Alexander Pols

Le Havre

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024, 9:00

In onze zomervakantie kozen we dit jaar voor een tussenstop in de Franse havenstad Le Havre. Ik kon een avond en ochtend rondstruinen in een binnenstad die helemaal door één persoon is bedacht, de architect Auguste Perret. Onze dochter doet aan alles mee onder de voorwaarde dat er minstens één keer per dag wordt gezwommen.

De binnenstad van Le Havre was aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, in september 1944, volledig verwoest door Britse bombardementen. De wederopbouw was een nationale zaak en Perret – een moderne architect en voorloper in het bouwen met beton – werd in 1945 aangesteld als architect en supervisor. Hij was toen al 71 en ging met een team van meer dan zestig architecten aan de slag. Halverwege het bouwproces overleed Perret, in 1964 was het nieuwe stadshart af.

De wederopbouw van Le Havre is uniek; er is geen andere binnenstad die zo uniform en homogeen is herbouwd. De verwoesting was zo groot dat reconstructie geen zin had. Omdat de bouw snel en efficiënt moest gebeuren, koos Perret ervoor om de hele stad in geprefabriceerd beton te bouwen, het puin werd in het beton verwerkt.

De gebouwen in de binnenstad bestaan uit stroken met portiekflats en hogere flats die samen (semi-)gesloten bouwblokken vormen. Met formele en modernistische typologieën zijn klassieke straatwanden, boulevards en pleinen gevormd. De voegen van de betonnen gevelelementen zitten op slimme plekken verstopt in de schaduw van het gevelreliëf en op plekken waar je dat in dragende stenen gevels ook zou verwachten. Voor een leek voelt Le Havre waarschijnlijk aan als een negentiende-eeuwse Europese stad met zijn brede straten en boulevards.

De ‘nieuwe’ stad is vol leven en wordt omarmd door de bevolking, het is zelfs Unesco werelderfgoed. Maar door het ontbreken van schuine daken, klassieke ornamenten en zuilenordes, was – en is – het voor modernisten ook goed verteerbaar. Bovendien valt er veel te leren van de slimme plattegronden. De appartementen hebben hoge Franse balkons en voelen ruim en licht. En flexibel zijn de woongebouwen ook: de scheidingswanden zijn licht en verplaatsbaar, plattegronden kunnen dus eenvoudig aan nieuwe behoeftes worden aangepast. Er is een modelwoning te bezichtigen, maar mijn tijd was om – en het was bloedheet – ik moest mee naar het strand om te gaan zwemmen.

Een complete binnenstad ontworpen door één persoon is uniek. Toch kent Nederland wel degelijk een traditie van formele stedenbouw waar enkele personen een sterke persoonlijke stempel op konden drukken. Het beroemdste voorbeeld is natuurlijk Plan Zuid in Amsterdam van Berlage, maar er zijn ook recente voorbeelden. Zo had ik als startend architect het geluk meteen mee te mogen draaien in grote stedelijke ontwikkelingen en kon ik een aantal sterke persoonlijkheden van dichtbij meemaken. Ik noem er een paar bij naam: Riek Bakker (Kop van Zuid, Rotterdam), Adriaan Geuze en Edzo Bindels (Vathorst De Laak, Amersfoort) en Jo Coenen (Leidsche Rijn Centrum, Utrecht).

De ontwerpfase voor Leidsche Rijn Centrum startte voor ons bureau in 2007. Met verschillende architectenbureaus werkten we het hele gebied uit onder leiding van supervisor Jo Coenen en de laatste gebouwen worden naar verwachting over drie jaar opgeleverd. Precies twintig jaar van schets tot oplevering dus. Jo Coenen startte al lang voor onze bemoeienis met het masterplan. Hij staat dicht bij de politiek, weet alle partijen op charmante wijze op één lijn te houden, is als supervisor de vooruitgeschoven welstandscommissie en Jo zal tot de laatste oplevering – en wellicht nog lang daarna – betrokken zijn.

De architecten van Leidsche Rijn Centrum conformeerden zich aan de klassieke opzet van geparcelleerde bouwblokken die straten, pleinen en een boulevard met colonnades vormen. In eindeloos veel workshops werd met maquettes en bemonsteringen ieder gebouw afgestemd op zijn buren en het gewenste totaalbeeld: een afwisselend maar homogeen stadshart voor de immense Vinex-wijk Leidsche Rijn. Te uitgesproken ontwerpen werden teruggepraat naar goede gebouwen die passen in het totaalbeeld, je vindt hier geen iconische architectuur. De gevels zijn grotendeels van prefabbeton met bakstenen invullingen. De wijk is levendig en voelt vanzelfsprekend, een plezier om in rond te wandelen!

