Monumentale as

Parlementsgebouw

Plein van de drie Machten

Hoge Raad

Parlementsgebouw

Itamaraty Palace

Itamaraty Palace – dakterras

Itamaraty Palace – uitzicht over monumentale as

Kathedraal

Kerkje in woonwijk SQS 308

Woonwijk SQS 308

Administratie UnB

Restaurant UnB

Brasilia Palace Hotel

Verslag van Architectenreis 2017: Brasilia

15 november 2017, 13:40

In de eerste week van november reisde Architectenweb met een groep van veertig architecten en negen leveranciers in de bouw een week lang door Brazilië. Van São Paulo reisden we door naar Brasilia.

Hoe definieer je een plek op een kaart? Met een kruis, aldus architect Lucio Costa, die met dat voorstel de prijsvraag won voor het stedenbouwkundig plan van de nieuwe hoofdstad van Brazilië. Langs de ene as zou gewoond worden, langs de andere as zouden alle overheidsgebouwen en voorzieningen komen te liggen. Om het kruis in te passen in de topografie werd één van de assen licht gebogen, zodat de stad vanuit de lucht wel wat weg heeft van een vliegtuig.

Het plan voor een hoofdstad buiten de grote steden São Paulo en Rio de Janeiro bestond al vanaf het begin van de negentiende eeuw. De landelijke politiek moest losgeweekt worden van de gevestigde belangen in die steden en het hele land vertegenwoordigen, was het idee. Er werd gezocht naar een geschikte plek in het binnenland van Brazilië en die werd als snel gevonden: een relatief vlakke hoogvlakte, met gematigd klimaat, waar met een stuw een groot meer aangelegd kon worden, op niet al te grote afstand van de grote steden aan de kust. Van de bouw van die nieuwe stad kwam het echter steeds maar niet.

In zijn presidentscampagne in de jaren vijftig van de twintigste eeuw beloofde Juscelino Kubitschek de nieuwe hoofdstad dan eindelijk te gaan bouwen. Toen hij in 1956 gekozen werd, ging hij er direct mee aan de slag. Onder de slogan ‘50 jaar vooruitgang in 5 jaar’ is de basis van de stad in 41 maanden gerealiseerd. Een jaar voor het einde van zijn presidentschap kon Kubitschek de nieuwe stad officieel openen.

Als burgemeester van Belo Horizonte had Kubitschek al nauw samengewerkt met architect Oscar Niemeyer. Ook hier werd hij weer gevraagd om de belangrijkste gebouwen te ontwerpen. Aan het einde van de monumentale as ontwierp Niemeyer het iconische parlementsgebouw van Brazilië, met zijn koepel voor de senaat en schaal voor het parlement.

Moderne paleizen
Rond het parlementsgebouw heeft Niemeyer in een vierkant vier ‘paleizen’ ontworpen. Aan het Plein van de drie Machten ligt aan de ene kant het kantoor van de president en aan de andere kant de Hoge Raad. Langs de monumentale as liggen vervolgens nog het ministerie van Justitie en het ministerie van Buitenlandse Zaken tegenover elkaar.

Deze vier ‘paleizen’ zijn allemaal glazen dozen achter sierlijke colonnades. De gebouwen aan het plein hebben de kromming in hun kolommen onderin, de gebouwen aan de monumentale as hebben de kromming bovenin. Het iets verderop gelegen woonpaleis voor de Braziliaanse president volgt hetzelfde compositorische schema, al zijn de kolommen daar nog net wat plastischer, zodat het zich in de hiërarchie net boven de andere gebouwen staat.

Tijdens de reis hebben we een bezoek gebracht aan het Itamaraty Palace, het ceremoniële paleis behorende bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, gelegen ten westen van het parlementsgebouw. Centraal hierin liggen boven elkaar twee enorme kolomvrije ontvangstruimtes, die met elkaar verbonden zijn via een spectaculaire, vrijhangende wenteltrap. Hierboven ligt een verdieping vol moderne stijlkamers en een groot dakterras.

Kathedraal
Langs de monumentale as liggen, vanaf het parlementsgebouw gezien, na de paleizen eerst de ministeriegebouwen – zeventien identieke schijven – en vervolgens de culturele gebouwen – theater, museum, bibliotheek en kathedraal. Alles is keurig gezoneerd.

Met zijn gebogen spanten en enorme glas-in-lood ramen hier tussen heeft de kathedraal de indrukwekkendste architectuur van de publieke gebouwen langs de as. Ooit door Niemeyer ontworpen in kaal beton en voor alle religies, kon het alleen afgebouwd worden onder de hoede van de Katholieke kerk, die ervoor koos het gebouw wit te schilderen.

Woonwijk
Bij de residentiële as is de zuidelijke vleugel als eerste gebouwd. De oorspronkelijke ideeën rond de opbouw van de wijk zijn hier het trouwste gevolgd. Tijdens de reis bezochten wij hier de wijk SQS 308. De woongebouwen hier, ontworpen door ontworpen door architecten Marcello Campello en Sérgio Rocha, zijn onlangs grondig gerenoveerd, zodat ze er weer als nieuw uitzien. De appartementen wisselen van grootte, maar gaan tot 240 vierkante meter. Centraal in de wijk staat hier een klein kerkje naar ontwerp van Niemeyer.

Wonen gebeurt in deze wijk alleen op de verdiepingen en niet op de begane grond – dat is de plek voor zitjes, de portier en de opgangen. Opvallend detail hierbij is dat het landschap niet onder de woongebouwen doorloopt, zoals Le Corbusier dat voor zich zag, maar dat de begane grond de vorm van een betegeld plateau heeft, zodat hier eigenlijk buiteninterieurs ontstaan zijn.

Ieder woongebouw heeft twee heel verschillende langsgevels gekregen. Een zeer transparante gevel voor de zijde waar de woon- en slaapkamers aan liggen, en een roostergevel voor de zijde waar de dienende ruimtes aan liggen, zoals de keuken, berging en badkamer. De uniformiteit en abstractie die deze roostergevels opleveren is indrukwekkend.

Universiteit van Brasilia
Direct naast de noordelijke residentiële as ligt de campus van de Universiteit van Brasilia (UnB). In een parkachtige omgeving staan de campusgebouwen in een grid, waarbij een enorm lang, gebogen gebouw opvalt: het ICC. Dit is een universiteitsverzamelgebouw naar ontwerp van Oscar Niemeyer en João de Gama Filgueiras Lima (Lélé), dat vanwege de staatsgreep die tijdens de bouw ervan plaatsvond, net niet helemaal afgebouwd is.

Het ICC is maar liefst 700 meter lang, heeft een oppervlakte van 120.000 vierkante meter, en huisvest allerlei faculteiten, waaronder de architectuurfaculteit. Ondergronds zit een infrastructurele verdieping, met kantoren rond patio’s, bovengronds heeft het gebouw twee verdiepingen, die met schaduwrijke galerijen uitkomen op de botanische tuin die over de volledige lengte van het gebouw loopt. Binnen en buiten loopt hier echt in elkaar over, de brede galerijen zijn de perfecte plek om elkaar tegen te komen en bij te praten.

Rond deze enorme ‘worm’, die van buiten overigens zeer gesloten is, liggen verschillende brutalistische universiteitsgebouwen, zoals een restaurant met een open split level interieur (architecten Jos Galbinksi en Antônio Carlo Moraes de Castro) en een administratief gebouw met een auditorium hangend in zijn patio (architect Paulo Zimbres).

Brasilia Palace Hotel
In Brasilia logeerden we als reisgezelschap in het Brasilia Palace Hotel: een opgetilde schijf naar ontwerp van Niemeyer waarin alle kamers langs een transparante galerij liggen en voorzien zijn van hun eigen balkon. Het hotel is onlangs volledig gerenoveerd, maar ademt nog de sfeer van de jaren zestig. Het restaurant op de begane grond is vernoemd naar de architect van het gebouw: Oscar.

De Architectenreis 2017 werd georganiseerd door Architectenweb in samenwerking met Rientjes & Partners en werd mede mogelijk gemaakt door Reynaers, Desso, Schindler, AGC Glass, Rockfon, Daikin, Renson, Limburgia en Strikolith.

Trefwoorden

lucio costa architectenweb oscar niemeyer architectenreis 2017 brazilië brasilia

1	Merwede – overzicht stadsblokken eerste fase woensdag, 17 december
2	Purmerend kiest uit drie ontwerpen voor Schapenmarkt woensdag, 17 december
3	Voormalige jeugdgevangenis in Amsterdam getransformeerd en uitgebreid tot woongebouw woensdag, 17 december
4	Faillissement V&D laat nog altijd sporen na in winkelgebieden donderdag, 18 december
5	Powerhouse Company en SO-IL delen ontwerp voor toren naast Whitney Museum dinsdag, 16 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Buitendijkse nieuwbouw Alluance Group opgetild voor beter uitzicht

4 september 2020

Verslag van Architectenreis 2019: Tokyo

22 november 2019

Fotoexpositie: Oscar Niemeyer en de geesten van het modernisme

11 januari 2024

Woon-werkverkeer kost bewoners São Paulo gemiddeld drie uur per dag

24 november 2017

Verslag van Architectenreis 2017: Rio de Janeiro

16 november 2017

Verslag van Architectenreis 2015: Shenzhen

19 november 2015

Verslag van Architectenreis 2017: São Paulo

14 november 2017

Verslag van Architectenreis 2017: Rio de Janeiro

16 november 2017

Verslag van Architectenreis 2015: Hong Kong

17 november 2015

Verslag van Architectenreis 2015: Guangzhou

18 november 2015

Verslag van Architectenreis 2017: São Paulo

14 november 2017

Grote uitkragingen voor nieuwbouw Alluance Group in Genemuiden

4 april 2019

Verslag van Architectenreis 2019: Kyoto

21 november 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Den Haag ziet ruimte voor meer woningen in gebied Laakhavens-Hollands Spoor

19 december, 3:15

De gemeente Den Haag ziet ruimte voor 11.000 nieuwe woningen in het gebied aan de Laakhavenzijde van station Hollands Spoor. Dat zijn er 2.400 meer dan de gemeente bij het begin van de planvorming dacht.

Gevarieerd kantoorlandschap voor Unilever in AIR Offices Rotterdam

19 december, 12:17

Levensmiddelenconcern Unilever heeft dit jaar twee verdiepingen betrokken in het voormalige V&D-pand in het centrum van Rotterdam. Fokkema & Partners ontwierp het interieur.

Negenhonderd woningen op historisch zorglandgoed in Vught

19 december, 10:52

Gebiedsontwikkelaar AM en een ontwerpteam bestaande uit Karres en Brands, Wenink Holtkamp en NAMO hebben een tender voor de realisatie van negenhonderd woningen op het historische Zorgpark Voorburg in Vught gewonnen.

KAAN Architecten breidt bureauleiding uit

18 december, 3:00

KAAN Architecten heeft vier associate partners en vier associate architects benoemd.

DNR geactualiseerd naar hedendaagse praktijk

19 december, 4:03

DNR2025 is compacter en beter op de hedendaagse praktijk afgestemd dan haar voorganger, met onder meer aandacht voor AI, privacy en kwaliteitsborging.