een glijbaan van het dak ‘roetsjen'.