Nieuwe Gezichten: Atelier van Berlo

Nieuwe Gezichten:
Atelier van Berlo

Uit het niets belde ze me op, een jaar of vijf geleden, op zoek naar een samenwerkingspartner voor een groot woningbouwproject. Ik kende Janne van Berlo toen al van naam en realiseerde me daarom niet hoe jong ze was (en nog steeds is). Tot ik haar in het echt ontmoette. Tegenover me zat een frisse, innemende en opgeruimde persoonlijkheid, die behoorlijk snel sprak, praktisch dacht en wist wat ze wilde. Dat is ze nog steeds, zo blijkt als we elkaar – voor het eerst na haar ouderschapsverlof – weer spreken in haar huiselijke studio in Rotterdam.

“Het ging allemaal heel snel toen,” vertelt Janne. “In 2015, nog tijdens mijn afstuderen, ben ik voor mezelf begonnen met mijn eerste project, een transformatie van een oude energiecentrale van Philips in Eindhoven tot het Innovation Powerhouse. Ik was het eerste jaar nog alleen, vaak werkend op het bureau van Margriet Eugelink, met wie ik aan het project samenwerkte. En als ik in Rotterdam was zat ik aan een osb-bureautje, te gast in het kantoor van vrienden, twee verdiepingen boven ons huidige kantoor. Maar vanaf eind 2016 werd Atelier van Berlo echt een bedrijf.”

Niet veel startende bureaus kunnen meteen aan de slag met een groot bedrijfsverzamelgebouw, realiseert Janne zich. “Mijn vader was de initiatiefnemer. Hij wilde al sinds 2008 een nieuw kantoor, maar wilde niet opnieuw zelf eigenaar zijn zoals bij zijn toenmalige kantoor, dat ontworpen was door diederendirrix.

Hij zag toen dit gebouw, dat wat de gemeente betreft zou worden gesloopt, en was meteen enthousiast. In januari 2015 zijn we begonnen met een inspiratietrip naar Londen om daar te kijken naar andere bedrijfsverzamelgebouwen.”

“De aandacht ging destijds in Eindhoven vooral nog uit naar Strijp-S. En op Strijp-T was toen nog zoveel industrie gevestigd dat er vanuit milieuregelgeving bijna niets kon. Geen kantoorfunctie bijvoorbeeld. Mijn vader is toen de discussie aangegaan of de aanwezige industrie eigenlijk nog wel echt zo moest worden beschouwd. Het grootste deel bestond feitelijk al uit het soort werkplekken dat hij zelf ook wilde realiseren. Onder het motto ‘make, create, innovate’ is dat toen opgelost met een slim toelatingsbeleid. Inmiddels zitten er allerlei soorten bedrijven, van een ontwerpstudio met werkplaats tot allerlei tech-scaleups, maar ook patentrechtadvocaten bijvoorbeeld. En voor die mix werkt het gebouw echt perfect.”

Wie denkt dat het project haar is komen aanwaaien heeft het mis: Janne speelde zelf een sleutelrol in het proces. “Toen mijn vader de gemeente zover had moest hij op zoek naar een ontwikkelende partner. Dat werd Piet Goevaers, die op Strijp-T nog meer panden bezat en dus belang had bij nieuwe kansen voor het gebied. Dat contact kwam via mij. Ik werkte als serveerster bij een cateraar die soms feestjes in huize Goevaers verzorgde. Ik kon het prima vinden met Piet en heb ze toen gekoppeld.”

Voor altijd architect

Met een industrieel ontwerper als vader en een moeder die kunstenaar is, lijkt een studie architectuur een logische stap. En gewoon lekker dicht bij huis aan de TU Eindhoven. “Helemaal niet!” lacht Janne. “Ik wilde heel graag het huis uit. Studeren in Eindhoven was geen optie en Bouwkunde stond niet op mijn radar. Ik ben bij alle andere universiteiten op allerhande open dagen geweest. Ik vind namelijk heel veel dingen interessant en verdiep me makkelijk in de meest uiteenlopende onderwerpen. Toch werd ik nergens echt door gegrepen. Tot op de open dag van Bouwkunde in Delft, nog in het oude Bouwkundegebouw. Toen wist ik ineens: dit is mijn plek! Het was een soort herkenning van een liefde voor maken, een soort thuiskomen. Inmiddels voel ik me helemaal architect en weet ik zeker dat ik dat altijd zal blijven.”

