Aquon – transparant laboratorium met in houten hart plek voor ontmoeting

In Houten is waterlaboratorium Aquon naar ontwerp van Vakwerk Architecten opgeleverd. De laboratoria in dit gebouw zijn uit logistiek oogpunt allemaal op de begane grond gepositioneerd. Kantoren, overlegruimtes en restaurant zijn in een houten hart wel over twee lagen georganiseerd. Architect Paul Ketelaars nam Architectenweb mee door het gebouw.

In dit laboratorium wordt meer dan een miljoen watermonsters per jaar geanalyseerd. Dat onderzoek voert Aquon uit voor dertien hoogheemraadschappen. Eerder gebeurde dat in aparte laboratoria in Leiden en Tiel, nu is dat onderzoek hier gecentraliseerd. Met zijn ontwerp won Vakwerk Architecten de aanbesteding voor het laboratorium.

“Aquon vroeg om een gebouw waarin alle laboratoria op één laag georganiseerd zouden worden, zodat de logistiek zo efficiënt mogelijk zou zijn en laboranten elkaar tegen zouden komen”, begint Paul Ketelaars, architect en partner van Vakwerk Architecten. “Door het gebouw een plattegrond te geven in de vorm van een grote 8, zijn de looplijnen kort en kom je elkaar eenvoudig tegen.”

“Het gebouw is ongeveer een voetbalveld groot en in de laboratoria werken steeds zo’n twee elftallen”, omschrijft Paul. “Op zo’n enorme ruimte is dat niet veel. Daarom hebben we de ruimtes zo open en transparant mogelijk gemaakt, zodat je elkaar ziet en eenvoudig kunt opzoeken.” Door toepassing van bijna alleen maar glazen wanden is het gerealiseerde doorzicht ongekend.

Steeds meer onderzoek wordt uitgevoerd door machines, vertelt Paul. De watersamples worden nu nog met handkarren naar de juiste laboratoria gebracht. Maar door de laboratoria op één laag te organiseren, sorteert de organisatie voor op een toekomst waarin robots daarbij kunnen helpen.

Bij een laboratoriumgebouw als dit gaat de helft van het bouwbudget naar installaties. De machines die gebruikt worden voor het wateronderzoek zijn nog waardevoller. In een gebouw waarin machines zo’n belangrijke plek innemen, vond Paul het des te belangrijker om voor de mensen die er werken een zo prettig mogelijke werkplek te realiseren. Dankzij glas van vloer tot plafond kijken laboranten rondom uit op de omgeving, die deels groen is en deels de gebruikelijke dynamiek van een bedrijventerrein toont.

Zoals de lijn die een 8 omschrijft zichzelf in het hart kruist, zo heeft Vakwerk Architecten de middenzone van het gebouw ook die functie van kruispunt gegeven. Achterin het gebouw is dat de plek waar de watersamples afgeleverd worden. Voorin het gebouw is dat de plek waar de medewerkers binnenkomen. Tussen de entree en de expeditie ligt een open kantoorruimte, die zich aan weerszijden richt op de patio’s daar. Aan de ‘overzijden’ van de patio’s liggen, tussen de koelcellen in, nog twee kantoorruimtes die specifiek zijn ingericht voor geconcentreerd werk.

Middenin het gebouw, achter de entree, leidt een fraaie trap medewerkers naar de eerste verdieping, waar enkele vergaderruimtes zijn gepositioneerd, samen met een ruim restaurant dat zich opent op de daktuin bovenop de laboratoria.

“De laboratoria hebben een betonnen draagconstructie, maar we hebben hout toegepast waar dat kon: in het sociale hart”, legt Paul uit. “De inzet was om met het houten hart de CO2-uitstoot van de betonconstructie te compenseren. Als we de heipalen niet meerekenen, lukt dat ook.”

De laboratoria zijn om meerdere redenen toch in beton uitgevoerd. Omdat er met chemicaliën gewerkt wordt, vroeg Acquon om een constructie die daartegen bestand is. Maar met een betonnen draagconstructie was de daktuin eenvoudiger te realiseren en zijn ook eenvoudiger grote overspanningen te maken dan met een houten draagconstructie, legt Paul uit. Die grote overspanningen maken het gebouw flexibel en dus toekomstbestendig. De 400 mm dikke kanaalplaten die het dak vormen, zijn wel losmaakbaar toegepast, benadrukt de architect.

In het hele gebouw zijn verwijzingen naar water te vinden. Zo verwijzen de perforaties in de houten trap naar de verdieping naar waterbubbels en verwijzen het donkere blauw en groen dat in het interieur te zien is naar diepe wateren. In de gevel is de verwijzing indirecter: de houten gevelbekleding bestaat uit hergebruikte Azobe damwanden. De toegepaste planken zijn allemaal even breed, maar voor de afwisseling af en toe wat dikker.

In de laboratoria van Aquon wordt bijvoorbeeld onderzocht of het drinkwater aan de wettelijke normen voldoet, of oppervlaktewater veilig is voor dieren en of het veilig is om er in te zwemmen. Daarvoor wordt in het water onder andere gekeken naar metalen, chemische stoffen, micro-organismen, DNA en organische verbindingen.

In het onderzoek wordt gebruikgemaakt van massaspectrometrie, gaschromatografie en microscopie. Daarvoor worden alle laboratoria goed geventileerd en is een aantal laboratoria extra ingericht om besmetting te voorkomen. Daar gaat het dan om containmentniveau 2, in vaktermen ML2. Die laboratoria kom je binnen via een sluis en staan op onderdruk

Bijvoorbeeld DNA-analyse vraagt om zo’n geavanceerde laboratoriumomgeving, legt Paul uit. Omdat deze onderzoekstak groeiend is, is bij de andere laboratoria ruimte gereserveerd om ook daar een sluis toe te kunnen voegen.

Als je een gebouw met zo’n grote voetafdruk realiseert, zo’n ‘pannenkoek’, dan creëer je op dat grote dak natuurlijk het liefst een grote daktuin, omschrijft Paul. Die is er gekomen. Het is een zacht golvend landschap geworden met lage begroeiing. Helaas geen bomen. In de patio’s en in de groene zone rond het gebouw zijn die bomen wel geplant.

Voor het gebouw is ook een grote wadi ingericht. Vanaf de parkeerplaats of fietsenstalling benader je het gebouw over vlonders die over de wadi leidden. Het is een krachtig statement van waar het hier om gaat: duurzaam waterbeheer ten dienste van mens en natuur.