Tako Postma

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024, 11:49

De column over hoogbouw van Alexander Pols maakt een hoop reacties los. In navolging van Carolien Schippers houdt nu ook architect en stadsbouwmeester van Delft Tako Postma een pleidooi voor een zorgvuldig hoogbouwbeleid. De maatschappelijke meerwaarde van een plan moet wat Postma betreft leidend zijn – en niet de financiële waarde. “Architecten zouden een hele belangrijke bijdrage aan die discussie kunnen leveren door hun opdrachtgevers te voeden met ideeën voor die meerwaarde.”

Tekst: Tako Postma

Wat was ik blij met de reactie van Carolien Schippers op de column van Alexander Pols over hoogbouw. En dan vooral omdat ze nog eens de nadruk legt op andere aspecten van hoogbouw dan alleen slankheid, met aandacht voor de slimme zoning regels in New York.

Want inderdaad - een toren doet veel meer met de stad dan alleen het beeld van de top en de plint. Wie wel ’s door de City in Londen wandelt weet dat je - ondanks de enorme inspanning die de stad levert om er wat goeds van te maken - met een beetje wind wegwaait, meestal lang moet wandelen voordat je wat interessants tegenkomt en vooral ook elk bezoek weer verrast wordt door opnieuw een streepje lucht dat je niet meer kan zien.

In Nederland hebben we helaas geen algemene hoogbouw- of dichtheidsregels. Dat is jammer, omdat we een traditie hebben van herkenbare stedelijke ruimte met veel variatie, water en groen. Hoogbouw paste daar tot veertig jaar geleden alleen maar in als het de ruimte kreeg. Nog niet zo lang geleden hoorde bij elke hoogbouw ook een ruime buitenruimte met groen (en, oh ja, ook nog parkeren). Als ruimtelijke professionals vergeten we nog wel eens dat dit voor veel mensen de vanzelfsprekend begrijpelijke leefwereld is.

Europese traditie
Europese steden hadden lang een traditie van slimme regels, die het stadsbeeld, maar ook het stadsleven ordenden. Een prachtig voorbeeld geeft Jaap Evert Abrahamse in zijn De nieuwe uitleg van Amsterdam: Bij de grachtengordel was de belangrijkste (beeld)regel: stegen niet toegestaan. Daarmee werden dwarsstraatjes met pauperwoningen naar de Jordaan verdreven, maar ook: de huizen werden tegen elkaar aan gebouwd, zo hoog en diep mogelijk. En nu waarderen we nog steeds de gevarieerde, maar toch heel continue bakstenen gevelwanden, die eigenlijk voor het grootste deel van glas zijn.

Een ander voorbeeld kwam ik tegen in de jaren negentig in Düsseldorf. Daar mocht een pand nooit hoger zijn dan de diagonaal vanaf het dak van de buren. Gevolg: een heel geleidelijk stadsbeeld, veel hoogteovergangen binnen de projecten. En het leverde ook een markt op voor gespecialiseerde aannemers die bij het huis van de buren de kap in een kraan hingen om er een tussenverdieping onder te bouwen. Bij de naastgelegen nieuwbouw mochten er dan twee bouwlagen op. Iedereen blij.

Begrijpelijke regels zijn zeldzaam
Werkend voor Nederlandse gemeenten zie ik nu het omgekeerde: we hebben een streng omgevingsplan (voorheen bestemmingsplan), dus je mag bijna niks, totdat een ontwikkelaar de gemeente overtuigt om mee te werken aan een wijziging. Dan is het hek letterlijk van de dam. Wie bepaalt dan wat er kan? In alle eerlijkheid komt zo’n initiatief tot stand op basis van een hele mooie tekening van de ontwikkelaar. Plat uitgedrukt: die tekent vijfhonderd woningen, waar de gemeentelijke stedenbouwer er misschien honderd had bedacht - en in de onderhandeling komen we uit op vierhonderd. Daarna gaan we participeren en kunnen er misschien nog tien af, anders is het plan niet meer ‘haalbaar’. Tegen de tijd dat het plan bij de gemeenteraad komt is de anterieure overeenkomst al gesloten. Voor een gewone stadsbewoner is dat een best lastig te bevatten proces: waarom mag ik geen dakkapel bouwen en hij wel een flat in mijn tuin?