“Ik was natuurlijk veel meer beïnvloed door mijn ouders dan ik me realiseerde. In mijn vaders werk vond ik het bij elkaar brengen van concepten en verhalen van mensen altijd al fascinerend. En het ondernemerschap! Toen het Innovation Powerhouse af was heb ik enorm ingezet op PR; goede foto’s laten maken en actief mogelijkheden gezocht voor publicatie. Vervolgens werd ik van allerlei kanten benaderd voor nieuwe projecten en samenwerkingen. Samenwerken vind ik heerlijk om te doen. Wij brengen onbevangenheid, frisheid en enthousiasme mee en dat blijkt heel goed te combineren met partners die juist beschikken over veel technisch vakmanschap en ervaring.”

Dat klopt; zo ging het inderdaad ook in onze eerste samenwerking. Niet het eerdergenoemde woningbouwproject maar een tender voor een onderwijsgebouw. “Midden in de eerste lockdown zat ik thuis achter mijn bureautje met jullie samen aan die tender te werken,” herinnert Janne zich. “We gingen er vol voor: een school – superleuk! Maar het was ook surrealistisch, vooral toen we wonnen. Iedereen somber en ik blij! Met een beetje reserve weliswaar, want er werd toen gewaarschuwd voor een recessie en ik dacht: het zal toch niet!? Maar alles is heel soepel verlopen. Intussen is de aannemer geselecteerd en in januari gaan we bouwen. Best slim van ons om een plan te maken waarbij je eerst een beetje sloopt zodat je daarna alles in één keer nieuw kunt bouwen!”

Avontuur

“Mijn persoffensief had dus effect. Het netwerk breidde zich uit en van het een kwam het ander. Goevaers benaderde ons opnieuw, dit keer voor een woontoren in het centrum van Eindhoven. Daar werken we nu nog steeds aan. Ons eerste ontwerp was gebaseerd op een stedenbouwkundig plan dat strandde in de gemeenteraad. Volgens dat plan moest de toren op een plint staan van twintig meter hoog, de zogeheten ‘Eindhovense laag’ en mocht hij zeker niet saai zijn. Dus niet rechthoekig, maar gedraaid, gekromd, met publieke daktuinen, trappartijen naar de top, noem maar op. Dat werd erg ingewikkeld. Ons huidige ontwerp is realistischer en minder hoog maar nog steeds boeiend. Geen 150 meter meer maar nog altijd 105. De bestaande gebouwen op de locatie zijn inmiddels al gedeeltelijk gesloopt. Ik mag alleen nog niks laten zien…”

“Het was een avontuurlijke tijd. Ik kreeg een mail uit Londen, waar ze mij wilde spreken over de transformatie van een oude meelfabriek, als katalysator voor een grote nieuwbouwwijk. Of ik de bijgevoegde NDA [non-disclosure agreement, geheimhoudingsverklaring, red.] ondertekend wilde terugsturen. Ik dacht meteen: spam! Niet openen dat bestand! Tot ik na een week gebeld werd: waarom ik niet op de mail gereageerd had?”

“Wij naar Londen, waar we samen met vijf andere bureaus zouden worden gebriefd over de opgave. Daar zaten we dan, tussen Heatherwick, COBE, 6A en nog wat andere beroemde namen. Het was een interessante belevenis. Ieder bureau moest een gemengd duo afvaardigen, wat lukte omdat Tiemen net bij mij was komen werken. Vervolgens moesten we afzonderlijk deelnemen aan kleine brainstormsessies in teams die dwars door de bureaus heen waren samengesteld. Heel wonderlijk. Er zat heel veel tijdsdruk op; we hadden twee weken om een inzending te maken. Met onze partner Hawkins Brown zijn we tweede geworden. Zuur was dat. Als troostprijs kregen we wel nog een opdracht voor de transformatie van een ander gebouw op het terrein. Maar vlak voor de haalbaarheidsstudie moest worden ingeleverd brandde dat af. Met de partijen die we daar hebben leren kennen hebben we nog wel een paar tenders geprobeerd, maar zonder resultaat. Einde Londen. Illusie armer, ervaring rijker.”

