In de locomotiefhal is een getrapt volume geplaatst

Vanaf de begane grond stijgt een brede trap naar de eerste en vervolgens tweede verdieping

Op de treden zijn houten meubelelementen van Mecanoo geplaatst

Op de trappen kan men zitten, werken en ontspannen

Begane grond

De trappen fungeren ook als zitplaats en tribune

De Kennismakerij op de eerste verdieping

Zicht van boven op het stadscafé

Zicht van boven op de leeshoek op de begane grond

Verrijdbare tafels annex podia

Een blik in de 'straat' op de begane grond

Werkplein van Seats2Meet

Begane grond

De 'straat' op de begane grond

De 'straat' met tafeltjes aan de stalen kolommen

Studeerplekken aan de vide op de tweede verdieping

Studeerplekken op de tweede verdieping, naast stiltewerkplekken

Het stadsbalkon

Een transparante werkplaats

Het stadscafé met betegelde bar

De verrijdbare tafel annex podium

Ontmoetings- en presentatieplek De Stemmingmakerij

De kinderboekenafdeling, interieurontwerp Mecanoo in samenwerking met De Efteling

(Informele) werkplekken in de kantoorruimte voor de medewerkers

Studieplekken op de tweede verdieping

Begane grond

Zicht door de 'straat'

In de locomotiefhal is een getrapt volume geplaatst

Vanaf de begane grond stijgt een brede trap naar de eerste en vervolgens tweede verdieping

Op de treden zijn houten meubelelementen van Mecanoo geplaatst

Op de trappen kan men zitten, werken en ontspannen

Begane grond

De trappen fungeren ook als zitplaats en tribune

De Kennismakerij op de eerste verdieping

Zicht van boven op het stadscafé

Zicht van boven op de leeshoek op de begane grond

Verrijdbare tafels annex podia

Een blik in de 'straat' op de begane grond

Werkplein van Seats2Meet

Begane grond

De 'straat' op de begane grond

De 'straat' met tafeltjes aan de stalen kolommen

Studeerplekken aan de vide op de tweede verdieping

Studeerplekken op de tweede verdieping, naast stiltewerkplekken

Het stadsbalkon

Een transparante werkplaats

Het stadscafé met betegelde bar

De verrijdbare tafel annex podium

Ontmoetings- en presentatieplek De Stemmingmakerij

De kinderboekenafdeling, interieurontwerp Mecanoo in samenwerking met De Efteling

(Informele) werkplekken in de kantoorruimte voor de medewerkers

Studieplekken op de tweede verdieping

Begane grond

Zicht door de 'straat'

Tilburgse LocHal is ruimtelijke ontmoetings- en werkplek

21 januari, 2:59

De voormalige locomotiefhal in de Tilburgse Spoorzone is getransformeerd naar een nieuwe ontmoetings- en werkplek. De enorme hal, waar voorheen treinonderdelen door de lucht werden getild, biedt nu onderdak aan onder meer Bibliotheek Midden-Brabant, kunstinstellingen Kunstloc Brabant, Brabant C en de flexwerkplekken van Seats2Meet. Een multidisciplinair ontwerpteam, bestaande uit Braaksma & Roos Architectenbureau, Civic Architects, Inside Outside en Mecanoo architecten heeft een stadslandschap gecreëerd, met behoud van de ruimtelijkheid.

De LocHal is niet alleen industrieel erfgoed; het gebouw maakt ook een belangrijk deel uit van het collectieve geheugen van de Tilburgers. Naast de textielindustrie heeft het omvangrijke industrieterrein van de spoorwegen een belangrijke rol gespeeld in de groei en de werkgelegenheid in de stad. In de locomotiefhal uit 1932 zijn decennialang locomotieven gebouwd en gerepareerd. De hal was, alleen al vanwege de omvang, een icoon, dat de gemeente wilde behouden.

De gemeente schreef in 2015 een architectenselectie uit voor restauratie en transformatie van het gebouw. Het multidisciplinaire team van Braaksma & Roos, Civic en Inside Outside won de competitie. Een jaar later is een aparte selectie voor de inrichting uitgeschreven, die werd gewonnen door Mecanoo. In 2017 is de transformatie van de voormalige werkplaats gestart. Arup trad op als adviseur voor constructie, installatie, akoestiek en verlichting.

