Fenix I aan de Rijnhaven

Gevelo Fenix I aan de Veerlaan

Binnengebied van het woonvolume

Publieke doorgang op de begane grond

Interieur loft

Buitenruimte penthouse

Cultuurcluster

Poer van de oorspronkelijke betonnen constructie

Binnengebied van het woonvolume

Fenix I aan de Rijnhaven

Principe constructie

Loftconcept

Begane grond

Incisielaag

Vierde verdieping lofts

Achtste verdieping lofts

Fenix I aan de Rijnhaven

Gevelo Fenix I aan de Veerlaan

Binnengebied van het woonvolume

Publieke doorgang op de begane grond

Interieur loft

Buitenruimte penthouse

Cultuurcluster

Poer van de oorspronkelijke betonnen constructie

Binnengebied van het woonvolume

Fenix I aan de Rijnhaven

Principe constructie

Loftconcept

Begane grond

Incisielaag

Vierde verdieping lofts

Achtste verdieping lofts

Fenix I – Imposant gebouw met twee draagconstructies

20 november, 10:30

Het bijna 100 jaar oude gebouw Fenix I aan de Rotterdamse Rijnhaven oogt, na de transformatie en uitbreiding naar ontwerp van Mei architect and planners, zonder meer imposant. Het ontwerp is ook bijzonder: op een stalen tafelconstructie, die in de oude loods is geplaatst, rust een woonvolume van negen lagen met meer dan 200 appartementen. Het geheel ziet er volkomen vanzelfsprekend uit. Vandaag vindt de officiële opening van Fenix I plaats.

“We proberen telkens oud en nieuw zo goed mogelijk te huwen”, zegt Robert Winkel architect-oprichter van Mei architect and planners. “We zoeken niet het contrast, maar een versmelting van het bestaande en de nieuwbouw. Ook met de omgeving: we vragen ons af welk effect je met een gebouw kunt bereiken voor de buurt.”

De buurt van de loods Fenix I is Katendrecht, een landtong tussen de Rotterdamse binnenstedelijke Rijnhaven en Maashaven, en een buurt die als onveilig bekend stond. In 2007 startte de gemeente Rotterdam met de herstructurering en transformatie van Katendrecht; rond 2009 begon Heijmans met plannen voor de herontwikkeling van de in onbruik geraakte loods Fenix I.

In overleg met de Dienst Stadsontwikkeling besloot de bouwer een nieuw volume boven het bestaande gebouw te plaatsen. In de voormalige loods zou een aantal culturele instanties onderdak vinden; het nieuwe volume moest woonruimte bieden. De architectenselectie voor het ontwerp werd in 2013 gewonnen door Mei architects and planners met het plan Fenix Docks en Fenix Lofts.

Drie onderdelen
Het ontwerp van Mei bestaat verticaal gezien uit drie voornamelijke onderdelen. De voormalige loods van de Holland Amerika Lijn is gerestaureerd en grotendeels hergebruikt voor een gemengd programma van culturele, creatieve ondernemingen en horeca: Fenix Docks.

Daar boven is een tussenlaag gerealiseerd van circa zes meter hoog, die bestaat uit een enorme stalen vakwerkconstructie. Deze laag bevat loftwoningen rond een binnentuin. De incisielaag is feitelijk de overdrachtsconstructie van een stalen tafel, die in de bestaande loods is geplaatst.

Daarop is een gesloten bouwblok gerealiseerd, uitgevoerd in een flexibele betonconstructie, goed voor 212 loftappartementen met de ontsluiting via galerijen in het binnengebied. De galerijen bereiken de bewoners via liften en trappenhuizen, die aansluiten op een publieke passage op de begane grond, in het midden van de oorspronkelijke loods.

Kade- en straatkant
Met deze doorgang wilde Mei de Veerlaan met de waterkant verbinden, vertelt Winkel. De architect wilde niet dat het bouwblok, zoals voorheen, als een obstakel tussen de achterliggende buurt en de kade zou liggen. In deze passage is overigens een opmerkelijk stukje van de geschiedenis te zien in de betonnen draagconstructie, die Mei bewust in het zicht heeft gelaten.

De loods is oorspronkelijk gebouwd in 1922; de balken en kolommen vertonen hier rechte hoeken. In daaropvolgende jaren ontdekte men dat het beton beter uit de bekisting is te krijgen als de hoeken een velling hebben. Dat is te zien bij de betonconstructie van de uitbreiding over de gehele lengte aan de Rijnhavenzijde, gerealiseerd in de jaren 1950.

Aan de havenzijde kenmerkt de oorspronkelijke loods zich door bruut beton, grote laaddeuren, een langgerekt zwaar laaddek en eveneens langgerekt bandraam. Dit heeft Mei in ere hersteld. In aansluiting daarop heeft de tussenlaag een donkere, eenduidige pui.

Hoog en laag
Daarboven verrijst de nieuwbouw met negen woonlagen. De bovenste laag bestaat daarbij uit een aantal prominent aanwezige penthouses. Mei stelde aan de havenzijde meer hoogte voor dan Heijmans en de gemeente aanvankelijk in gedachten hadden. Aan de andere zijde, langs de Veerlaan, stelde het architectenbureau juist voor het aantal bouwlagen te verkleinen.

Met de hogere gevel aan de kade verhoudt Fenix I zich goed tot de bestaande bebouwing rond de Rijnhaven, zowel de nieuwbouw op de Wilhelminapier en Kop van Zuid, als de nog bestaande industriële bebouwing. Anderzijds sluit de lagere gevel van Fenix I aan de Veerlaan goed aan bij woningbouw aan deze zijde. Ook het contrastrijkere gevelbeeld aan deze kant past in de straat.

