MIX: “We wilden laten zien dat duurzaam bouwen wel degelijk kan”

MIX architectuur wil duurzame, klimaatadaptieve woonomgevingen creëren, die een positieve invloed hebben op het welzijn van mens en natuur. Het bureau hanteert daarbij steeds een integrale benadering. Toen MIX op een ontwikkelingslocatie in Ede een eigen kantoor ging realiseren, werd dat uiteraard zo duurzaam mogelijk ontworpen. Het gebouw bestaat bijvoorbeeld nagenoeg geheel uit hout, naast andere biobased of gerecyclede materialen, is demontabel, dampopen en energieneutraal, is te openen met grote schuifpuien. Het landschap rondom is een integraal onderdeel van het ontwerp. Architectenweb bezocht het kantoor van MIX en sprak met de oprichters en eigenaars van het bureau, Reinier Ubels en Jorrit Blom. “‘Practice what you preach”, zeggen zij.

Het is de uitgelezen locatie voor het nieuwe eigen kantoor van MIX architectuur. Het houten paviljoen ligt ingebed in het hellende landschap, op de grens van bos en stad, op loopafstand van het station Ede-Wageningen en naast de nieuwe gebiedsontwikkeling World Food Center, dat een aantal projecten van het architectenbureau omvat. Tot voor kort was het bureau gevestigd op een bedrijventerrein in de Gelderse Vallei, maar de locatie “begon te knellen”, vertelt Reinier Ubels, architect en mede-eigenaar van MIX. Het bureau groeide, maar het ontbreken van openbaar vervoer in de buurt hielp niet bij het aantrekken van nieuwe medewerkers. Daarnaast paste de omgeving niet bij een architectenbureau dat grote nadruk legt op ‘groen’, vult zakelijk directeur Jorrit Blom aan.

Zo’n twintig jaar geleden startte de herontwikkeling van de kazerneterreinen in Ede, waarbij MIX een aantal tenders voor woningbouw won. Het bureau kende dan ook de locatie van het voormalige Protestants Militair Tehuis; in overleg met de gemeente heeft het architectenbureau hier het eigen kantoor kunnen realiseren. Het oorspronkelijke bakstenen gebouw was echter te vervallen voor hergebruik; MIX besloot een nieuw, bijzonder duurzaam kantoorpand te bouwen. “Daar zaten nog wel wat restricties aan”, zegt Blom. “Het bestemmingsplan was redelijk om het bestaande pand gevouwen en in de directe omgeving ligt een Natura 2000-gebied.”

Verschoven volumes

De heldere structuur van het oorspronkelijke PMT-gebouw beviel de architecten en is overgenomen in het ontwerp van de nieuwbouw. Het geheel is opgedeeld in twee langwerpige volumes, die ten opzichte van elkaar zijn verschoven. Hiermee volgt het gebouw fraai de gebogen Generaal Hackettlaan, waarlangs de kavel is gesitueerd. Door de verspringing van de volumes ontstaan twee plekken met een eigen beleving: aan de wegzijde een open entreezone en aan de kant van het bos een beschutte buitenruimte, waar bijvoorbeeld buiten geluncht kan worden. Beide volumes hebben gesloten kopgevels; de langsgevels zijn juist heel open, gericht op het bos aan de oostzijde en de levendigheid van de getransformeerde kazernegebouwen aan de westkant.

Terwijl bij het oorspronkelijke PMT-gebouw de verschuiving puur esthetisch was, heeft MIX die in de nieuwbouw ook functioneel gemaakt. Het bureau verplaatste de entree naar de glazen ‘knip’ tussen de twee gebouwdelen. In dit lichte middendeel vormen de vide en royale trap het hart van het gebouw.

Doordat het terrein vanaf de bosrand glooiend afloopt richting de Parklaan, schuift het tweelaagse gebouw als het ware in de helling. In het interieur beleef je het landschap daardoor op verschillende manieren. “Op de begane grond zie je het maaiveld oplopen”, zegt Ubels. “Op de ene plek kijk je erover, op een andere ben je met je ogen op maaiveldniveau en vervolgens ben je eronder.” De verdieping verheft zich aan de ene zijde boven het maaiveld, terwijl je aan de andere zijde vanuit het kantoor zo op de picknick-plek kunt stappen. Hoe minder daglicht in een ruimte vereist is – zoals in de installatieruimten, douches en toiletten – hoe dieper die in de helling is geplaatst.

