Guaranty Building, Buffalo

South Michigan Avenue, Chicago

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024, 9:00

Er is veel kritiek op de hoge torens die de afgelopen jaren in de Nederlandse steden zijn gebouwd. Woontorens boven de 100 meter worden in recensies omschreven als eindeloze herhalingen van dezelfde appartementen voor de allerrijksten met op straatniveau een doodse plint. Inmiddels heeft iedere zichzelf respecterende stad in Nederland een eigen hoogbouwvisie opgesteld. Daarin komt steeds hetzelfde schoonheidsideaal naar voren: een stadssilhouet met slanke torens. Dat ideaal biedt echter geen antwoord op die kritiek, integendeel. Heiligt het doel de middelen?

Even voor de helderheid, wat is de definitie van een ‘toren’ eigenlijk? In een podcast stelde Jan Peter Wingender van Office Winhov dat het Duitse woord Hochhaus, oftewel ‘hoog huis’, beter beschrijft wat een hoog gebouw zou moeten zijn dan het Nederlandse woord ‘toren’. Een toren kan ook 20 twintig meter hoog zijn, de verhoudingen bepalen of een bouwwerk toren genoemd kan worden. De definitie volgens Wikipedia: ‘Een toren is een bouwwerk dat aanmerkelijk hoger is, dan het breed en lang is.’

Veel hoge gebouwen die in de Nederland verrijzen zijn echter ‘maar’ 70 meter hoog. Daarboven gelden extra regels rond brandveiligheid, en wordt het bouwen duurder en het aandeel kern (trappen en liftschachten) groter. Een efficiënte plattegrond voor een woontoren in Nederland is nu eenmaal wat groter, met die 70 meter ontstaat zelden een slank volume. Er worden dus relatief weinig hoge gebouwen in Nederland gebouwd die ook slank zijn en torens kunnen worden genoemd.

De eerste echt hoge huizen verrezen eind negentiende eeuw in Chicago en Buffalo. Ze werden ontworpen door architecten als Louis Sullivan (die van ‘form follows function’) en Burnham&Root. Dat moet een spannende tijd zijn geweest: de lift was net uitgevonden en er waren opeens staalconstructies waarmee je hoger kon bouwen dan ooit tevoren.

Maar hoe ontwerp je een hoog woon- of kantoorgebouw als zoiets nog niet bestaat? De eerste hoge gebouwen waren letterlijk gewone, opgerekte huizen. Alsof er bij een negentiende-eeuws huis 10 of 20 lagen tussen plint en dak werden geschoven, dus met vaak gekke verhoudingen tot gevolg. De hoge en lage gebouwen gedroegen zich hetzelfde, vormden samen een bouwblok en hebben (nog steeds) stedelijke functies in een robuuste plint. Als je niet voortdurend omhoogkijkt, dan zie je geen verschil.

In downtown Buffalo staat een prachtig voorbeeld van zo’n vroege ‘wolkenkrabber’, de Guaranty Building van Sullivan uit 1896. Een terracotta gevel op een staalconstructie: hypermodern en volledig geprefabriceerd. De verticale ribben proberen het te verhullen, maar het gebouw is niet veel hoger dan het breed is. Toch wordt het gebouw gekoesterd, door zowel architecten als gebruikers.

Vooral grondprijs en te genereren opbrengst waren bepalend voor de hoogte en de vorm van een gebouw, zoals mooi omschreven in het boekje ‘Form Follows Finance’ (Carol Willis, 1995). Regelgeving voor hoogbouw in de Amerikaanse steden ontstond pas later, in het begin van de twintigste eeuw. De zogenaamde zoning laws zijn daarbij vooral faciliterend en waarborgen daglichttoetreding en zonlicht op straat. In Chicago was er ook lang een maximale bouwhoogte, wat veel ‘dikke’ hoge gebouwen voortbracht. In Manhattan zijn de kavels smaller en moeten torens terugspringen boven bepaalde hoogtes, waardoor er juist veel slanke torens werden gebouwd.

Veel steden in Nederland hebben tegenwoordig ook slankheidsregels zoals in New York. Maar de grondprijzen en de opbrengsten in Nederland zijn niet te vergelijken met die in Amerikaanse steden. Hier gaat het veel meer om een esthetisch ideaal. Den Haag heeft bijvoorbeeld de ‘Eyeline en Skyline’, een hoogbouwvisie waarin onder andere maximale diagonalen in de plattegrond zijn gekoppeld aan bouwhoogtes. Hoe hoger je bouwt, hoe slanker de toren moet zijn.

Het doel van dit soort regels is het regisseren van een silhouet van de stad met slanke torens. Maar het gevolg is dat veel torens te duur worden en met de huidige hoge bouwkosten helemaal niet worden gebouwd. Waar de zoning laws een balans zoeken tussen leefbaarheid en kosten/baten, hebben slankheidsregels in Nederland een tegengesteld effect: hoge torens kosten meer dan ze opleveren en woningen in hoogbouw worden onbetaalbaar.

Kwaliteit definiëren met regels over afmetingen en verhoudingen is niet zinvol. Vergeet de discussie over hoogte en slankheid. En zon en wind, dat moet gewoon goed geregeld zijn. Maak liever een plomp en super-efficiënt hoog huis dat goed landt op het maaiveld. Dan is er wat geld over voor levendige functies op straat, materialen in de plint die tegen een stootje kunnen en – last but not least – betaalbare woningen!

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

hoogbouw hoog huis alexander pols column

1	Heijmans en De Bazaar tekenen overeenkomst voor eerste fase gebiedsontwikkeling vrijdag, 24 januari
2	Fibonacci Amsterdam: woongebouw op 'nonchalant aangesneden taartpunt' dinsdag, 28 januari
3	Een landhuis op de donk donderdag, 23 januari
4	Calatrava-station in Belgische Bergen beleeft officiële opening maandag, 27 januari
5	Shift, Marlies Rohmer en LOLA winnen tender voor campus internationale school in Groningen donderdag, 23 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Powerhouse Company en MVRDV bij finalisten van de Internationale Hochhaus Preis

21 oktober 2024

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Toren van Babel

Gesprek met Jan Peter Wingender over hoogbouw als een ‘hoog huis’

31 augustus 2023

Toren van Babel

Gesprek met Carolien Schippers over hoogbouw in New York

4 april 2024

Andere nieuwsberichten

Audiotour voert luisteraar langs Post 65-architectuur in Almere Haven

Gisteren, 16:31

In opdracht van de gemeente Almere heeft architour een audiotour gemaakt over Post 65-architectuur in Almere Haven. De tour is gratis te beluisteren in drie talen, op smartphone of tablet.

DP6 en Vakwerk ontwerpen nieuw faculteitsgebouw Diergeneeskunde Universiteit Utrecht

Gisteren, 13:32

De bureaus gaan samen met de andere leden van het geselecteerde ontwerpteam aan de slag met een ontwerp voor het 28.000 m² omvattend gebouw dat komt te staan op Utrecht Science Park.

Tentoonstelling over Herman Hertzberger in TivoliVredenburg

Gisteren, 11:01

Aanleiding voor de expositie zijn de onlangs gerealiseerde vernieuwde ruimtes rond de grote zaal en de nieuwe entree aan het Vredenburgplein.

Gemeenteraad Dijk en Waard stemt in met verdichting De Frans volgens flexibele stedenbouwkundige aanpak

Gisteren, 10:04

De transformatie van De Frans zal gestuurd worden door stedenbouwkundige vuistregels die MORE Architecture in samenwerking met SITE Urban Development en gebiedspartners heeft ontwikkeld in opdracht van gemeente Dijk en Waard.

Gortemaker Algra Feenstra breidt directie uit met Ellen Gedopt

Gisteren, 11:50

De nieuwe architect-directeur vergezelt Roelof Gortemaker, Maurits Algra en Femke Feenstra in de leiding van het bureau.

Schiphol krijgt grote lening van EIB voor investeringsplannen

Gisteren, 09:36

“De grootste investeringsopgave in de geschiedenis van de luchthaven vraagt om robuuste financiën en gezonde kasstromen", stelt financieel topman Robert Carsouw.

Overname Hurks Groep door Ballast Nedam voltooid

28 januari, 4:52

Na de benodigde goedkeuring door de Autoriteit Consument & Markt is op maandag 27 januari 2025 de overname van Hurks Groep door Ballast Nedam afgerond.

BNA opent juridisch loket voor haar leden

28 januari, 12:28

Via dit loket kunnen BNA-leden op laagdrempelige wijze toegang krijgen tot een gespecialiseerde juridisch professional, voor zaken als arbeidsrecht, auteursrecht en aansprakelijkheidsrecht.