Francesco Veenstra

Voor wie is de stad?

17 december 2019, 9:15

Ik moest het een tweede keer lezen om te beseffen wat precies in dit bericht van de gemeente Amsterdam op 27 november werd bedoeld: “Amsterdam heeft eind deze maand meer inwoners dan ooit tevoren!” Is het dan niet zo dat de bevolking van een hoofdstad, ondanks beperkte schommelingen, gewoon gestaag doorgroeit? Blijkbaar dateerde het vorige record van precies 60 jaar geleden.

In 1959 bestond Amsterdam uit 252.000 huizen en die werden door ruim 872.000 Amsterdammers bewoond. Nu staat de teller, na een enorme daling van het aantal bewoners in de jaren ’60 en ‘70 en vervolgens een gestage groei vanaf de jaren ’80 weer op hetzelfde niveau als het hoogtepunt ruim een halve eeuw geleden. Alleen nu met 189.000 woningen meer dan toen. Een bijzonder fenomeen dat bij mij de vraag oproept: voor wie is de stad eigenlijk?

Als je terugkijkt in de geschiedenis dan zijn er veel logische verklaringen voor de groei en de krimp van steden. Amsterdam is daar een fraai voorbeeld van. Extreme groeistuipen lijken vooral het gevolg van economische voorspoed, zoals de opkomst van de VOC, de industrialisatie, de wederopbouw en de globalisering. Krimp kent vaak trieste aanleidingen en blijkt het gevolg van epidemieën, branden en oorlogen (met deportaties).

Maar ook welvaart leidt tot krimp. Veel Amsterdamse gezinnen verhuisden na de wederopbouw richting de randgemeenten en steden om daar hun woongeluk te vinden in doorzonwoningen met tuin, parkeerplaats en wipkip. Een ideaal dat navolging kreeg met de komst van de buitenstedelijke Vinex-wijken in de jaren ’90. Diegenen die dat ideaal niet konden betalen of zo gehecht waren aan hun stad bleven. Zij zagen daar een langzame verschuiving van het traditionele gezinswonen naar de eenpersoonshuishoudens.

Terwijl zo’n 200.000 bewoners tot aan 1985 de stad verlieten, bleef Amsterdam wel doorbouwen, waardoor het woningbestand bleef toenemen. Waarschijnlijk is het de tweede emancipatiegolf die er uiteindelijk toe leidde dat het aantal vierkante meters woonoppervlak per bewoner in een halve eeuw tijd bijna verdubbelde. Het gezin als hoeksteen van de samenleving was echter niet langer meer de hoeksteen in de stad.

De woningen in de stad sluiten door de veranderingen die vanaf de jaren ‘60 in de maatschappij hebben plaatsgevonden niet meer aan op hoe nú wordt geleefd. Dat geldt voor zowel de vooroorlogse bebouwing als de woningen die in de wederopbouwperiode zijn gerealiseerd. Als het zo is dat de woningen die gebouwd zijn in de periode van 1959 tot nu overwegend een vergelijkbare typologie en grootte kennen als de woningen van voor 1959, dan heeft Amsterdam momenteel een bewoningscapaciteit van zo’n 1,5 miljoen inwoners. De trend in de huidige nieuwebouwsector van superkleine appartementen voor de middenklasse die daarvoor hoge huren moeten betalen zal met de huidige bouwproductie voorlopig weinig impact hebben op de totale bewoningscapaciteit van de stad. Zo beredeneerd is er feitelijk geen woningbouwtekort, maar een woonoppervlakte-overschot dat ongunstig verdeeld is. Herverkaveling van het woningoppervlak is dan ook nu een zeer relevante ontwerpopgave en kan een uitkomst bieden om het tekort aan woonruimte op te lossen.

Waar de stad tot aan het einde van de vorige eeuw zich in de stedelijke ontwikkeling nog richtte op traditionele gezinnen is Amsterdam zich in rap tempo aan het omvormen tot Delta-metropolitane vestigingsplaats voor ambitieuze werknemers van grote en hippe bedrijven. Op zichzelf een prima ontwikkeling. Maar met als gevolg dat er een nieuwe exodus van jonge gezinnen valt te verwachten die opnieuw een terugval van het aantal inwoners tot gevolg kan hebben. Door het gebrek aan gezinswoningen die voldoen aan het ideaal van woongeluk zoeken de jongeren van nu, na een eerste carrière en wonend in de stad, naar een rijtjeshuis in een plaats buiten de metropool. Een ontwikkeling die zich in Londen al decennialang aan het voltrekken is en als neveneffect permanente overbelasting op het bestaande OV-netwerk heeft.

Door de enorme concentratie van specifieke, vaak internationale, bedrijvigheid zijn de Nederlandse steden in rap tempo aan het veranderen. Niet alleen omdat de woningen duurder worden, maar vooral ook omdat het aanbod van de woningen niet aansluit op de woonwensen, op het woonideaal van de gemiddelde Nederlander.

Als we gaan werken aan het Nederland van straks moeten we ons de vraag stellen: voor wie is de stad? Is de stad nog steeds voor iedereen of verandert de stad ondertussen zodanig dat over een paar decennia alleen nog studenten, young professionals, toeristen en rijken steden als Amsterdam, Rotterdam, den Haag en Utrecht bewonen?

Het besef dat er een serieuze opgave door de klimaattransitie nodig is in het belang van de leefbaarheid van onze woonomgeving is ondertussen geland. Dat die leefbaarheid vooral ook wordt bereikt door diversiteit aan huishoudens, leeftijden, nationaliteiten en culturele achtergronden verdient meer aandacht, vraagt om nieuwe kaders en vergt visionaire ontwerp ideeën. De stad is ooit ontstaan door en bedacht voor mensen. Laten we dat vooral zo houden.

Francesco Veenstra is architect en vormt samen met Paul Ketelaars en Ellen van der Wal het bureau Vakwerk architecten. Sinds deze zomer is hij ook voorzitter van de Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus (BNA). Voor Architectenweb observeert hij de hedendaagse architectuurpraktijk en de impact van de gebouwde omgeving op onze maatschappij.

Trefwoorden

francesco veenstra amsterdam woningtypologie woningmarkt column gezinnen

1	Eerste grootschalige houten woongebouw van Rotterdam opgeleverd dinsdag, 13 mei
2	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
3	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
4	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
5	Parametrisch ontworpen lattengevel golft rond Wolder Huus voor Sport en Cultuur maandag, 12 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Voor wie is de stad? Over de ongeplande flexibiliteit van traditionele woningtypen

8 januari 2020

Polarisatie? Ik zoek graag de verbinding!

19 november 2019

Beroepservaring van een jonge architect in een weerbarstig werkveld

15 oktober 2019

De woningnood vraagt om meer dan alleen woningen

17 september 2019

Francesco Veenstra pakt BNA-voorzittershamer op

20 juni 2019

‘Solidariteit’ is geen sluitpost maar een stelpost

18 juni 2019

De bibliotheek: broedplaats van maatschappelijke vooruitgang

21 mei 2019

Boven ondergrondse sporen is ruimte voor leegte én nieuwbouw

16 april 2019

Optimisme is de motor van een volslank Nederland

19 februari 2019

Van opwarming naar warming-up!

19 maart 2019

Samen kunnen we Nederland duurzamer én mooier maken

22 januari 2019

Bouwen op grote hoogte vraagt om herdefinitie van woonopgave

18 december 2018

De grensbewaking van burgemeester Aboutaleb

20 november 2018

De betekenis van niet-gerealiseerd werk

16 oktober 2018

Kraamkamers van de Nederlandse architectuur

18 september 2018

Zonder debat geen werkelijke vooruitgang

19 juni 2018

Bjarke’s Requiem?

15 mei 2018

Opdrijvende grondprijs is ‘laaghangend fruit’ van hoogconjunctuur

17 april 2018

Het ambacht begint al op de kleuterschool

20 maart 2018

What's the benefit?

20 februari 2018

De groene beloftes van helmgras en gestapelde fruitbomen

23 januari 2018

'Overheid doet te weinig voor oplossen woningcrisis'

9 januari 2020

Koper nieuwbouw Amsterdam moet huis zelf gaan bewonen

15 januari 2020

'Gemeenten weren buitenstaanders vanwege woningnood'

16 januari 2020

Huizenprijzen nog steeds stevig in de lift

21 januari 2020

’Gigantische opgave’ om toename bevolking op te vangen

3 februari 2020

'Komende jaren meer flexibele woningen in Nederland'

18 februari 2020

Rijksbouwmeester Francesco Veenstra: we moeten moedige keuzes maken

18 oktober 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML

16 mei, 2:00

ASML, gemeente Eindhoven, Nudus en Sweco Architects hebben het Voorlopig Ontwerp Stedenbouwkundig Plan gepresenteerd voor een mogelijke uitbreiding van ASML aan de noordzijde van de Brainport Industries Campus.

Antonia Schreiber wint Kazerne Design Award 2025 met circulair pleistermateriaal

15 mei, 12:15

Wat als koeienmest geen probleem is, maar een waardevolle grondstof? Ontwerper Antonia Vincenza Schreiber zette die gedachte om in een concreet project en is nu met ‘Local Shit’ aangewezen als winnaar van de Kazerne Design Award 2025.

Nai010 presenteert architectuurgids Gebouwen door Vrouwen in Rotterdam

15 mei, 11:31

Op zaterdag 7 juni wordt de architectuurgids Gebouwen door Vrouwen: Rotterdam gepresenteerd. In het boek zijn vijftig Rotterdamse gebouwen te zien die door vrouwen zijn ontworpen, of waar ze een flinke bijdrage aan hebben geleverd.

AFFR biedt voorpremière van film Universal Language tijdens Rotterdam Architectuur Maand

15 mei, 10:15

In de film staat de Canadese stad Winnepeg centraal, maar dan in een setting dat Perzisch naast Frans de dominante taal van Canada is.

Ministerie onderzoekt oorzaak van daling nieuwbouwvergunningen

15 mei, 1:29

Het CBS meldde donderdag dat het aantal nieuwbouwvergunningen begin dit jaar met 3500 is gedaald tot 12.500 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024.

PBL: klimaatplannen Hermans onvoldoende voor klimaatneutraal 2050

15 mei, 10:04

Dat constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een zogenoemd position paper over het klimaatbeleid dat eind april is aangekondigd.

MOB erkent noodzaak Binnenhofrenovatie, maar hekelt geitenpaadjes

14 mei, 5:51

De milieuorganisatie is echter klaar met “geitenpaadjes” die de overheid volgens haar gebruikt om onder de eigen stikstofregels uit te komen.

Aantal vergunningen voor tijdelijke woningen weer fors gestegen

14 mei, 9:39

Om het woningtekort tegen te gaan komen er in Nederland steeds meer tijdelijke huizen bij. Vorig jaar is voor 6.166 van deze woningen een vergunning verstrekt, meldt het CBS.