Alexander Pols

Minerale steenstrips

29 april, 9:00

Al mijn hele leven als architect zie ik baksteen als het basismateriaal voor gevels. Voor Nederland is dat een logische keuze: we hebben de klei waaruit hij wordt gebakken in overvloed en de traditie om er mooie gevels mee te metselen. Baksteen blijft honderden jaren mooi en, als je niet iets exotisch kiest of de stenen glazuurt, is het nog betaalbaar ook. Maar ondertussen is de drie millimeter dikke, goedkopere en ‘duurzame’ namaakbaksteen – gemaakt van kunsthars en zand – niet meer weg te denken uit de bouwpraktijk. Is dit materiaal te verteren voor baksteenliefhebbers zoals ikzelf? En is de minerale steenstrip wel een ‘eerlijk’ materiaal?

De lichte en dunne minerale strip blijkt handig voor lichte prefab gevels, bijvoorbeeld in hoogbouw, en voor de renovatie en verduurzaming aan de buitenkant van bakstenen (woon)gebouwen. Bij de commissies voor omgevingskwaliteit in de verschillende steden is er een debat gaande over de vraag of de minerale strips uit onze steden geweerd moeten worden of dat ze onder voorwaarden toegestaan worden. Iedere commissie is zijn eigen visie hierop aan het formuleren.

Amsterdam heeft een praktische notitie opgesteld met do’s en don’ts. Den Haag – waar ik zelf in de commissie zit – probeert het materiaal weg te houden uit Rijksbeschermd stadsgezicht en adviseert over de detaillering ervan. Zorg er bijvoorbeeld voor dat de strips (in verband) de hoek om worden gezet, zodat nergens de platheid van het materiaal zichtbaar wordt.

Minerale strips worden eigenlijk altijd gelijmd op isolatiemateriaal van piepschuim of hardschuim. De gevels zijn dus niet biobased en ademen niet. Het stripje mineraal, eigenlijk een soort gevelstuc, is ook kwetsbaar voor beschadigingen en er zijn voorbeelden waar vogels er net zo lang in pulken tot ze zich kunnen nestelen in de isolatielaag erachter. Niemand weet nog hoe lang het mooi blijft, en hoe krijg je in vredesnaam de strips weer van de isolatie af als een gevel het einde van de levensduur heeft bereikt?

En toch zie ik als baksteenliefhebber ook kansen. Want laten we eerlijk zijn: bakstenen gevels zijn niet meer die massieve, dragende metselwerk muren van weleer. In de bouwpraktijk zijn het halfsteens schermen op stalen metselwerkdragers die voor de isolatie worden gehangen. Om de paar meter is een open voeg nodig omdat het zonder te scheuren moet kunnen bewegen. Met halfsteens metselwerk lukt het ook nauwelijks meer een negge te maken van meer dan 5 centimeter, met de dunnere CO2-besparende bakstenen al helemaal niet. Daar biedt de minerale strip soelaas: die kun je tientallen meters hoog en breed plakken zonder één enkele voeg. En een diepe negge kun je ook weer prima maken met de ‘L-strip’ die de hoek omgaat. De gevel met minerale strips oogt op het eerste gezicht dragend en biedt een meer solide ervaring dan een halfsteens buitenblad van baksteen.

Trouwens, de minerale strip hoeft helemaal geen ‘baksteenstrip’ te zijn, iedere vorm en ieder patroon is mogelijk, en in alle kleuren van de regenboog, het is eigenlijk een soort geveltekening. De veiligheid is ook nog eens tot op grote hoogte te garanderen, wat bijvoorbeeld bij de zwaardere baksteenstrip lastiger is. En de CO2-uitstoot bij productie en montage zijn veel lager dan bij baksteen, omdat minerale strips uit zichzelf drogen en niet de fossiele, energieslurpende oven in moeten zoals bij het keramische origineel.

Praktisch gezien, en uit het oogpunt van CO2-productie, wint de minerale steenstrip het van de ‘echte’ baksteen. Maar je kunt nog wel een architectonische discussie voeren over de vraag of de minerale strip wel een ‘eerlijk’ materiaal is… is het wel ‘waarachtig’? Want het is toch iets nabootsen van wat we kennen, met een materiaal dat er eigenlijk anders uit wil zien. En de tactiliteit, tja, die is toch ook wel echt anders. De minerale strip – ook wel ‘schoenzool’ genoemd – is flinterdun, gaat afgerond de hoek om en kan nooit met diepe voegen worden gemaakt. Vergeleken met een vormbaksteen of de harde klinkers die tot aan het smeltpunt worden verhit – en met een enorme diversiteit aan vormen en kleuren uit de oven komen – is de stripjesgevel wel erg strak en ‘clean’, misschien zelfs saai. Als de verkeerde kleur en textuur wordt gekozen, komt bij mij de associatie op van woonboten en stacaravans die doen alsof ze van baksteen zijn gemaakt.