Dat één persoon de kans krijgt zijn kennis en visie geconcentreerd over een periode van dertig jaar in te zetten, lijkt een zeldzaamheid te worden. Maar als deze aanpak zoveel ruimtelijke kwaliteit oplevert, dan zouden we daar opnieuw ruimte voor moeten maken. Waarom lukt dat momenteel niet?

Gebiedsontwikkelingen gaan steeds meer gepaard met heel veel data die moet worden beheerst in Excel-tabellen en parametrische modellen: mobiliteit, groen, biodiversiteit, windhinder, sunspots, hittestress, hoogbouwregels, versnipperd eigendom en natuurlijk… geld. En de regelgeving en kaders achter die data veranderen ook nog eens regelmatig tijdens het planproces wat voor veel onduidelijkheid zorgt bij beleggers en ontwikkelaars. De complexiteit is zo groot gemaakt dat we niet meer aan de culturele laag toekomen – de data vertelt waar we heen moeten – de stedenbouwer kan zo worden overgeslagen.

Mijns inziens zouden gemeenten de regie in de complexe planprocessen moeten pakken. Maar wat je ziet is dat gemeenten – als gevolg van bezuinigen op stedenbouwkundige diensten – geen doorzettingskracht meer hebben om op lange termijn te plannen. Ze houden daarom nu het proces liever open, schrijven per kavel een tender uit, en het is vervolgens aan de supervisor of welstand om de schade te beperken. Daarmee gaat echter ook veel ruimtelijke kwaliteit verloren, zeker voor de lange termijn. Dan wandel je uiteindelijk door een buurt en vraag je je af waar de afstemming was.

Als de coherent ontworpen buurten zo geliefd en succesvol zijn, dan zouden gemeenten en ontwikkelaars hierover na moeten denken: welke architect of stedenbouwkundige kunnen we de komende twintig jaar aan onze nieuwe wijk laten werken? En wie durft de juridische hobbels te nemen? Wie kan en durft – net als Perret in Le Havre – op die lange termijn te denken?

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

stedenbouw column jo coenen auguste perret alexander pols le havre

1	Vernieuwd winkelpand markeert hoek tegenover Hoog Catharijne dinsdag, 26 augustus
2	Een opgeruimd en ‘paperless’ kantoor, werkt dat wel voor architecten? dinsdag, 26 augustus
3	Folly Hemelwerk van Tim Stoop wint hoofdprijs Folly Art Norg 2025 maandag, 25 augustus
4	Verbouwd kantoorpand Breda weerspiegelt identiteit specialist in koelhuizen woensdag, 27 augustus
5	Architectenweb Sportzomer: Richard Proudley zet zijn hoofd ‘op stil’ tijdens krachttraining woensdag, 27 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Jo Coenen draagt bureauarchief over aan Nieuwe Instituut

11 oktober 2024

Column

Minerale steenstrips

29 april

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

Column

Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond?

1 juli

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

Column

Een opgeruimd en ‘paperless’ kantoor, werkt dat wel voor architecten?

26 augustus

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Vijf nominaties voor de prijs voor Architect van het Jaar 2025

2 uur geleden

De nominaties voor de prijs voor Architect van het Jaar 2025 zijn: Joost Ector, KSA, KRFT, Sanne van Manen en Vakwerk Architecten. Bekijk nu de video’s waarin de genomineerden zich voorstellen en breng jouw stem uit!

Houten groepsaccommodatie voor scouting in de bossen van Baarn

29 augustus, 2:35

In de bossen van Baarn zijn de ‘Vleermuisgrot’ en ‘de Beverburcht’ geopend. Tezamen vormen ze een nieuwe groepsaccommodatie van Scouting Nederland, ontworpen door MOST Architecture en TomDavid Architecten.

RAUM organiseert conferentie over inclusievere en veiliger steden

29 augustus, 11:41

Naar verwachting blijft de Nederlandse bevolking de komende decennia groeien tot zo’n 20,6 miljoen inwoners in 2070. Hoe zorgen we ervoor dat onze steden niet alleen meegroeien, maar ook inclusiever, veiliger en leefbaarder worden?