Francesco Veenstra

Boven ondergrondse sporen is ruimte voor leegte én nieuwbouw

16 april 2019, 9:26

De directeur vastgoed en ontwikkeling van de Nederlandse Spoorwegen ziet het bouwen boven het spoor bij de stations in de grote steden als een mogelijke oplossing voor het grote woningtekort in ons land. Kenmerkend voor spoorwegen in steden is dat ze per definitie barrières vormen, zoals de Maas een barrière vormt tussen de noordkant en de zuidkant van Rotterdam. Wil de NS bouwen op de sporen, zorg dan dat de barrières worden geslecht en de stad wordt geheeld. Delft is daar een goed voorbeeld van.

Als succesvol voorbeeld voor overkluizingen wordt door de NS de bebouwing op en rondom Grand Central Station in New York genoemd. Een stad met een dichtheid waar geen van de Nederlandse steden ook maar bij in de buurt zal komen. Een Metropool ook waar mobiliteit op een geheel andere, grootschalige manier onderdeel is geworden van het gebruik van de stad.

New York en Tokio waren in 2002 referenties voor mobiliteitsoplossingen in mijn afstudeerproject aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam. Samen met vriend en collega Gerrit Schilder bedachten we een protest tégen de stadsontwikkeling en vóór de mobiliteitsvraagstukken van dat moment. De champagneglazen van Will Alsop symboliseerden voor ons het Rotterdam waar de stedelijke ontwikkeling gedomineerd werd door projectontwikkelaars en investeerders. Laaghangend fruit, zoals we de zones langs het spoor noemden, vielen ten prooi aan grote vastgoedmannen en werden onderdeel van grote vastgoedtransacties.

Wij voorzagen in ons project al de toekomst van nu, zo blijkt uit recente ambities van de NS. De opgave die we ons stelden was het ontwerpen van een nieuw Rotterdam Centraal, op een andere plek en met een grotere impact voor de stad. Het station verplaatsten we richting het Hofplein en werd ondergronds aangelegd, net zoals de bijbehorende sporen. Tot aan de randen van de stad waren de sporen niet meer zichtbaar en vormden ze geen barrières meer tussen stadsdelen. Boven het station maakten we plaats voor een groot programma aan wonen, werken en ontspannen. Eind 2018 werd door ontwikkelaar Synchroon de gebiedsontwikkeling voor Pompenburg gepresenteerd op ‘onze’ locatie met precies hetzelfde programma als in het project uit 2002.

De plek die we in ons afstudeerproject vrijspeelden op de huidige locatie van Rotterdam Centraal zou in onze gedachten leeg blijven. Een ruimte voor de stad als ware het Central Park, maar dan in Rotterdam. Een leegte die alleen maar in waarde zou groeien doordat de gebieden eromheen verder zouden worden verdicht. In korte tijd zou de plek onbetaalbaar worden voor bebouwing en voor altijd open ruimte blijven in de stad.

We weten ondertussen dat het een droombeeld was; Rotterdam Centraal is gebleven waar het lag. Met een iconische uitstraling en sporen meters boven de aangrenzende straten van de stad.

De huidige ingreep lijkt niet grootstedelijk genoeg. Door de spoorwegtracés te laten liggen waar ze lagen, is de kans ontnomen om het spoor als barrière weg te nemen. Zoals in het plan van Pompenburg te zien is zijn gekunstelde overkluizingen dan de enige mogelijkheid om waardevolle verbindingen te leggen. Het repeterende geluid van piepende treinen in de bocht van de tunnelentree is de blijvende herinnering aan het gebrek aan grootstedelijk denken.

Wanneer de intentie van de NS is om de waardevolle gebieden boven de sporen te gaan bebouwen, dan is een grotere investering nodig om goede stedenbouw realiseren. Grote aanpassingen aan de infrastructuur zijn cruciaal om de bereikbaarheid en de leefbaarheid van de stad te garanderen.

Een goed voorbeeld hiervan is de Spoorzone in Delft. Door het tracé ondergronds te leggen is de trein verbannen uit het straatbeeld en zijn beide zijden van het tracé herenigd. Er ontstaat meer ruimte voor leegte én voor bebouwing. In Delft is, dankzij een enorme investering, een grootstedelijke ingreep gerealiseerd. Grootser dan de overkluizing van het station van Breda of de vernieuwing van de Zuidas. Een kostbare investering die een duurzame en leefbare stad naar de toekomst waarborgt. Een vooruitziende blik die ze meer dan een eeuw geleden al in New York hadden en die tot op de dag van vandaag succesvol blijkt. Het kost wat, maar dan heb je ook wat.