Maar nog erger: wat is het effect op onze stedelijke ruimte? Rotterdam maakt gelukkig een afgewogen verhaal voor een stad van hoogbouw, en zelfs dat roept bij veel stadsbewoners al best wat angst op. Andere steden moeten het als incident behandelen, je gaat immers geen omgevingsplan van de hele stad maken ‘voor het geval dat’. En eerlijk gezegd: dan verheug ik me in de Nederlands context helemaal niet op nog meer plompe torens, Alexander!

Maatschappelijke waarden als basis voor ontwerp
Mijn pleidooi is om de veranderingen in de stad vooral te begeleiden vanuit de maatschappelijke meerwaarde van een plan. ‘Extra woonruimte’ heeft voor degenen die er mogen wonen zeker waarde, maar dat is onvoldoende. Levendige straten met groen en voorzieningen voor iedereen, ook in de top, dat komt al meer in de buurt. (Kent de Zuidas nog steeds de regel dat aan de straat elke tien meter een voordeur krijgt? Dat is een geweldig slimme regel). De zoning-regels van New York kunnen heel goed helpen om een aantal van die maatschappelijke waarden te formuleren. Met dank aan de Open Space Policy en William H. Whyte (zoek de filmpjes van die man!).

Architecten zouden een hele belangrijke bijdrage aan die discussie kunnen leveren door hun opdrachtgevers te voeden met ideeën voor die meerwaarde. Wat is op die plek en voor die buurt van extra betekenis, welke bijdrage kan ons plan leveren aan de stad? Hoe kan dat een voor die plek uniek beeld opleveren? Want laten we eerlijk zijn: veel van die nieuwe torens lijken sprekend op elkaar. Terwijl een toren in Rotterdam toch echt een heel andere betekenis heeft dan een in Leiden of Almere. Mijn ervaring is dat de vraag “Wat maakt deze eyecatcher nou Hoorns of Delfts?” toch vooral paniek in de ogen van gesprekspartners oplevert en daarmee doen architecten wat mij betreft hun eigen expertise onrecht aan. Een goed antwoord zou natuurlijk liggen in de relatie tussen de vorm en de rol die het gebouw maatschappelijk op die plek speelt. Met als topper de sport-toren van Lina Bo Bardi in de SESC Pompéia in São Paulo.

Hopelijk kunnen we dan na een tijdje ‘oefenen’ met echte (niet-financiële) waarde, samen weer een paar eenvoudige regels vinden voor verdichting. Ik hou me van harte aanbevolen voor ideeën. Dat moet in een minder dik boek dan dat van New York, dat natuurlijk toch vooral geschreven is om de macht van het grote geld in te perken. (En in het CV van Carolien zie je dan weer hoe veel tijd dat allemaal kost).

Mijn oproep: Laten we vooral wel blijven bijbouwen in de stad, maar op zo’n manier dat de buurt er in alle opzichten beter van wordt. Dat kunnen architecten en daarmee bieden zij hun meerwaarde. Voorwaarde is dat ze de esthetische kwaliteit van gebouwen op echte waarden baseren - slankheid wordt dan een afgeleide.

Form follows impact.

Tako Postma is zelfstandig architect in Amsterdam en stadsbouwmeester van Delft. Hij is voorzitter van het hoogbouwexperteam Hoorn en was lid van de Amsterdamse Commissie Ruimtelijke Kwaliteit en daarvoor Raad voor de Stadsontwikkeling. Als architect bij Inbo ontwierp hij diverse hoogbouwprojecten, zoals 900 Mahler op de Zuidas.