Houtbouw

MIX heeft zijn huisvesting zo duurzaam mogelijk ontworpen. “Practice what you preach”, zegt Blom. “Heel duurzame plannen sneuvelen in de praktijk regelmatig, zeker nu de prijzen stijgen. We wilden laten zien dat duurzaam bouwen wel degelijk kan.” Het kantoorgebouw is bijna volledig in hout gerealiseerd. De begane grond en de verdieping hebben een casco van gelamineerde kolommen en liggers, en CLT-wanden en -vloeren. De liggers zijn in de lengterichting geplaatst, wat de ‘schone’ plafonds en lengte van het gebouw benadrukt. Waar het gebouw in de grond ligt, heeft het een getrapte, betonnen fundering.

“Het casco stond in een week. De kolommen zijn ingekeept en daar hangen de balken in, geborgd met een schroef”, vertelt Blom. “De kozijnen zijn ertegenaan geplaatst en eveneens vastgeschroefd. Het gebouw is dan ook grotendeels demontabel.” Drager en inbouw zijn volledig gescheiden. De LI-score of losmaakbaarheidsindex is 0,64 en alle materialen zijn vastgelegd in Madaster.

“Het glas kan uiteraard direct in de constructie worden geplaatst, maar we wilden de gevel met grote schuifpuien kunnen openen”, vult Ubels aan. “Voor een optimaal geconditioneerde ruimte is het beter om niets open te zetten, maar we zitten hier aan een bos: we willen de bomen kunnen ruiken, en de wind en vogels horen.”

Paris Proof

De toegepaste materialen zijn zoveel mogelijk biobased of gerecycled. Hout is, naast het casco en de kozijnen, ook gekozen voor de gevelbekleding, de plafonds en het interieur. De akoestische isolatie is gemaakt van gerecyclede spijkerbroeken, er zijn wanden bekleed met gerecycled PET-vilt en de vloerbekleding bestaat uit linoleum waarin cacaodoppen zijn verwerkt. In de spouw is dampopen vlasvezelisolatie toegepast. De materiaalkeuze is van grote invloed op de CO2-uitstoot. Het kantoor heeft een MPG-score van 0,423 en de zogenoemde ‘embodied carbon’-waarde per vierkante meter BVO ligt ruim onder de grenswaarde die DGBC op dit moment voor nieuwbouwkantoren stelt. Het MIX-paviljoen is daarmee al ‘Paris Proof 2030’, stelt het architectenbureau.

Op energetisch vlak voldoet het kantoor zelfs al aan Paris Proof 2050. Het gebouw wekt meer energie op dan het verbruikt; de BENG 2-score is -20,56 kWh/m2. Daartoe is het dak voorzien van meer dan 180 pv-panelen, en is het gebouw uitgerust met een bodemwarmtepomp, gebalanceerde ventilatie en drievoudig glas. De lange westgevel is voorzien van extra, verticaal geplaatste houten lamellen, die het zonlicht temperen. Daarnaast dragen de lamellen bij aan de ritmiek in de gevel.

De gesloten kopgevels zijn bekleed met zwart, thermisch gemodificeerd vurenhout. In en tegen deze gevels zijn nestkasten voor vogels en vleermuizen geplaatst. De kinderen van MIX-medewerkers hebben de verschillende nestkasten in elkaar gezet en kunnen de ‘eigen’ nestkast aan de gevel aanwijzen. De zonnepanelen liggen op het dak van de beide beuken; het deel daartussen is ingericht als groendak en heeft grote daklichten boven de centrale trap en vide.

Aangenaam binnenklimaat

In het interieur is het middendeel min of meer het collectieve gebied. Achter de entree ligt hier een ruime vide en bovenaan de trap de ‘huiskamer’ met keuken. Alle werk- en vergaderplekken liggen langs de transparante gevels, zodat de medewerkers overal de verbinding met het landschap voelen. Het interieur kenmerkt zich door zijn pure karakter. Het beton van de fundering en het hout van de constructie en de vloeren is zichtbaar gehouden. Het ritme van kolommen en balken is over nagenoeg de hele lengte van het interieur zichtbaar door de open werkvloeren en ramen in de kantoren.

Met het oog op een prettige akoestiek zijn de ruimten voorzien van lattenplafonds, waarachter gerecyclede jeans als geluidsisolatie is aangebracht. Deze isolatie zit ook achter de latten rondom de vide. In de lattenplafonds is tevens verlichting geïntegreerd. “Ze geven een extra detail en verfijning”, zegt Ubels. “Zonder dat het meteen een design-kantoor wordt. We willen raffinement, maar low profile.” De latten met akoestisch materiaal erachter zijn ook op de wanden gebruikt, evenals geluiddempend PET-vilt. Opvallend in het gebouw is ook het aangename binnenklimaat. Volgens Ubels en Blom is dat voor een belangrijk deel het resultaat van de dampopen constructie. “Het klimaat wordt niet snel benauwd. Er zijn geen dampremmende folies gebruikt. Een houten gebouw koelt bovendien snel af en warmt snel op.”

