Het Nederlands paviljoen in Venetië als inclusieve sportbar
8 mei, 10:16
Hoe kan architectuur sociale normen uitdagen en ruimten creëren voor nieuwe vormen van samenleven? Dat is de vraag die het Nieuwe Instituut stelt met ‘Sidelined: A Space to Rethink Togetherness’, de inzending voor de 19e Internationale Architectuurtentoonstelling La Biennale di Venezia. De Biennale di Venezia opent op 10 mei en duurt tot 23 november 2025.
Voor Sidelined transformeerde curator Amanda Pinatih, ook curator Design & Hedendaagse Kunst bij het Stedelijk Museum Amsterdam, het Nederlandse paviljoen in de Venetiaanse Giardini della Biennale tot een alternatieve sportbar. Deze ruimte, legt het Nieuwe Instituut uit, stelt op een speelse maar kritische wijze de regels en rituelen van sociale interactie ter discussie.
Sidelined presenteert sport als een architectonisch systeem, zo verklaart het Nieuwe Instituut: een systeem dat werkt met regels en gewoontes, dat ruimten, lichamen en gedrag reguleert. Die regels en gewoontes worden ondersteboven gegooid, waarmee de tentoonstelling bezoekers uitdaagt zich af te vragen: voor wie juichen we, wie wordt vertegenwoordigd, wat zijn de spelregels?
Veranderlijk en verrassend
Centraal in de expositie staat het werk van sociaal ontwerper Gabriel Fontana, die drie alternatieve sporten presenteert: Multiform, Fluid Field en Anonymous Allyship. Weliswaar doen de sporten denken aan de traditionele varianten die we kennen, met twee teams die elkaar bestrijden op een duidelijk afgebakend veld en volgens vaste regels, maar Fontana verbuigt die vertrouwde vormen.
In zijn sporten verandert gedurende de wedstrijd het veld, weten spelers niet van elkaar bij welk team ze horen, of veranderen spelers de kleur van hun shirt waardoor de (drie) teams steeds van samenstelling wisselen. Daardoor ervaren de spelers opnieuw de betekenis van bijvoorbeeld samenwerking, van aanpassing (adaptatie), van een denken in competitie, dualiteit of binaire posities. Daarmee gaan Fontana’s sporten ook over inclusiviteit en fluïditeit.
Inclusieve ruimte
Diezelfde ervaringen gelden niet alleen voor de deelnemers aan een sport, maar ook voor de toeschouwers. Sidelined richt zich daarbij op de intiemere context van de sportbar: daar komen mensen samen voor gedeelde ervaringen en daar worden identiteiten gevormd. “Sportbars stimuleren een gevoel van saamhorigheid en overbruggen sociale, economische en culturele verschillen, maar kunnen ook polarisatie versterken door het creëren van groepsidentiteiten, rivaliteit en tegenstellingen”, verklaart het Nieuwe Instituut.
Zoals Fontana de traditionele sporten vervormt om vragen te stellen bij aloude verhoudingen en opvattingen, zo vormt Sidelined de sportbar om. Daarmee geeft de tentoonstelling “inzicht in hoe inclusieve publieke ruimten kunnen worden gecreëerd”, aldus het Nieuwe Instituut. In een scenografie door Koos Breen en Jeannette Slütter is het Nederlands paviljoen een sportbar waar groot en klein aan de bar kan hangen en een tafelvoetbalvariant zonder teams en met meerdere ballen kan spelen.
De ruimte heeft de vorm van een zeshoek, geïnspireerd op het driezijdige sportveld van kunstenaar Asger Jorn. Schermen tonen beelden van Fontana’s sporten Multiform, Fluid Field en Anonymous Allyship, gefilmd in het Stadio Pier Luigi Penzo in Venetië. Het interieur is gedecoreerd met voetbalsjaals, trofeeën en sporttenues die zijn gedragen tijdens het spelen van Anonymous Allyship, als verwijzing naar de memorabilia in traditionele sportbars. In een speciaal voor Sidelined gemaakte sportkrant komen sportbar-eigenaars, de oprichter van een queer sportschool en architecten aan het woord.
Uitdagingen in de gebouwde omgeving
Aanvullende bijdragen van exposanten Luca Soudant (‘A Movement from Then to Here’) en Alice Wong (‘Beyond the Game’) geven verder inzicht in de manier waarop sport onze samenleving weerspiegelt en hoe de gebouwde omgeving fungeert als plek voor gemeenschapsvorming en politieke onderhandeling.
“Het project verbeeldt een inclusievere wereld via een medium dat iedereen kent en aanspreekt: sport”, zegt Aric Chen, algemeen en artistiek directeur Nieuwe Instituut. “Het getalenteerde team achter deze tentoonstelling laat zien dat niets als vanzelfsprekend hoeft te worden beschouwd. We kunnen onze uitdagingen met speelsheid en optimisme blijven aangaan.” En met samenwerking, openheid voor verandering, openheid ten opzichte van de ander, zonder wij-tegen-hen-attitude.