Spreekwoordelijke geveltuintjes

“Inmiddels hebben we een mooie brede opdrachtenportefeuille,” gaat Janne verder. “En dat willen we ook. Wat ik wil is verrassende, mooie projecten maken. Daarbij halen we heel veel inspiratie uit afwisseling; nu weer eens woningbouw, dan weer onderwijs of weer iets nieuws. Soms zelfstandig en dan weer samen met anderen. Niet alleen met andere architecten maar ook kunstenaars of productontwerpers. Zo blijf je fris.”

“Behalve aan de toren in Eindhoven werken we nu ook in Amsterdam aan een woningbouwproject. Het project maakt onderdeel uit van een ensemble van zes bouwblokken en we werken er samen met KCAP aan. Die opdracht kregen we van Synchroon nadat we 2019 de Next Step Award wonnen. Het worden appartementen die speciaal bedoeld zijn voor docenten. Die krijgen straks voorrang om deze woningen te kopen, een maatregel om ze in de stad te kunnen houden. Apart hè, dat je weet dat al je buren hetzelfde beroep hebben?”

“De naar buiten gekeerde gevels van ons blok zijn met baksteen bekleed, de gevels van de galerijen aan de binnenkant zijn afgewerkt met hout. We hebben verspringende ramen gemaakt, geïnspireerd door de schittering van het water waar de woningen op uitkijken. Ons gebouw is lager en een beetje parkachtig. De hogere bebouwing eromheen heeft steeds een duidelijke plint, waar wij op aansluiten door op de onderste laag ‘gechipperd’ metselwerk te maken. Daarbij smeer je de voegspecie verder uit over een groot deel van het baksteenoppervlak. Dat geeft een mooi, subtiel contrast. Verder maken we lekkere grote balkons met mooie balustrades en nestkastjes in de gevel, die behalve natuurinclusief ook nog mooi decoratief zijn.”

Dat duurzaamheid weerbarstige materie blijft zit haar een beetje dwars. “Zelf zijn we erg ambitieus, maar onze dromen blijken consequent groter dan die van onze opdrachtgevers. Dus doen we binnen het bouwbudget sowieso alles wat we kunnen, bijvoorbeeld door materialen ook te kiezen op basis van milieu-impact en CO2-reductie. En alle kleine beetjes helpen. Als 100% gerecycled niet kan, ga dan in ieder geval voor 20%. Heel soms weten we opdrachtgevers te verleiden om verder te gaan.”

Waaraan herkennen we een echte Van Berlo, wil ik weten. Janne fronst. “Moet je dat willen dan? Ik sta liever bekend om onze werkwijze: dialogen aangaan, sparren. Bovendien vind ik dat projecten moeten ingaan op het specifieke van de opgave, de plek en de toekomstige gebruikers. Logisch dat je dan steeds andere gebouwen krijgt. Sterker nog: dan is een herkenbare handtekening, een ‘eigen stijl’, eigenlijk ongeloofwaardig. Maar terugkerende elementen zijn er zeker. Aandacht voor het maken van ontmoetingsruimten, aanleidingen in het ontwerp die mensen uitnodigen om zich hun omgeving echt eigen te maken. Het spreekwoordelijke geveltuintje, maar dan op allerlei schaalniveaus. En we houden altijd van verrassingen, warmte, tactiliteit en mooie materialen, liefst zo puur en onopgesmukt mogelijk toegepast.

Post 65

Bij een diverse portefeuille hoort ook onderzoek, is Janne van mening. “Vanuit de Open Oproep van het Stimuleringsfonds onderzoeken we mogelijkheden om de woningmarkt een impuls te geven door vijftigplussers te verleiden om eerder te verhuizen. Met SOR, Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam, zoeken we naar aantrekkelijke woonvormen om die doelgroep in beweging te krijgen. Hiervoor zijn we met Ziegler Gautier de wijk in gegaan, om mensen te interviewen. Hiervan heeft Nadia Nena een softmap gemaakt. Beide worden mogelijk gemaakt door Slokker Vastgoed. Het blijkt dat veel mensen best kleiner willen gaan wonen als de kinderen de deur uit zijn maar ze vinden niets wat ze bevalt of ze zien niet de meerwaarde van de moeite die verhuizen kost. Heel interessant.”