Integratie erfgoed en functies
“De gemeente wilde aanvankelijk in de helft van de hal een doos, die de bibliotheek zou huisvesten. De andere helft moest worden gerenoveerd, maar onbenut blijven, als een monument”, vertelt architect Job Roos. “Wij hebben voorgesteld om het gebruik van de hal en de monumentale status te integreren; om de hele structuur als erfgoed te hergebruiken en letterlijk voor de Tilburgers aanraakbaar te maken.”

In het hele gebouw zijn sporen van het industriële verleden behouden. De transparante bovenste helft van het gebouw is hersteld, het metselwerk in de oostgevel is behouden, evenals kraanbanen, rails en de stalen kolommen met de oude verflagen nog zichtbaar. Zelfs leidingwerk en meterkasten herinneren aan de voormalige functie; “Alles van enige substantie hebben we bewaard”, verklaart Roos.

De rails liepen over de breedte door de hal; treinen konden aan beide zijden het gebouw in- en uitrijden. De kranen bewogen ook in die richting, maar tilden treinonderdelen ook haaks daarop door de hal. “Die bewegingen in twee richtingen hebben we willen vertalen in een orthogonale architectuur, die geleidelijk omhoog gaat”, zegt Gert Kwekkeboom van Civic.

Vermenigvuldiging van de vloer
In de hal is een getrapt volume geplaatst, dat volledig los staat van de bestaande constructie. De voormalige smeerputten bleken voldoende draagkracht te hebben om de nieuw te realiseren constructie aan te kunnen. Het nieuwe volume is opgevat als een stadslandschap, waarin de diverse functies een plek hebben gekregen. Pleinen, terrassen, trappen en straten ontsluiten de diverse ruimtes.

Bij de entree – georiënteerd naar het spoor en het daarachter gelegen stadscentrum – hebben de architecten de buitenruimte drempelloos doorgetrokken naar binnen. Daardoor fungeert de voormalige werkvloer hier als een stadsplein, met een café, een expositieruimte, een leeshoek met kranten en tijdschriften, en een informatiebalie. Vanaf het maaiveld voeren brede betonnen trappartijen, deels met eikenhout bekleed, naar de eerste en vervolgens de tweede verdieping.

De werkvloer is als het ware vermenigvuldigd, waarmee de hoogte van de hal is gebruikt en benadrukt. De hoogte wordt ook benadrukt door de nieuw toegevoegde kolommen, die de verdiepingsvloeren mede dragen, maar er nog flink bovenuit steken. Ook de immense gordijnen – textiele wanden – van Petra Blaisse (Inside Outside) versterken het gevoel van hoogte. De textiele wanden bewegen langs rails en kunnen motorisch in verschillende standen worden gezet om ruimtes te scheiden en verschillend gebruik mogelijk te maken.

Straten en pleinen
Op de begane grond voert een ‘binnenstraat’ vanaf het ‘plein’ dwars door het nieuwe volume naar de achterzijde van het gebouw. Hier is een tweede entree, aan de Burgemeester Brokxlaan in de spoorzone. Aan weerszijden van de straat vindt de bezoeker afdelingen als de kinder- en jongerenboeken, informatieve boeken, games en kantoren.

De eerste verdieping heeft aan de trappenzijde een ‘terras’, de KennisMakerij, waar bezoekers kunnen lezen, studeren en informatieve boeken vinden. Verder wordt de eerste verdieping grotendeels gebruikt door Seats2Meet, dat hier werkplekken biedt op een ‘plein’. Rond het plein liggen achter glazen wanden diverse groepsruimtes; tot de ruimtes van Seats2Meet behoort ook de glazen zaal, die van de Beurs van Berlage is verhuisd naar de LocHal en hier op de eerste verdieping is geplaatst alsof hij hier altijd heeft behoord.

De trappartij voert verder naar de tweede verdieping, waar zich het grootste deel van de uitleenbare boeken bevindt. Ook ligt hier een groot aantal stiltewerkplekken en studieplekken, onder meer als een lange tafel rond de balustrade van een vide. De ruime vide geeft zicht op het ‘plein’ met werkplekken van Seats2Meet en op de ‘straat’ van de begane grond. Zo is er een zichtlijn dwars door het toegevoegde volume, zoals bezoekers ook vanaf het plein op de begane grond, langs de trappen, de glazen gevel achterin het gebouw kunnen zien.

