Luchtballon van Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 1)

Luchtballon van

Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 1)

Op 4 juni 2020 verscheen het advies over de ‘Culturele Basisinfrastructuur (BIS) 2021-2024’ waarin door commissies van de Raad voor Cultuur de langjarige subsidieaanvragen worden behandeld van onder meer Het Nieuwe Instituut (HNI). Architect Kees van der Hoeven heeft dat nieuwe BIS-advies nader bestudeerd en voorziet die hier in een artikel bestaande uit drie delen van commentaar.

In het eerste deel behandelt hij de geleverde prestaties zoals de bezoekcijfers van het HNI, in het tweede deel blikt hij terug op het beleid van de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht van HNI in de afgelopen jaren. In het derde deel bespreekt hij ook de eerdere BIS-adviezen en hij doet afsluitend suggesties voor de toekomst van het HNI.

In het najaar van 2019 verscheen in het tijdschrift Boekman een interview met Guus Beumer, de voorzitter van de Raad van Bestuur van Het Nieuwe instituut (HNI). Auteur en filosoof Gert Staal bevraagt Beumer over zijn beleid in de afgelopen zeven jaar en over de innovatieopdracht die hij bij de oprichting van HNI in 2013 meekreeg.¹

Op een vraag over ‘de wijze waarop HNI het thema innovatie aan de orde stelt’ vertelt Beumer: “Wij zijn als instituut de afgelopen jaren heel gevoelig geworden voor de normatieve toon in veel ontwerpen. Die proberen we te ontrafelen en hopelijk leidt dat tot nieuwe vraagstellingen. Eigenlijk gaat het ons dan minder om de vraag als wel om de manier waarop die wordt geadresseerd. En als we het vraagstuk van innovatie aan de orde stellen, dan gaat het dus ook over onze eigen rol. Als we claimen dat we innovatie zichtbaar maken, kunnen we onszelf niet buiten het vraagstuk plaatsen.”

Staal beschrijft dat Beumer vervolgens ‘lacht, achterover leunt en theatraal vervolgt’: “Jazeker, het heeft me wel zeven jaar gekost voor het lukte, maar ik geloof verdraaid dat ik het een keer coherent onder woorden heb gebracht.”

Na lezing van dit soort vage teksten blijf ik telkens in grote verwarring achter. Maar het is toch goed om aan de vooravond van de nieuwe BIS-Cultuurperiode (2021-2024) nog eens terug te kijken naar die resultaten van Het Nieuwe Instituut, dat zeven jaar geleden werd ingericht als opvolger van het Nederlands Architectuurinstituut (1993-2012).

In dit artikel toon ik voornamelijk de kwantitatieve resultaten, mede aan de hand van enkele overzichten over de twee voorgaande BIS-periodes (2013-2016) en (2017-2020). Ik bespreek achtereenvolgens de gerealiseerde HNI-bezoekcijfers (deel 1) en de soms omstreden acties van de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht (deel 2) inclusief hun respectievelijke bezoldiging. Verder kijk ik naar de (eerdere) beoordelingen van het HNI door de Raad voor Cultuur (deel 3) en ik besluit met een voorstel voor een nieuwe invulling van het instituut.

De bezoekcijfers

In oktober vorig jaar ben ik dieper in de bezoekcijfers van het HNI gedoken en ik heb daar vervolgens de bestuurssecretaris nader over bevraagd. Ik was namelijk behoorlijk onder de indruk geraakt van de in he

In 2018 kwamen er 656.833 bezoekers in binnen- en buitenland kijken bij HNI. Dat zijn meer bezoekers dan het beroemde Mauritshuis trok. Klopt dat wel?

t jaarverslag over 2018 gepresenteerde bezoekersaantallen.²

In 2018 kwamen er 656.833 bezoekers in binnen- en buitenland kijken bij HNI. Die cijfers zijn welhaast vergelijkbaar met de bezoekcijfers van het Stedelijk Museum (675.000) in Amsterdam en zelfs ruim hoger dan die van topmusea als het Gemeentemuseum (584.000) of het beroemde Mauritshuis (500.000) in Den Haag. Ik kon niet geloven dat die vergelijking klopte, vandaar dat ik hier probeer deze HNI-cijfers als een ui af te pellen tot de harde, werkelijke kern overblijft.

In het buitenland

Het HNI schrijft dat er in 2018 precies 426.089 mensen op bezoek waren bij evenementen in het buitenland waarbij het instituut betrokken was, te weten de Biënnale in Shenzen (300.000) en de Biënnale in Venetië (125.344) en een tweetal kleinere evenementen (745 bezoekers). Op mijn vraag hoe die getallen tot stand zijn gekomen antwoordt de bestuurssecretaris, namens de voorzitter van de Raad van Toezicht: “Deze aantallen halen wij op bij de betreffende samenwerkingspartners of locaties.”

HNI toonde een bescheiden expositie op de eerste etage van een gebouw, dat slechts een onderdeel vormde van het grote evenement in Shenzen. Toch is het (overigens geschatte) totále aantal bezoekers aan de gehéle Biënnale aldaar meegeteld.