Toch vind ik de eerlijkheidsdiscussie lastig. Als je terugkijkt in de tijd, dan zie je dat imiteren al duizenden jaren gebeurt. De Romeinen bootsten al natuurstenen gevels na met ‘goedkoop’ metselwerk waarop kalkmortel werd gesmeerd, met schijnvoegen en al om zo grote blokken steen te imiteren. In België wordt deze techniek ‘Simili Pierre’ genoemd, in Nederland zie je het vooral bij gevels van (neo)klassieke gebouwen. De techniek van het simuleren van natuursteen, en bijvoorbeeld ook de marmerimitatie met schilderwerk, is dus van alle tijden. Palladio en Schinkel deden het ook. Het imiteren van een hoogwaardig materiaal wat uit duurzaamheidsoverwegingen (tijdelijk) niet meer gebruikt kan worden of te duur is, heeft ook iets moois en ambachtelijks. Is de minerale steenstrip zo bezien niet juist de redding voor de traditie van het Hollands metselwerk en kunnen we zo in de toekomst toch nog stenige steden blijven bouwen?

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

minerale steenstrips bakstenen alexander pols column baksteenstrips commissie voor omgevingskwaliteit welstandscommissie

1	Plan voor nieuwe buurt op plek hoofdkantoor ABN AMRO op de Zuidas vrijdag, 10 oktober
2	Flat Amsterdam-Noord 'aangekopt' met 53 seniorenwoningen donderdag, 9 oktober
3	‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’ vrijdag, 10 oktober
4	bureau SLA ontdekt, transformeert en gebruikt rijksmonumentale werkplaats donderdag, 9 oktober
5	Duitsland slokt Nederlandse bouwkracht op maandag, 13 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Column

Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond?

1 juli

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

Column

Een opgeruimd en ‘paperless’ kantoor, werkt dat wel voor architecten?

26 augustus

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Column

Moeten we voor nieuwe stedelijke gebieden terug naar een traditionele stedenbouw?

30 september

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Toon alles

Andere nieuwsberichten

David Chipperfield landt in Antwerps Nieuw Zuid

Gisteren, 16:04

Het duurzame kantoorproject Orchard van David Chipperfield Architects is de meest recente toevoeging aan de ontwikkeling van de wijk Nieuw Zuid aan de Antwerpse Schelde.

Daan Zandbelt wordt nieuwe Spoorbouwmeester

Gisteren, 14:31

Per 1 januari volgt hij Marianne Loof op in die rol. Zandbelt is partner bij architectenbureau De Zwarte Hond en was van 2016 tot 2020 Rijksadviseur Stad en Infrastructuur.

Kantoorgebouw door Arthur Staal aan de Schinkel gerenoveerd en uitgebreid

Gisteren, 11:58

Het bestaande gebouw is naar ontwerp van Office Winhov zoveel mogelijk gerestaureerd, nieuwe toevoegingen zijn zichtbaar gemaakt door hedendaagse materialen en proporties.

Architect@Work strijkt 30 en 31 oktober neer in De Kromhouthal in Amsterdam

Gisteren, 10:00

Op donderdag 30 en vrijdag 31 oktober 2025 vindt Architect@Work plaats in De Kromhouthal in Amsterdam-Noord. Het wordt de tweede editie van het event in de metropoolregio Amsterdam en Architectenweb organiseert er weer een sprekersprogramma.

Afaina de Jong wint Amsterdamprijs voor de Kunst 2025

Gisteren, 15:19

De architect en oprichter van Afarai won de belangrijkste kunstprijs van de hoofdstad in de categorie Bewezen Kwaliteit.

Pararius: huurmarkt zit op slot, huren stijgen verder

Gisteren, 10:49

De vrije sector huurmarkt zit nog altijd ‘compleet op slot’, meldt woningplatform Pararius op basis van cijfers over het derde kwartaal.

PBL: Ook nieuw plan voor circulaire economie is niet genoeg

14 oktober, 2:42

In de nieuwe versie van het zogeheten Nationaal Programma Circulaire Economie staan ‘vooral veel intenties en plannen’, schrijft het planbureau.

Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen

14 oktober, 10:24

De klimaatverandering versnelt en de biodiversiteit gaat hard achteruit, terwijl er volgens de WKR steeds meer van de bossen en bodems wordt gevraagd.