Mei heeft de gevel aan de Veerlaan gereconstrueerd naar het beeld uit de jaren 1920: de betonnen gevel is afgestuct naar de oorspronkelijke situatie en in het gevelbeeld zijn de verdwenen laaddokken visueel teruggebracht.

Op de begane grond zijn de nieuwe puien iets teruggelegd ten opzichte van de betonnen constructie, om de galerij waar vroeger treinen doorheen reden aan te duiden.

Fenix Docks
De oude loods biedt als Fenix Docks nu ruimte aan een gemengd programma Een deel van de loods is verbouwd tot meerlaagse openbare parkeergarage. Aan de kade bevinden zich vijf woningen met elk twee bouwlagen van zes meter hoog. De originele laaddeuren bieden de toegang vanaf de Rijnkade.

Voorts wordt het programma in de loods gevormd door cultuur en horeca. Daartoe behoort een aantal pioniers op het transformerende Katendrecht, zoals Fenix Food Factory en Circus Rotjeknor, die een tijdelijk onderkomen hadden in de naastgelegen loods Fenix II. Het circus vormt samen met de circusopleiding van Codarts en het gezelschap Conny Janssen Danst het Cultuur Cluster.

De inpassing van de benodigde kolomvrije ruimten, de grote vrije hoogte van trainingsruimten en het gezamenlijk gebruik van diverse ruimten voor het Cultuur Cluster was een complexe opgave, aldus Mei. Grote vloervelden zijn gecreëerd door op sommige plaatsen kolommen te verwijderen. Grote liggers op de overige, daartoe verstevigde, kolommen maken de overspanningen mogelijk.

Stalen tafel
Een waarschijnlijk veel grotere technische uitdaging is de immense stalen tafelconstructie, die het woongebouw draagt. Omdat de loods het woonvolume nooit zou kunnen dragen, is de staalconstructie volledig onafhankelijk geplaatst, door het dak en de eerste verdieping van de loods heen, en apart gefundeerd.

De fundering van de tafel is zorgvuldig tussen de bestaande poeren van de loods geplaatst. De stalen constructie is volledig in het werk gelast – een vrij uitzonderlijke werkwijze in Nederland. Het resulteert in een opvallend elegante uitstraling, ten opzichte van de robuuste betonnen kolommen en balken in het interieur.

Flexibel indeelbaar
Het nieuwbouwvolume, de Fenix Lofts, is met een traditionele tunnelkist gebouwd. Omdat het project voor een groot deel in de afgelopen crisisjaren werd ontwikkeld, was het belangrijk potentiële kopers een grote mate van flexibiliteit in woningindeling te bieden. Die flexibiliteit is geboden door de wanden uit te voeren als kleine schijfkolommen.

De eerste drie woonlagen met circa 80 huurwoningen kennen een beperkte variatie. De woonlagen daarboven zijn ingevuld met circa 130 loftwoningen met een grote mate van vrijheid in afmeting en indeling. “Geen plattegrond is er hetzelfde”, aldus Winkel. In het voorontwerp zijn de plekken van schachten en meterkasten nauwkeurig bepaald. De vloer van elke woning is afzonderlijk voorbereid op de bouw met leidingwerk en wapening.

Alle woningen zijn voorzien van grote schuifpuien en rondom strekken de balkons van 2,5 meter diep. “Vanwege een optimaal uitzicht wil je natuurlijk zoveel mogelijk glas”, zegt Winkel. “Maar met het oog op schaal en enige robuustheid, hebben we mijmerbeugels toegevoegd.” De repeterend geplaatste beugel van staal oogt industrieel, passend bij de havenomgeving, en nodigt uit om op te leunen en mijmerend over activiteit van de stad en de rivier te kijken.

Gemeenschap
Het binnengebied is daarentegen een oase van rust, niet alleen in geluid, maar ook in uitstraling. De galerij is uitgevoerd in wit beton, in combinatie met een houten gevel, die van beneden naar boven in een steeds iets donkerder tint is uitgevoerd. De glazen balustrades zijn voorzien van een subtiel wit patroon. In de balustrades zijn bloembakken, verspringend per etage, bloembakken opgenomen.

Mei heeft bewust gekozen voor een galerijontsluiting om ontmoetingen mogelijk te maken en zo het gemeenschapsgevoel te stimuleren. Dat gemeenschapsgevoel bestaat al onder degenen die vanaf het begin betrokken waren, vertelt een aantal bewoners. Het blijkt ook uit de daktuin, die op gezamenlijk initiatief van een aantal is ontworpen en aangelegd.

De afgelopen jaren is het voorheen achterstandsgebied Katendrecht stapsgewijs aan het veranderen naar een hippe plek met een ruim culinair en cultureel aanbod. Fenix I levert ongetwijfeld een bijdrage aan de verdere opwaardering van het gebied.

Trefwoorden

loft transformatie fenix i rotterdam fenix mei architects and planners woningbouw herbestemming mei architects & planners katendrecht

1	Forum Groningen: een gebouw dat (niet) gezien mag worden woensdag, 04 december
2	Glanzende en gestroomlijnde warmtecentrale voor Hengelo maandag, 02 december
3	Vier architectenbureaus geselecteerd voor Nieuw Kralingen donderdag, 05 december
4	MVRDV en Jaarbeurs presenteren masterplan Jaarbeursdistrict woensdag, 04 december
5	Nieuw Provinciehuis Antwerpen in gebruik genomen maandag, 02 december