Francesco Veenstra
Copyright: Maarten van Haaff

Voor wie is de stad?

17 december 2019, 9:15
Ik moest het een tweede keer lezen om te beseffen wat precies in dit bericht van de gemeente Amsterdam op 27 november werd bedoeld: “Amsterdam heeft eind deze maand meer inwoners dan ooit tevoren!” Is het dan niet zo dat de bevolking van een hoofdstad, ondanks beperkte schommelingen, gewoon gestaag doorgroeit? Blijkbaar dateerde het vorige record van precies 60 jaar geleden.

In 1959 bestond Amsterdam uit 252.000 huizen en die werden door ruim 872.000 Amsterdammers bewoond. Nu staat de teller, na een enorme daling van het aantal bewoners in de jaren ’60 en ‘70 en vervolgens een gestage groei vanaf de jaren ’80 weer op hetzelfde niveau als het hoogtepunt ruim een halve eeuw geleden. Alleen nu met 189.000 woningen meer dan toen. Een bijzonder fenomeen dat bij mij de vraag oproept: voor wie is de stad eigenlijk?

Als je terugkijkt in de geschiedenis dan zijn er veel logische verklaringen voor de groei en de krimp van steden. Amsterdam is daar een fraai voorbeeld van. Extreme groeistuipen lijken vooral het gevolg van economische voorspoed, zoals de opkomst van de VOC, de industrialisatie, de wederopbouw en de globalisering. Krimp kent vaak trieste aanleidingen en blijkt het gevolg van epidemieën, branden en oorlogen (met deportaties).

Maar ook welvaart leidt tot krimp. Veel Amsterdamse gezinnen verhuisden na de wederopbouw richting de randgemeenten en steden om daar hun woongeluk te vinden in doorzonwoningen met tuin, parkeerplaats en wipkip. Een ideaal dat navolging kreeg met de komst van de buitenstedelijke Vinex-wijken in de jaren ’90. Diegenen die dat ideaal niet konden betalen of zo gehecht waren aan hun stad bleven. Zij zagen daar een langzame verschuiving van het traditionele gezinswonen naar de eenpersoonshuishoudens. 

Terwijl zo’n 200.000 bewoners tot aan 1985 de stad verlieten, bleef Amsterdam wel doorbouwen, waardoor het woningbestand bleef toenemen. Waarschijnlijk is het de tweede emancipatiegolf die er uiteindelijk toe leidde dat het aantal vierkante meters woonoppervlak per bewoner in een halve eeuw tijd bijna verdubbelde. Het gezin als hoeksteen van de samenleving was echter niet langer meer de hoeksteen in de stad.

De woningen in de stad sluiten door de veranderingen die vanaf de jaren ‘60 in de maatschappij hebben plaatsgevonden niet meer aan op hoe nú wordt geleefd. Dat geldt voor zowel de vooroorlogse bebouwing als de woningen die in de wederopbouwperiode zijn gerealiseerd. Als het zo is dat de woningen die gebouwd zijn in de periode van 1959 tot nu overwegend een vergelijkbare typologie en grootte kennen als de woningen van voor 1959, dan heeft Amsterdam momenteel een bewoningscapaciteit van zo’n 1,5 miljoen inwoners. De trend in de huidige nieuwebouwsector van superkleine appartementen voor de middenklasse die daarvoor hoge huren moeten betalen zal met de huidige bouwproductie voorlopig weinig impact hebben op de totale bewoningscapaciteit van de stad. Zo beredeneerd is er feitelijk geen woningbouwtekort, maar een woonoppervlakte-overschot dat ongunstig verdeeld is. Herverkaveling van het woningoppervlak is dan ook nu een zeer relevante ontwerpopgave en kan een uitkomst bieden om het tekort aan woonruimte op te lossen.

Waar de stad tot aan het einde van de vorige eeuw zich in de stedelijke ontwikkeling nog richtte op traditionele gezinnen is Amsterdam zich in rap tempo aan het omvormen tot Delta-metropolitane vestigingsplaats voor ambitieuze werknemers van grote en hippe bedrijven. Op zichzelf een prima ontwikkeling. Maar met als gevolg dat er een nieuwe exodus van jonge gezinnen valt te verwachten die opnieuw een terugval van het aantal inwoners tot gevolg kan hebben. Door het gebrek aan gezinswoningen die voldoen aan het ideaal van woongeluk zoeken de jongeren van nu, na een eerste carrière en wonend in de stad, naar een rijtjeshuis in een plaats buiten de metropool. Een ontwikkeling die zich in Londen al decennialang aan het voltrekken is en als neveneffect permanente overbelasting op het bestaande OV-netwerk heeft.

Door de enorme concentratie van specifieke, vaak internationale, bedrijvigheid zijn de Nederlandse steden in rap tempo aan het veranderen. Niet alleen omdat de woningen duurder worden, maar vooral ook omdat het aanbod van de woningen niet aansluit op de woonwensen, op het woonideaal van de gemiddelde Nederlander.

Als we gaan werken aan het Nederland van straks moeten we ons de vraag stellen: voor wie is de stad? Is de stad nog steeds voor iedereen of verandert de stad ondertussen zodanig dat over een paar decennia alleen nog studenten, young professionals, toeristen en rijken steden als Amsterdam, Rotterdam, den Haag en Utrecht bewonen?

Het besef dat er een serieuze opgave door de klimaattransitie nodig is in het belang van de leefbaarheid van onze woonomgeving is ondertussen geland. Dat die leefbaarheid vooral ook wordt bereikt door diversiteit aan huishoudens, leeftijden, nationaliteiten en culturele achtergronden verdient meer aandacht, vraagt om nieuwe kaders en vergt visionaire ontwerp ideeën. De stad is ooit ontstaan door en bedacht voor mensen. Laten we dat vooral zo houden.


Francesco Veenstra is architect en vormt samen met Paul Ketelaars en Ellen van der Wal het bureau Vakwerk architecten. Sinds deze zomer is hij ook voorzitter van de Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus (BNA). Voor Architectenweb observeert hij de hedendaagse architectuurpraktijk en de impact van de gebouwde omgeving op onze maatschappij.

Trefwoorden

francesco veenstra amsterdam woningtypologie woningmarkt column gezinnen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Vakwerk Architecten uitgeroepen tot Architect van het Jaar 2025
Gisteren, 22:00

Fenix, kunstmuseum over migratie, is Publiek gebouw van het Jaar 2025
Gisteren, 21:55

Dijkmagazijn Scharwoude wint prijs voor Interieur van het Jaar 2025
Gisteren, 21:50

Maggie’s Center Groningen onderscheiden als Zorggebouw van het Jaar 2025
Gisteren, 21:45

Corporatiewoning harder geraakt door klimaatverandering
1 uur geleden

Arons en Gelauff benoemt drie associates
4 november, 12:05

DigiBouw 2025 – enkele tips
4 november, 11:14

Limburg trekt vijftig miljoen uit voor woningbouw bij intercitystations
3 november, 5:13

Corporaties lenen voor het eerst honderd miljard bij Waarborgfonds
3 november, 9:51

Coalitie Zuid-Holland bezorgd om woningbouw: mag niet vastlopen
31 oktober, 4:46
Ga naar het nieuws-archief
Francesco VeenstraArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan