Zicht richting Tokyo Bay

Zicht richting Shinjuku

De beroemde oversteekplaats in Shibuya

Oversteken in Shibuya

Shibuya

Driedimensionale simulatie van restaurantkaart

Driedimensionale stad

Driedimensionale simulatie van restaurantkaart

Driedimensionale stad

Tokyo by night

Naar boven

Ginza

Shopping mall van Ginza Six

Daktuin bovenop Ginza Six

Ginza

Nicolas Hayek Center

Ginza

Maison Hermès, ontworpen door Renzo Piano

Mikimoto, ontworpen door Toyo Ito

Ginza

Omotesando met hier rechts Tod's ontworpen door Toyo Ito

Dior, ontworpen door Sanaa, gezien vanuit Gyre, ontworpen door MVRDV

Omotesando

Flagship store voor bakker van ananas taartjes ontworpen door Kengo Kuma

Omotesando

Nakagin Capsule Tower ontworpen door Kisho Kurakawa

Het reisgezelschap in het Forum ontworpen door Rafael Viñoly

Nationaal Olympisch Stadion ontworpen door Kengo Kuma & Associates

Hotel tegenover Nationaal Olympisch Stadion

Yoyogi National Stadium ontworpen door Kenzo Tange

Asakusa

Asakusa Culture Tourism Center ontworpen door Kengo Kuma

Asakusa

Verslag van Architectenreis 2019: Tokyo

22 november 2019, 11:00

In de tweede week van november reisde Architectenweb met een groep van veertig architecten en negen leveranciers in de bouw een week lang door Japan. De tweede stad die we tijdens deze reis aandeden was Tokyo.

Wat Tokyo genoemd wordt is feitelijk geen stad, maar een verzameling van grote en kleine steden die een samenhangende agglomeratie vormen in de provincie Tokyo. In die provincie, of prefectuur zoals de Japanners het noemen, wonen zo’n 13 miljoen inwoners. Tel je de inwoners van de omliggende prefecturen erbij op, dan kom je uit op zo’n 38 miljoen inwoners. Dat betekent dat bijna één op de drie Japanners in deze stedelijke regio woont. En waar de rest van Japan te maken heeft met bevolkingskrimp, daar blijft deze enorme stedelijke regio voorlopig nog groeien.

Het stedelijke landschap van Tokyo is het beste te begrijpen aan de hand van de structuur van zijn metro – de gebruikelijke manier voor de inwoners van Tokyo om grote afstanden te overbruggen. In het centrale deel van de agglomeratie ligt een ringlijn en van daaruit vertakt de metro zich richting de buitenwijken. Daar waar die vertakkingen op de ringlijn aansluiten liggen de belangrijkste en drukste centra in de stad. Hier concentreert de hoogbouw in de stad zich ook. Tijdens deze reis hebben we verschillende van deze centra, zoals Shinjuku, Tokyo Station en Shibuya. Ook hebben we verschillende wijken aangedaan die hierbij in de buurt liggen zoals Ginza, Asakusa, Roppongi en Omotesando.

De reistijden binnen de agglomeratie zijn vergelijkbaar met die binnen de Randstad. Een rondje ringlijn duurt een uur. Omdat de meeste stedelingen in de buitenwijken wonen, neemt het woon-werkverkeer al gauw ruim een uur in beslag. Vooral in de spits is de metro daarbij beduidend sneller dan de auto. Omdat het gebruikelijk is om lange werkdagen te maken, begint de avondspits ongeveer een uur later dan in Nederland en loopt die door tot een uur of acht ’s avonds.

Stapeling van stedelijke functies
Omdat de druk op de ruimte in de stad hoog is, zijn stedelijke functies niet naast elkaar geplaatst, maar bovenop elkaar. Een goed voorbeeld is de plek van restaurants in de stad. Waar die in de Nederlandse binnensteden toch meestal op de begane grond liggen, waardoor je vanaf de straat naar binnen kunt kijken, daar liggen restaurants in Tokyo in de regel op -1 of +1 of hoger, wat betekent dat ze zich op een andere manier aan de straat moeten presenteren.

Waarom liggen ze niet op de begane grond? Omdat die ruimte ingenomen wordt door winkels (bij de kleinere gebouwen) en ook door entreehallen (bij grotere gebouwencomplexen). Op de andere verdiepingen is simpelweg meer ruimte. Maar er is ook een culturele dimensie: van oudsher presenteerde restaurants zich ook niet direct aan de straat, lagen de eetzalen altijd al achter een entreepartij verscholen.

En hoe presenteren restaurants op -1 en +1 zich nu aan de straat? Dit begint toch bij de verlichte Japanse karakters aan de gevel, maar dit wordt aangevuld met foto’s van het eten bij de entree, of een driedimensionale weergave ervan. Dat laatste vergt wat extra toelichting: het is in Tokyo heel gebruikelijk om borden met het eten na te maken en bij de entree in de vitrine de zetten, soms inclusief de drankjes die je erbij kunt bestellen. Vanuit Westers perspectief moeten we daar in eerste instantie misschien om lachen, maar het is natuurlijk een bijzonder effectieve manier van communiceren. Veel effectiever dan een kaart te moeten bestuderen en zelf een voorstelling te moeten maken van hoe het eten eruit ziet. Het is een boeiend voorbeeld van hoe de grote druk op de ruimte in Tokyo en de driedimensionale stad die daaruit ontstaat tot heel nieuwe oplossingen leidt.

Ginza Six en Nicolas Hayek Center
Die driedimensionale stad is ook goed te ervaren in het populaire winkelgebied Ginza. Op de veelal kleine kavels zijn hier veel zeer smalle en hoge winkelgebouwen gerealiseerd die, naast enkele verdiepingen ondergronds, tot wel tien verdiepingen omhoog schieten, waarbij de meeste van die verdiepingen winkelruimte bevatten.

Middenin het winkelgebied zijn een heel aantal van die kleinere gebouwen in 2017 vervangen door het enorme Ginza Six winkelcentrum. Dit 150.000 vierkante meter grote bouwblok is 18 verdiepingen hoog, waarvan 7 de vorm hebben van een grote shopping mall vol winkels van luxemerken. Daar bovenop liggen zes lagen met kantoorruimtes. Door het gebouw heen zijn 24 café’s en restaurants opgenomen, en nog een heel aantal andere functies zoals een theater met 450 stoelen. Bovenop het gebouw – dat is wel bijzonder – is een enorme tuin gerealiseerd. Een moment van rust is deze enorme agglomeratie.

Iets verderop, aan de dure hoofdwinkelstraat van Ginza, is de begane grond van het Nicolas Hayek Center nagenoeg leeg gelaten. Moet je je voorstellen! De vierkante meterprijzen hier behoren tot de hoogste in de wereld. Deze gedurfde ingreep komt van de Japanse architect Shigeru Ban die in deze open ruimte glazen liften plaatste die bezoekers naar de verschillende horlogewinkels erboven of eronder brengt. Iedere winkel heeft zijn eigen lift en door al in die lift de eerste displays met horloges te plaatsen begint de beleving van de bezoekers daar al.

Van de vele projecten die we in Ginza gezien hebben verdiend de Nakagin Capsule Tower naar ontwerp van de Japanse architect Kisho Kurakawa het nog om genoemd te worden. Deze dubbele woontoren met woningen die als uitwisselbare capsules aan liftkernen hangen staat op de nominatie om gesloopt te worden. De eigenaar wil er iets groters terugbouwen. Pogingen om dit hoogtepunt uit de architectuurgeschiedenis te beschermen hebben tot dusver gefaald. Het gebouw vervalt nu langzaam tot een ruine. Bijzonder pijnlijk om te zien.

Omotesando en z’n zijstraten
Interessant aan wijken als Ginza is dat de flagshipstores meestal aan de hoofdstraten staan, maar dat ook de zijstraten vol zitten met stedelijke functies. Het van Netflix bekende sushi-restaurant bijvoorbeeld zit in een op het oog onbeduidende zijstraat verstopt in een kelder. In de een stuk minder dicht bebouwde wijk Omotesando ervaar je dat op eenzelfde manier. Aan de hoofdstraat zijn de grote winkelgebouwen van Prada en Miu Miu (Herzog & de Meuron), Dior (Sanaa), Tod’s (Toyo Ito), Louis Vuitton (Jun Aoki) en dergelijke te vinden. Maar de straten erachter zijn minstens zo interessant. Daar zitten de winkels met de hipste Japanse modemerken, nieuwe restaurants, oude boekwinkeltjes, beauty salons… hier ervaar je het echte Tokyo.

Wat betreft hun architectuur vertellen die zijstraten het verhaal van de Japanse stad. Het begon met een klein huis, dat werd een groter huis er kwamen steeds meer huizen naast, het werd allemaal nog eens herbouwd. En omdat er nauwelijks eisen gesteld worden aan de invulling van de kavels, vertelt ieder gebouw zijn eigen verhaal. De layout, materialisering en functies van ieder gebouw is anders. Alles staat kriskras door elkaar.

Zo kan het dus ook voorkomen dat een paar blokken van de hoofdstraat van Om0tesando er ineens de flagship store staat van een in Japan bekende bakker van ananastaartjes die getooid is met een complex houten vakwerk. Het is een ontwerp van de Japanse architect Kengo Kuma die voor het vakwerk een oude Japans montagetechniek gebruikte en de houten constructie ook binnen heeft doorgezet en heeft voorzien van papieren wanden.

Olympische Spelen van 1964 en 2020
Ter voorbereiding van de Olympische Spelen die komende zomer in Tokyo plaatsvinden, zijn op verschillende plekken binnen en buiten de stad nieuwe stadions gebouwd en oude stadions gerenoveerd.

In de internationale (architectuur)media is de afgelopen periode veel aandacht uitgegaan naar het nieuwe Nationaal Olympisch Stadion. De prijsvraag voor het ontwerp daarvan was gewonnen door Zaha Hadid Architects. Maar toen het ontwerp te duur bleek, werd het Britse bureau aan de kant gezet en werd Kengo Kuma & Associates gevraagd om een nieuw ontwerp hiervoor te maken. Dat ontwerp is nu gebouwd.

In bovengenoemd proces is het stadion 12.000 zitplaatsen kleiner gemaakt, zodat het nu 68.000 zitplaatsen heeft. Bovendien is de complexe geometrie van Zaha Hadid Architects vervangen door een eenvoudiger, in terrassen opgebouwd ontwerp. Met zijn gelaagde opbouw verwijst het ontwerp naar de opbouw van de oude Japanse tempels en hun pagodes. Richting het zuiden zijn deze terrassen voorzien van PV-panelen, richting de andere zijden zijn ze voorzien van beplanting. De afgeschuinde onderzijden van de terrassen zijn bekleed met de van Kengo Kuma bekende houten latten. In de draagconstructie zelf is trouwens geen hout gebruikt, dat is een zware stalen constructie die mogelijke aardbevingen kan doorstaan.

Uiteindelijk toch een stuk fijnzinniger is het verderop gelegen Yoyogi National Stadium naar ontwerp van de Japanse architect Kenzo Tange. Dat stadion heeft de Olympische Spelen van 1964 in Tokyo er al op zitten en bevatte toen nog een zwembad. Nu is het stadion helemaal gerenoveerd voor de spelen van volgend jaar. Voor dit stadion ontwierp Tange een enorme hangconstructie rond twee stevige betonnen pylonen. Voor de entrees vouwt de stalen dakconstructie zich breed open, boven de tribunes hang deze licht door. Op de pylonen na is het stadion helemaal vrij van kolommen.

Het bijzondere aan het project is dat alle onderdelen zo’n logisch geheel met elkaar vormen en dat het al die jaren later nog altijd zo genereus voelt richting zijn bezoekers. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de hellingbanen die – spiegelsymmetrisch – vanaf de entrees achter de tribunes omhoog lopen. Deze hellingbanen vormen enerzijds de logische basis voor de dakconstructie, maar belangrijker is dat ze een hele effectieve ontsluiting voor de tribunes vormen. Vanaf die hellingbanen kun je, van bovenaf, de tribunes op.

Tegelijkertijd werkt het stadion ook goed als architectonische sculptuur in de stad. Met zijn brede, doorhangende dak verwijst het naar de zware, gekromde daken van de oude Japanse tempels, vormt het een nieuwe interpretatie daarvan.

De Architectenreis 2019 werd mede mogelijk gemaakt door Reynaers, AGC, Tarkett, Renson, Schindler, Rockfon, Strikolith, Limburgia en Velux.

Trefwoorden

architectenreis 2019 ginza ometosando olympische spelen kenzo tange japan kengo kuma tokyo architectenweb

1	Het Binnenhof – Gebouw C krijgt onder houten dakspanten extra werkplekken woensdag, 18 juni
2	Rijksmonumentale Schiedamse branderij krijgt herbestemming als boetiekhotel woensdag, 18 juni
3	Archiprix 2025 kent vier winnaars en twee eervolle vermeldingen dinsdag, 17 juni
4	Het Binnenhof – voormalig Ministerie van Koloniën krijgt extra werkplekken op zolder maandag, 16 juni
5	Arons en Gelauff en Civic Architects presenteren ontwerp The Emerald in Bajeskwartier dinsdag, 17 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Verslag van Architectenreis 2019: Kyoto

21 november 2019

Verslag van Architectenreis 2017: Rio de Janeiro

16 november 2017

Verslag van Architectenreis 2017: Brasilia

15 november 2017

Verslag van Architectenreis 2017: São Paulo

14 november 2017

Verslag van Architectenreis 2015: Shenzhen

19 november 2015

Verslag van Architectenreis 2015: Guangzhou

18 november 2015

Verslag van Architectenreis 2015: Hong Kong

17 november 2015

De sociale waarde

5 juni

Architectonische ‘tumor’ in Palais de Tokyo

13 augustus 2013

Hoogste toren Tokio ondanks ramp voltooid

18 maart 2011

Hoogste televisietoren staat in Japan

1 maart 2011

Cesar Pelli ontwerpt hoogste toren Japan

12 januari 2009

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Team aan de Schie geselecteerd voor volgende fase binnenstadscampus Erasmus MC

20 juni, 9:34

De aanbesteding voor de volgende fase van de binnenstadscampus van Erasmus MC in Rotterdam is gewonnen door Team aan de Schie, een combinatie van Vakwerk Architecten en Cepezed.

Transformatie kantoor naar woongebouw Het Veem in Hengelo voltooid

19 juni, 3:54

Het voormalige UWV-kantoor, gelegen in de spoorzone van Hengelo, onderging een transformatie naar ontwerp van Bloot Architecture. Het nieuwe woongebouw Het Veem biedt plaats aan 93 appartementen en commerciële ruimte op de begane grond.

Definitief ontwerp voor raadzaal gemeente Amsterdam door De Twee Snoeken

19 juni, 10:45

De Twee Snoeken heeft vorige week zijn definitief ontwerp voor de raadzaal in het stadhuis van de gemeente Amsterdam gepresenteerd. Toegankelijkheid, het duale stelsel, duurzaamheid en de Amsterdamse identiteit staan centraal in het ontwerp.

Voormalige telefooncentrale herbestemd tot woon-werkgebouw met optopping

18 juni, 4:15

Een oude telefooncentrale aan de Kamerlingh Onneslaan in Amsterdam is naar ontwerp van Ronald Janssen Architecten herbestemd tot woon-werkcomplex. Het project betreft transformatie, optopping en functiemenging, met behoud van het bestaande casco.

Prominente ontwikkelaars committeren zich aan bouw biobased woningen

19 juni, 9:42

Acht ontwikkelaars hebben afgesproken dat in 2028 minstens dertig procent van hun nieuwbouwwoningen tot vijf bouwlagen biobased zal zijn.

BoogieWood winnaar van de eerste Gouden Hijskraan

18 juni, 5:31

Op de vastgoedbeurs Provada heeft de gemeente Den Haag de Gouden Hijskraan 2025 uitgereikt aan het woningbouwproject BoogieWood.

Den Haag wil eigen warmtebedrijf oprichten

18 juni, 10:09

Het warmtebedrijf moet inwoners van de Hofstad helpen om te stoppen met het gebruik van aardgas.

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage

17 juni, 11:43

Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), die heeft onderzocht hoe het kon gebeuren dat alle hellingen op 26 mei 2024 inzakten.

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage

17 juni, 10:59

De gemeente wist niet dat de bouw van de vorig jaar ingestorte parkeergarage op sommige punten anders was uitgevoerd en deed daarom geen extra controles.