'Who's Ugly Now' – visueel essay rond Rotterdam door Riccardo de Vecchi

De architectuurfotograaf Riccardo de Vecchi is onlangs gestart met een persoonlijk onderzoeksproject naar zijn woonplaats Rotterdam. Met ‘Who's Ugly Now?’ wil hij de voortdurende veranderingen in Rotterdam documenteren – en eigenlijk meer dan dat. De Vecchi beoogt een visueel essay rond nieuwe iconische toevoegingen aan de stad enerzijds (de woontorens, de opvallende publieke gebouwen) en de verborgen plekken die dreigen te verdwijnen anderzijds (de anti-kraak- en creatieve broedplekken). In deze persoonlijke zoektocht wil hij geen oordeel vellen, wel de schoonheid laten zien van de wijze waarop de geplande en de spontane stad op elkaar inwerken.
De Vecchi fotografeert nationaal en internationaal voor diverse architectenbureaus en werkte onder andere mee aan ‘Atlas van Verbeelding’, een recent verschenen publicatie van Hella van der Wijst en Floris Alkemade.

Tekst en foto’s: Riccardo de Vecchi

“Wie is er nou lelijk?”, lijkt de havenstad te vragen, terwijl ze zich allengs onthult in nieuwe kleren. Maar: wie is nou lelijk, zou dezelfde stad kunnen antwoorden, nadat ze haar ware aard heeft getoond, bevrijd van de banaliteit van het oppervlak.

Rotterdam verandert in een hoog tempo. Verspreid verschijnen nieuwe gebouwen waar gisteren nog een bouwput was, terwijl andere verdwijnen om ruimte te maken voor iets nieuws. Hoge torens creëren nieuwe herkenningspunten in de stad zonder centrum, de verhoudingen en verwijzingen veranderend. De ondergrondse aard vermengt zich met nieuwe ontwikkelingen in een absorberende combinatie, die de stad van architecturale experimenten definieert.

Als een vriend me zou vragen Rotterdam te beschrijven, zou ik zeggen dat ze feitelijk altijd meer een interessante dan een mooie stad is geweest. In plaats van over haar architectuur, zou ik spreken over haar kwaliteit als verzamelplek voor individuen en over de manier waarop die ermee omgaan en door samenkomen: een losse omgeving, gevuld met het onverwachte, die de bezoeker in blije verwarring achterlaat. Rotterdam is een stad waar het moeilijk is om te voorspellen wat er komt en waar dingen er niet altijd uitzien zoals ze zijn. Mensen en plekken hoeven niet samen te vallen.

De halt die de pandemie een tijdlang toeriep aan gezamenlijke activiteiten vormde voor Rotterdam een harde test: met weinig te doen, zagen de straten er leger uit dan in andere steden. Nu we hopelijk op weg zijn uit de noodsituatie, lijkt Rotterdam moeite te hebben om haar eerdere ritme terug te vinden, terwijl nieuwe ontwikkelingen haar verschijningsvorm aan de oppervlakte blijven veranderen.

Als fotograaf, maar nog meer als inwoner, wilde ik verder gaan dan passieve getuige zijn en deze overgang documenteren. ‘Who’s ugly now?’ is een doorlopend visueel onderzoek naar wat er nieuw is en wat er wordt weggehaald. Aan de ene kant toont het de nieuw gebouwde projecten en hun relatie met de bestaande stedelijke context: torens als de Zalmhaventoren en Cooltoren vallen op door hun hoogte en volume, mogelijk een nieuwe schaal voor de stad suggererend.

Aan de andere kant, op een diepere laag, zijn er de meest verborgen ruimten, uit het zicht van de meesten. Het zijn de anti-kraak-gebouwen, ateliers en creatieve hubs, die door heel Rotterdam verspreid liggen en actief bijdragen aan de ondergrondse cultuur, subtiel maar onvermijdelijk de stedelijke en sociale context van de stad voedend. Momenteel worden sommige van deze plekken geconfronteerd met sloop, terwijl anderen het middelpunt vormen van discussie om ze op de een of andere manier te behouden.

Het zou gemakkelijk zijn om dit puur te zien als een onderzoek naar het voortgaande gentrificatieproces in Rotterdam. Integendeel, zoals de openingswoorden van deze tekst suggereren, blijft de vraag open. In plaats daarvan wil het project op subtiele wijze het geplande en het niet-geplande, het ontworpen en het niet-ontworpen tegenover elkaar stellen, zoals je het kunt aantreffen in de huidige situatie van Rotterdam. Je zou de onderwerpen van het onderzoek kunnen zien in twee ‘werelden: de ‘ontworpen stad’ en de ‘spontane stad’; dat zijn dan respectievelijk de nieuwe ontwikkelingen en de verborgen, ‘chaotische’ lagen.

In een land waar planning en ontwerp centraal staan, bestaat de neiging om chaos te beheersen. Echter, gebrek aan chaos kan zich vertalen in een gebrek aan spontaniteit. Een integratie van het nieuwe en de oude, het formele en de informele zou mogelijk moeten zijn, en verandering biedt de gelegenheid om de gewoonlijke gang van zaken te bevragen.

De beelden confronteren nieuw gerealiseerde projecten met spontane, actief gebruikte restruimten. Het een onthult mogelijk zowel de kwaliteiten als de tekortkomingen van de ander, en andersom. De surrealistische kwaliteit van de meeste beelden is bedoeld om de verbeelding te activeren om niet te blijven steken in de ‘objectieve’ representatie door fotografie. De portretten van de gebruikers van de ruimten willen het menselijke aspect van het werk benadrukken: een herinnering aan het feit dat steden worden gemaakt door de inwoners.

De uitkomst van dit project zou daarom een gedetailleerde maar suggestieve visuele kaart van de huidige stand van zaken moeten bieden, een portret van de verschillende lagen van Rotterdam, van waaruit nieuwe manieren om de stad voor te stellen kunnen worden besproken. Het project bevindt zich in zijn vroege onderzoeksfase en wordt het komende jaar voortgezet.

“Het gaat nooit echt over wat er op de foto staat. In plaats daarvan is het een uitnodiging voor herinterpretatie... welke rol speelt men erin.”

Johannes Schwartz