Trefwoorden

alexander pols tako postma hoogbouw carolien schippers

1	Barcode Architects presenteert opgeleverd stadskantoor van Dresden vrijdag, 5 december
2	Realisatie woongebouw Atlas I naast Essalammoskee in Rotterdam-Zuid gestart woensdag, 10 december
3	Amsterdam schrijft architectenprijsvraag uit voor nieuwbouw theater De Meervaart vrijdag, 5 december
4	Pixelgevel van MVRDV versterkt uitstraling modulaire woontorens in Singapore maandag, 8 december
5	Kollhoff & Pols realiseert 58 woningen in monumentale panden Den Haag dinsdag, 9 december

Gerelateerde nieuwsberichten

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Huis met twee huisjes

10 september 2024

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

2023 in tien podcasts door Daan Roggeveen

28 december 2023

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Boek belicht huidige en toekomstige generatie hoogbouw in Rotterdam

19 december 2023

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Tako Postma nieuwe stadsbouwmeester van Delft

27 september 2019

900 Mahler geïnspireerd op New Yorkse architectuur

27 januari 2017

Column

Minerale steenstrips

29 april

Column

Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond?

1 juli

Powerhouse Company en MVRDV bij finalisten van de Internationale Hochhaus Preis

21 oktober 2024

Column

Moeten we voor nieuwe stedelijke gebieden terug naar een traditionele stedenbouw?

30 september

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Toren van Babel

Gesprek met Carolien Schippers over hoogbouw in New York

4 april 2024

Andere nieuwsberichten

Nieuwe gebouwen zorgen voor 1.100 woningen in Pompenburg Rotterdam

Gisteren, 14:34

In het gebied Pompenburg in Rotterdam verrijzen de komende jaren nieuwe gebouwen met in totaal 1.100 woningen. Het gaat om drie gebouwen met vier torens van maximaal 140 meter hoog.

Rijksmuseum krijgt vestiging in nieuw gebouw in Eindhoven

Gisteren, 12:12

Het Rijksmuseum gaat een vestiging openen in Eindhoven. Het nieuwe gebouw krijgt een plek in een eveneens nieuw park aan de Dommel.

IABR maakt thema en curatoren 2026-editie bekend

Gisteren, 11:16

Het thema van de IABR 2026 luidt Systems of Support Building | Shared Values. Het driekoppige team van curatoren wordt aangevoerd door hoofdcurator Wouter Veldhuis.

Architecten tonen voorstellen voor woningbouw in tussenruimtes Wallengebied

Gisteren, 10:10

Komend weekend laten vier architectenbureaus in een pop-uptentoonstelling zien hoe je honderd compacte woningen en hoogwaardige voorzieningen kunt realiseren op ongebruikte restruimte in het Amsterdamse Wallengebied.

Miljarden extra nodig voor aanleg landelijk waterstofnetwerk

Gisteren, 15:13

Volgens de Algemene Rekenkamer zijn de verwachte opstartverliezen meer dan drie keer zo hoog als het beschikbare subsidiebedrag van 750 miljoen euro.

Brussel wil snellere vergunningen voor elektriciteitsprojecten

Gisteren, 13:39

De Europese Commissie wil dat elektriciteitsnetwerken van lidstaten beter op elkaar aansluiten.

Zeeland stopt samenwerking met aannemers over aanpak Zeelandbrug

10 december, 1:56

Volgens de provincie heeft de aannemerscombinatie een kostenraming gepresenteerd die fors boven het eerder vastgestelde budget van 5,5 miljoen euro ligt.

Verbreding Betuwelijn in Duitsland duurt nog minstens tien jaar

10 december, 12:30

De bedoeling is dat er in Duitsland meer dan zeventig kilometer spoor bijkomt, elf stations worden omgebouwd en 47 viaducten en bruggen worden aangepast.