Alexander Pols

Minerale steenstrips

29 april, 9:00

Al mijn hele leven als architect zie ik baksteen als het basismateriaal voor gevels. Voor Nederland is dat een logische keuze: we hebben de klei waaruit hij wordt gebakken in overvloed en de traditie om er mooie gevels mee te metselen. Baksteen blijft honderden jaren mooi en, als je niet iets exotisch kiest of de stenen glazuurt, is het nog betaalbaar ook. Maar ondertussen is de drie millimeter dikke, goedkopere en ‘duurzame’ namaakbaksteen – gemaakt van kunsthars en zand – niet meer weg te denken uit de bouwpraktijk. Is dit materiaal te verteren voor baksteenliefhebbers zoals ikzelf? En is de minerale steenstrip wel een ‘eerlijk’ materiaal?

De lichte en dunne minerale strip blijkt handig voor lichte prefab gevels, bijvoorbeeld in hoogbouw, en voor de renovatie en verduurzaming aan de buitenkant van bakstenen (woon)gebouwen. Bij de commissies voor omgevingskwaliteit in de verschillende steden is er een debat gaande over de vraag of de minerale strips uit onze steden geweerd moeten worden of dat ze onder voorwaarden toegestaan worden. Iedere commissie is zijn eigen visie hierop aan het formuleren.

Amsterdam heeft een praktische notitie opgesteld met do’s en don’ts. Den Haag – waar ik zelf in de commissie zit – probeert het materiaal weg te houden uit Rijksbeschermd stadsgezicht en adviseert over de detaillering ervan. Zorg er bijvoorbeeld voor dat de strips (in verband) de hoek om worden gezet, zodat nergens de platheid van het materiaal zichtbaar wordt.

Minerale strips worden eigenlijk altijd gelijmd op isolatiemateriaal van piepschuim of hardschuim. De gevels zijn dus niet biobased en ademen niet. Het stripje mineraal, eigenlijk een soort gevelstuc, is ook kwetsbaar voor beschadigingen en er zijn voorbeelden waar vogels er net zo lang in pulken tot ze zich kunnen nestelen in de isolatielaag erachter. Niemand weet nog hoe lang het mooi blijft, en hoe krijg je in vredesnaam de strips weer van de isolatie af als een gevel het einde van de levensduur heeft bereikt?

En toch zie ik als baksteenliefhebber ook kansen. Want laten we eerlijk zijn: bakstenen gevels zijn niet meer die massieve, dragende metselwerk muren van weleer. In de bouwpraktijk zijn het halfsteens schermen op stalen metselwerkdragers die voor de isolatie worden gehangen. Om de paar meter is een open voeg nodig omdat het zonder te scheuren moet kunnen bewegen. Met halfsteens metselwerk lukt het ook nauwelijks meer een negge te maken van meer dan 5 centimeter, met de dunnere CO2-besparende bakstenen al helemaal niet. Daar biedt de minerale strip soelaas: die kun je tientallen meters hoog en breed plakken zonder één enkele voeg. En een diepe negge kun je ook weer prima maken met de ‘L-strip’ die de hoek omgaat. De gevel met minerale strips oogt op het eerste gezicht dragend en biedt een meer solide ervaring dan een halfsteens buitenblad van baksteen.

Trouwens, de minerale strip hoeft helemaal geen ‘baksteenstrip’ te zijn, iedere vorm en ieder patroon is mogelijk, en in alle kleuren van de regenboog, het is eigenlijk een soort geveltekening. De veiligheid is ook nog eens tot op grote hoogte te garanderen, wat bijvoorbeeld bij de zwaardere baksteenstrip lastiger is. En de CO2-uitstoot bij productie en montage zijn veel lager dan bij baksteen, omdat minerale strips uit zichzelf drogen en niet de fossiele, energieslurpende oven in moeten zoals bij het keramische origineel.

Praktisch gezien, en uit het oogpunt van CO2-productie, wint de minerale steenstrip het van de ‘echte’ baksteen. Maar je kunt nog wel een architectonische discussie voeren over de vraag of de minerale strip wel een ‘eerlijk’ materiaal is… is het wel ‘waarachtig’? Want het is toch iets nabootsen van wat we kennen, met een materiaal dat er eigenlijk anders uit wil zien. En de tactiliteit, tja, die is toch ook wel echt anders. De minerale strip – ook wel ‘schoenzool’ genoemd – is flinterdun, gaat afgerond de hoek om en kan nooit met diepe voegen worden gemaakt. Vergeleken met een vormbaksteen of de harde klinkers die tot aan het smeltpunt worden verhit – en met een enorme diversiteit aan vormen en kleuren uit de oven komen – is de stripjesgevel wel erg strak en ‘clean’, misschien zelfs saai. Als de verkeerde kleur en textuur wordt gekozen, komt bij mij de associatie op van woonboten en stacaravans die doen alsof ze van baksteen zijn gemaakt.

Toch vind ik de eerlijkheidsdiscussie lastig. Als je terugkijkt in de tijd, dan zie je dat imiteren al duizenden jaren gebeurt. De Romeinen bootsten al natuurstenen gevels na met ‘goedkoop’ metselwerk waarop kalkmortel werd gesmeerd, met schijnvoegen en al om zo grote blokken steen te imiteren. In België wordt deze techniek ‘Simili Pierre’ genoemd, in Nederland zie je het vooral bij gevels van (neo)klassieke gebouwen. De techniek van het simuleren van natuursteen, en bijvoorbeeld ook de marmerimitatie met schilderwerk, is dus van alle tijden. Palladio en Schinkel deden het ook. Het imiteren van een hoogwaardig materiaal wat uit duurzaamheidsoverwegingen (tijdelijk) niet meer gebruikt kan worden of te duur is, heeft ook iets moois en ambachtelijks. Is de minerale steenstrip zo bezien niet juist de redding voor de traditie van het Hollands metselwerk en kunnen we zo in de toekomst toch nog stenige steden blijven bouwen?

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

minerale steenstrips bakstenen alexander pols column baksteenstrips commissie voor omgevingskwaliteit welstandscommissie

1	Eerste grootschalige houten woongebouw van Rotterdam opgeleverd dinsdag, 13 mei
2	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
3	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
4	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
5	Parametrisch ontworpen lattengevel golft rond Wolder Huus voor Sport en Cultuur maandag, 12 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML

16 mei, 2:00

ASML, gemeente Eindhoven, Nudus en Sweco Architects hebben het Voorlopig Ontwerp Stedenbouwkundig Plan gepresenteerd voor een mogelijke uitbreiding van ASML aan de noordzijde van de Brainport Industries Campus.

Antonia Schreiber wint Kazerne Design Award 2025 met circulair pleistermateriaal

15 mei, 12:15

Wat als koeienmest geen probleem is, maar een waardevolle grondstof? Ontwerper Antonia Vincenza Schreiber zette die gedachte om in een concreet project en is nu met ‘Local Shit’ aangewezen als winnaar van de Kazerne Design Award 2025.

Nai010 presenteert architectuurgids Gebouwen door Vrouwen in Rotterdam

15 mei, 11:31

Op zaterdag 7 juni wordt de architectuurgids Gebouwen door Vrouwen: Rotterdam gepresenteerd. In het boek zijn vijftig Rotterdamse gebouwen te zien die door vrouwen zijn ontworpen, of waar ze een flinke bijdrage aan hebben geleverd.

AFFR biedt voorpremière van film Universal Language tijdens Rotterdam Architectuur Maand

15 mei, 10:15

In de film staat de Canadese stad Winnepeg centraal, maar dan in een setting dat Perzisch naast Frans de dominante taal van Canada is.

Ministerie onderzoekt oorzaak van daling nieuwbouwvergunningen

15 mei, 1:29

Het CBS meldde donderdag dat het aantal nieuwbouwvergunningen begin dit jaar met 3500 is gedaald tot 12.500 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024.

PBL: klimaatplannen Hermans onvoldoende voor klimaatneutraal 2050

15 mei, 10:04

Dat constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een zogenoemd position paper over het klimaatbeleid dat eind april is aangekondigd.

MOB erkent noodzaak Binnenhofrenovatie, maar hekelt geitenpaadjes

14 mei, 5:51

De milieuorganisatie is echter klaar met “geitenpaadjes” die de overheid volgens haar gebruikt om onder de eigen stikstofregels uit te komen.

Aantal vergunningen voor tijdelijke woningen weer fors gestegen

14 mei, 9:39

Om het woningtekort tegen te gaan komen er in Nederland steeds meer tijdelijke huizen bij. Vorig jaar is voor 6.166 van deze woningen een vergunning verstrekt, meldt het CBS.