Francesco Veenstra is architect en vormt samen met Paul Ketelaars en Ellen van der Wal het bureau Vakwerk architecten. Voor Architectenweb observeert hij de hedendaagse architectuurpraktijk en de impact van de gebouwde omgeving op onze maatschappij.

Trefwoorden

francesco veenstra nederlandse spoorwegen column stations ns

1	Van der Valk-hotel Amsterdam verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar donderdag, 16 september
2	Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2021 bekend maandag, 13 september
3	Symbiose van Van Eycks monument en MVRDV’s landscraper wordt zichtbaar woensdag, 15 september
4	De glasparadox dinsdag, 14 september
5	Zes verschillende woningen in een voormalig schoolgebouw dinsdag, 14 september

Gerelateerde nieuwsberichten

NS: meer reizigers met trein de grens over

De bibliotheek: broedplaats van maatschappelijke vooruitgang

‘Solidariteit’ is geen sluitpost maar een stelpost

Francesco Veenstra pakt BNA-voorzittershamer op

Wonen boven druk spoorwegnet stap dichterbij

Nederlands spoor loopt sneller vol dan gedacht

De woningnood vraagt om meer dan alleen woningen

'Steden en ov-sector komen met deltaplan spoor'

Beroepservaring van een jonge architect in een weerbarstig werkveld

Polarisatie? Ik zoek graag de verbinding!

Voor wie is de stad?

Wethouder Utrecht: bouwen boven het spoor te duur en ingewikkeld

Van opwarming naar warming-up!

Optimisme is de motor van een volslank Nederland

Samen kunnen we Nederland duurzamer én mooier maken

Bouwen op grote hoogte vraagt om herdefinitie van woonopgave

De grensbewaking van burgemeester Aboutaleb

De betekenis van niet-gerealiseerd werk

Kraamkamers van de Nederlandse architectuur

Zonder debat geen werkelijke vooruitgang

Bjarke’s Requiem?

Opdrijvende grondprijs is ‘laaghangend fruit’ van hoogconjunctuur

Het ambacht begint al op de kleuterschool

What's the benefit?

De groene beloftes van helmgras en gestapelde fruitbomen

Francesco Veenstra kandidaat-voorzitter BNA

Andere nieuwsberichten

Transformatie van Defensie-Eiland in Woerden afgerond

2 uur geleden

De voormalige militaire werkplaats, die op een schiereiland tussen het station en de oude binnenstad van Woerden lag, is in een periode van dertien jaar getransformeerd tot een stedelijk woongebied.

Woningbouwcomplex Ilot Queyries van MVRDV in Bordeaux klaar

Vandaag, 09:23

In Bordeaux is een woningbouwcomplex met 282 appartementen naar ontwerp van MVRDV en het Franse bureau Flint opgeleverd. Middelpunt van het project vormt een groene, 5.200 vierkante meter grote omvattende binnenplaats.

Van der Valk-hotel Amsterdam verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar

Gisteren, 20:25

Volgens de jury is het door Wiel Arets Architects ontworpen hotel het gebouw met de meeste meerwaarde voor opdrachtgevers en samenleving. De publieksprijs ging naar station Assen, een ontwerp van Powerhouse Company in samenwerking met De Zwarte Hond.

Ontwerpstudio Rive Roshan opent de deuren tijdens Glue Amsterdam

Gisteren, 16:15

De nieuwe collectie vloerkleden en 3D-geprinte interieurobjecten van Rive Roshan zijn, na vorige week in Milaan, nu te zien tijdens Glue Amsterdam in de nieuwe studio en expositieruimte van de ontwerpers.

Werkgevers: snel maatregelen voor versterken elektriciteitsnet

1 uur geleden

Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland vinden dat er snel "onconventionele en creatieve" oplossingen moeten komen voor de problemen bij het aansluiten van bedrijven en woningen op het elektriciteitsnet.

Utrecht wil geen verbreding maar een snelheidsverlaging op A27 bij Amelisweerd

1 uur geleden

De provincie en de gemeente Utrecht hebben 'betere, minder risicovolle alternatieven' voor de A27 bij Amelisweerd dan de beoogde verbreding die in het huidige tracébesluit staat.