De ruimtelijkheid en enorme afmetingen heeft het ontwerpteam weten te behouden en benadrukken, maar niet ten koste van de menselijke maat. Blaisse heeft de textiele wanden onderverdeeld in – nog altijd grote – schuine vlakken en voorzien van subtiel ingeweven dessins, dan wel uitsparingen voor een doorgang of een venster. De betonnen vloeren zijn voorzien van ‘tapijten’ uit kops hout. Voor de trappartijen heeft Mecanoo houten kubussen en kussens ontworpen, die de gebruikers diverse gebruiks- en zitmogelijkheden bieden.

Verrijdbare tafels
Mecanoo was verantwoordelijk voor het gehele inrichtingsontwerp voor de Bibliotheek Midden-Brabant, Kunstloc en Brabant C. Ook Mecanoo heeft gezocht naar zoveel mogelijk hergebruik, vertelt architect Fedele Canosa. Zo zijn de oude kolommen gebruikt om er houten tafels en verlichting aan te bevestigen en zo lees- en studieplekken te creëren. Een ander mooi voorbeeld zijn de rails op de begane grond, die Mecanoo inspireerden tot drie enorme verrijdbare tafels.

De houten tafelbladen zijn geplaatst op treinonderstellen. Ze kunnen afzonderlijk worden verreden in het voorste deel van de hal, om als leestafel te dienen of als verlenging van de bar in het stadscafé. Gecombineerd kunnen de drie tafels dienst doen als podium, met de trappen als tribune.

Mecanoo ontwierp ook de bar in het café, bekleed met keramische tegels in warme tinten, en het logo van de LocHal, dat in neon boven de bar prijkt. Het logo is afgeleid van de twee hallen, waaruit het gebouw feitelijk bestaat. Oranje, een terugkerende kleur in bijvoorbeeld de bewegwijzering, heeft Mecanoo afgeleid van een van de overgebleven kraanwagens in de hal.

Gevarieerde ruimtes
Met het oog op ‘de bibliotheek van de toekomst’ beschikt de LocHal ook over diverse ‘labs’, thematische ruimtes waar bezoekers kennis kunnen vergaren, experimenteren met (digitale) technieken en media, en waar mensen presentaties en workshops kunnen houden. Voor de Kennismakerij heeft Mecanoo een aantal podia gemaakt van houten bladen op afgeschreven boeken. Het Digilab, GameLab, FutureLab en Mobiel FoodLab, bijvoorbeeld, hebben elk een andere, speelse inrichting.

Voor de Bibliotheek, Kunstloc en Brabant C heeft het Delfte architectenbureau een scala aan werkplekken ontworpen in de kantoorzone, die de instellingen gezamenlijk gebruiken. Er zijn bijvoorbeeld open kantoorruimtes, aanlandwerkplekken, ontmoetingsplekken en een coffeecorner. Een eikenhouten kastenwand scheidt de kantoorzone van de interne straat. Een verdiept gelegen werkkuil is getransformeerd in een oranje meubel met mezzanine. Ook hierrond heeft Mecanoo verschillende werkplekken gemaakt.

Balkon
De vroegere werkplaats van de spoorwegen is getransformeerd in een even ruimtelijk en industrieel als gevarieerd en sfeervol gebouw. Ontspannen, leren, ontmoeten en werken zijn samengebracht op een totaal oppervlak van 9.500 m². Slechts eenmaal heeft het team van Braaksma & Roos, Civic en Inside Outside een toevoeging gedaan buiten de contouren van het bestaande gebouw. Boven de entree is, op de derde verdieping, een stadsbalkon aangebracht.

“Die komt als het ware naar voren om de publieke functie aan te duiden en mensen uit nodigen”, zegt Kwekkeboom. Bovendien hebben de Tilburgers voor het eerst vanaf dit punt een fraai uitzicht over het station en het centrum van hun stad.

Trefwoorden

industrieel erfgoed lochal tilburg restauratie spoorzone tilburg petra blaisse inside outside bibliotheek braaksma & roos architectenbureau civic architects culturele instellingen seats2meet transformatie arup mecanoo architecten flexwerkplekken