Architectuur en landschap

Integraal onderdeel van het ontwerp is de bostuin rond het gebouw, waartoe MIX heeft samengewerkt met landschapsarchitect MAAK space. Aan de boszijde zorgt een getrapt landschap voor een vertraagde bodeminfiltratie van regenwater. Op het nu nog lege voorterrein van het pand komen bomen, zodat het bos zicht straks als het ware om het gebouw heen vouwt. De bostuin zorgt dan voor een geleidelijke overgang tussen het bos en de stad. De nieuwe beplanting wordt inheems. De parkeerplaatsen die MIX pacht, liggen in het bos, een eindje verwijderd van het pand. Via informele paden kom je te voet of per fiets bij de entree.

Niet alleen bij het eigen kantoor, ook bij andere projecten werkt MIX steevast met een landschapsarchitect. “Ons bureau heeft zich in zijn visie sterk ontwikkeld van het gebouw naar de gebouwde omgeving”, zegt Ubels. “Ik ben min of meer opgegroeid in de Vinex-periode, waarin alles – van stedenbouwkundig en beeldkwaliteitsplan tot casco en beukmaat – al vast lag. Daar heeft MIX zich stap voor stap van losgemaakt. Juist waar in plannen stedenbouw, architectuur en landschap elkaar raken willen we die onderdelen in elkaar laten overgaan.”

Zo is het project Elix, in de wijk Kerckebosch in Zeist integraal ontworpen als een duurzame buurtschap met veertien woningen in CLT en een collectief groen landschap, in samenwerking met landschapsarchitecten MAAK space en LoosvanVliet. Naast hun eigen kantoor liggen de projecten de Gelderse Stadstuin en de Veluwse proeftuin, die het landschap haast letterlijk omarmen en naar binnen trekken. Eén van de appartementengebouwen is voorzien van houten frames met geïntegreerde plantenbakken, waardoor de gevels vergroenen.

Ontwerp en techniek

“We zijn door het hele land met bijzondere woonmilieus bezig; steeds duurzamer, steeds groener”, gaat hij verder. “Bij projectmatige woningbouw ontkom je er niet aan om gebruik te maken van standaardisatie, maar als je het in een bredere context bekijkt en de juiste keuzes maakt, kun je echt het verschil maken.” Dat geldt tevens voor het woningbouwproject Rivierduinen in Silvolde, dat op 18 september officieel is geopend door demissionair minister Hugo de Jonge. Silvolde noemt Ubels een voorbeeld van een woningbouwproject met een interessante combinatie van ontwerp en techniek. Het betreft woningen uit gestapelde modules, waarbij de balkons als loggia’s inpandig zijn gemaakt. “Het is het soort project waar je zoekt naar hoe je iets slim in elkaar kan zetten.”

Het belang van slimme keuzes in het bouwproces om een meerwaarde te creëren, ziet hij ook bij sociale woningbouw. “Zeker bij sociale woningbouw moet je heel dicht op het bouwproces zitten. Bijvoorbeeld kun je door op het casco geld te verdienen een marge creëren die weer in de gevel is te gebruiken, waardoor je toch een fijne uitstraling hebt.”

Ontwerpen en realiseren

“Wij doen nooit alleen een voorlopig ontwerp”, zegt Ubels. “Dat vinden we een heel slechte ontwikkeling in ons vak. We beginnen met dromen en bedenken, en daarna gaan we zoeken hoe we dat ook zo kunnen realiseren. We zien ons vak ook echt als een ambacht. Als je dan zegt dat je alles wil doen, moet je het wel goed kunnen. Wij investeren heel fors in BIM, zodat we elke variant van een model kunnen aanleveren. Wat de aannemer maar wil. Als iets goed gemodelleerd is, met iedereen samen, dan gaat er op de bouw niet meer zoveel fout.”

Dat het architectenbureau veel woningbouwprojecten in zijn portefeuille heeft, ervaart MIX nog niet als lastig in de huidige markt. “We merken wel dat er weer steeds meer in tenderverband wordt gevraagd”, zegt Blom. “Wij werken al vanaf het begin van MIX via tenders en worden vaak gevraagd door een projectontwikkelaar of een aannemer om mee te doen. De afgelopen jaren kijken we wel wat kritischer naar welke opdrachten ons het beste passen, naar waar onze kennis en visie invloed kan hebben op de uitslag. Als bij een tender de grondbieding erg zwaar weegt in de selectie kunnen wij als architect niet het verschil maken”, vindt Blom. Met een weloverwogen keuze voor deelname aan tenders stijgen de kansen op winst. Ubels voegt toe: “We zijn wel heel alert, want de markt beweegt.”