In de rest van Nederland

Na aftrek van het bezoek in het buitenland blijven voor ons eigen land 230.744 bezoekers over. Daarvan bezochten 44.857 mensen een HNI-expositie buiten Rotterdam. Het betreft in 2018 een kleine expositie van drie organisaties (waaronder HNI) over de vijftien genomineerden van de Material Award 2018 tijdens de Dutch Design Week (39.807) in Eindhoven en aansluitend in Droog Amsterdam (5.000) plus een bezoek aan het Woonhuis Pieters (50).

Ook deze aantallen werden weer ‘opgehaald’ bij de betreffende organisatoren. Het is nog wel even nuttig om te vermelden dat de tot nu behandelde aantallen bezoekers niets hoefden te betalen voor hun bezoek (aan HNI).

In Rotterdam (niet betalend)

Dan resteren er nog 185.887 geregistreerde bezoekers in Rotterdam. Daarvan hoefden 122.278 bezoekers opnieuw niet te betalen, die bezochten het HNI-gebouw dus gratis. Op mijn vraag hoe dat getal tot stand kwam, kreeg ik als antwoord: “Van het aantal door de camera bij de hoofdingang geregistreerde bezoekers worden de door de kassa geregistreerde bezoekers afgetrokken. […] Bezoekers van vrij toegankelijke presentaties, de boekwinkel en Het Nieuwe Café in de foyer en op het deck worden meegeteld als niet betalende bezoekers.”

Langzamerhand begin ik die grote aantallen te begrijpen. Die camera telt dus elke bezoeker, ook die voor het café en het in de zomer populaire buitenterras. Zelf betaal ik bij HNI-bezoek met mijn Museumkaart, maar ik pauzeer altijd halverwege even buiten met een sigaret. Bij mijn tweede binnenkomst word ik dan opnieuw geteld. De camera telt dus ook (en élke dag weer) de binnenkomst van de meer dan honderd medewerkers, maar op mijn vraag daarover krijg ik als antwoord: “Eveneens wordt rekening gehouden met personeel.” Maar ook, en concluderend: “De cameraregistratie is door de accountant nauwgezet gecontroleerd en akkoord bevonden.” ³

In Rotterdam (wel betalend)

Uiteindelijk blijven er voor het HNI in Rotterdam 63.609 betalende bezoekers over. Een verdere verdeling van die betalers wordt niet gemaakt, hoewel dat aantal wel vergeleken kan worden met de financiële verantwoording in een ander gedeelte van het jaarverslag 2018. Daar is namelijk te zien dat de kaartverkoop in dat jaar € 275.941,- opbracht. Dat is dus gemiddeld € 4,34 per kaartj

Dit overzicht eindigt met minder dan 10% van het aantal bezoekers: slechts 63.609 mensen kochten een kaartje in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam.

e.

En dat entreebedrag per persoon roept dan direct weer vragen op. Want het verslag vermeldt tevens de gehanteerde prijzen per kaartje, te weten € 7,- voor CJP-houders en € 14,- voor volwassenen (N.B. voor de Museumkaart wordt aan HNI € 8,60 per bezoek vergoed).

Het jaarverslag vermeldt verder nog: “Ten opzichte van vorig jaar heeft HNI op alle onderdelen haar publieksinkomsten binnenland zien stijgen. De voornaamste reden hiervoor is de verhoging van de toegangsprijs voor volwassenen (van € 10,- naar € 14,-) vanaf maart 2018.”

Resteert voor HNI in Rotterdam

Helaas krijg ik geen bevredigend antwoord op mijn nadere vragen over de relatie tussen de gehanteerde toegangsprijzen, de totaal ontvangen entreegelden en de aantallen bezoekers. Wel krijg ik nog een extra overzichtje waarin vier soorten bezoekers worden onderscheiden:

(Genoemde gemiddelden zijn door HNI zelf vermeld):
Entree Museum – 32.493 bezoekers – betalen € 222.202,- (gemiddeld € 6,84)
Entree Huis Sonneveld – 18.000 bezoekers – betalen € 53.739,- (gemiddeld € 2,99)
Educatie – 12.332 bezoekers – betalen € 36.104,- (gemiddeld € 2,93)
Rondleiding/workshops – 784 bezoekers – betalen € 3.729,- (gemiddeld € 4,76)

Conclusie bezoekcijfers

In dit lijstje is te zien dat er minder bezoekers in het eigen HNI-gebouw zijn geweest dan in hun prestatieoverzicht is opgenomen. Na aftrek van het bezoek aan Huis Sonneveld resteert in 2018 voor het museumgebouw zelf immers nog slechts 45.609 betalende bezoekers. En van een relatie met de officiële toegangsprijs van € 7,- (CJP) of € 14,- is dus geen enkele sprake.

Begon dit overzicht nog met totaal 656.833 bezoekers in 2018, het eindigt met minder dan 10% daarvan: slechts 63.609 mensen kochten een kaartje in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam.

Ter vergelijking hieronder ook een overzicht van de bezoekcijfers van het NAi destijds.

1 Gert Staal (2019), Als we claimen dat we innovatie zichtbaar maken, kunnen we onszelf niet buiten het vraagstuk plaatsen, Interview met artistiek directeur Guus Beumer van Het Nieuwe Instituut. In: Boekman, nummer 120, pp. 32-37.
2 Het Nieuwe Instituut (2019), Jaarverslag 2018, pp. 75-76.
3 Antwoordbrieven van HNI op vragen van auteur KvdH, dd. 2 oktober 2019 en 22 oktober 2019.