“En voor de Gemeente Rotterdam bekeken we wat er zou kunnen met het huidige gebouw van het Maritiem Museum, dat zelf eventueel een nieuwe plek zou krijgen in de Waalhaven. Het gebouw van Quist is sowieso aan een update toe, al was het alleen maar voor verduurzaming. De vraag was: hier blijven of niet? En zo ja, hoe kan het museum hier dan zijn ambities waarmaken? Met nog twee andere jonge bureaus kregen we de keuze of we ons wilden richten op sloop of behoud, of op iets daar tussenin.”

“Wij kozen voor het laatste. We vinden dat het museum vanwege de symboliek van de plek, op de grens tussen ‘waterstad’ en ‘landstad’, écht daar thuishoort. En het gebouw is zo puur in zijn vorm dat het een heldere keuze vraagt: ofwel je respecteert het integraal en past je programma daarop aan, ofwel je laat die integraliteit los en maakt op basis van een aantal bestaande elementen iets nieuws. En dan geen halve Quist maar iets écht nieuws. Op die laatste optie hebben we verder gestudeerd. Overigens geloof ik dat de gemeente inmiddels heeft besloten om zowel gebouw als functie op die plek te bewaren.

“Het is wel heel interessante materie en Tiemen en ik gebruiken deze casus nu ook aan de academie, waar we een ontwerpstudio begeleiden rondom Post 65-architectuur. Wat ook weer mooi aansluit bij een groot circulair interieurproject dat we doen voor de Rotterdamse onderwijsinstelling Zadkine, die gevestigd is in een prachtig gebouw van Maaskant.”

Babybubbel

Tijdens ons gesprek ligt de publicatie ‘Mevr. de Architect’, waarvoor Janne destijds ook werd geïnterviewd, prominent op tafel. Ik vraag haar hoe actueel dat thema nog is. “Heel actueel,” is het heldere antwoord. “Enerzijds gaat het steeds beter doordat mensen bewuster worden. Sommige sollicitanten kiezen zelfs speciaal voor ons omdat dit bureau is opgericht en geleid wordt door een vrouw. Het doet dus zeker nog terzake. Anderzijds merk ik nog vaak dat ik in een project de enige vrouw aan tafel ben. Dat kan toch niet?”

“Vier maanden geleden ben ik moeder geworden. Toen ik me voorbereidde op mijn zwangerschapsverlof merkte ik dat ik behoefte had aan rolmodellen. Eigenlijk voor het eerst. Maar nu vond ik het toch echt belangrijk om te weten waar ik op moest rekenen. Dus heb ik gesprekken gevoerd met vrouwen in vergelijkbare situaties. Van een opdrachtgever hoorde ik dat zij heel blij was geweest met haar beslissing om echt even helemaal afstand te nemen van haar bedrijf. En dat ruimte maken ook juist een hele positieve kant kan hebben. Daar heb ik veel aan gehad.”

“Zo heb ik het daarom ook gedaan: ik heb me bijna een halfjaar echt helemaal in mijn baby-bubbel teruggetrokken. Dat was heel fijn. Pas toen ik hier drie weken geleden weer binnenstapte realiseerde ik me hoe klein dat wereldje eigenlijk was en

hoe leuk het is om nu weer helemaal terug te zijn. Al probeer ik wel om maar vier dagen in de week te werken, wat moeilijker is dan ik dacht.”

“Ik vond het wel lastig om het bureau achter te laten. Dat was spannend, ook al had ik het volste vertrouwen. We hebben een open team, de meeste dingen doen we echt samen. Maar het zwaartepunt van het contact met onze opdrachtgevers ligt toch bij mij. Ik had mijn afwezigheid daarom goed voorbereid en dat was inderdaad verrassend leuk om te doen. Ik bleek uiteindelijk toch nog heel veel zelf te doen en het was mooi om te zien dat het verdelen van die taken voor veel extra betrokkenheid en trots zorgde. Zelf ben ik trots op hoe goed ze het ervan af gebracht hebben. Ook wat acquisitie betreft, ondanks de misschien niet ideale resultaten. Daarop ga ik nu maar eens even extra gasgeven de komende tijd!”

In ‘Nieuwe Gezichten’ onderzoekt architect Joost Ector door middel van een reeks interviews hoe een nieuwe generatie architecten invulling geeft aan hun vak. Wat voor architectuur willen deze architecten realiseren, hoe richten ze hun praktijk in, wat voor wereld hebben zij voor ogen? Ken je een startend architectenbureau dat wat jou betreft in deze serie niet mag ontbreken, stuur jouw tip dan naar redactie@architectenweb.nl.