Verslag van Architectenreis 2015: Shenzhen

19 november 2015, 17:20

Van 6 tot en met 12 november organiseerde Architectenweb voor veertig architecten van grotere bureaus en verschillende leveranciers een rondreis door de Pearl River Delta in Zuidoost-China. Hier bezochten we drie steden. De derde en laatste stop: Shenzhen.

“Hoe leg ik binnen mijn bureau uit wat hier gebeurt?”, vroeg een van de meereizende architecten zich hardop af bij het zien van de onstuimige stedelijke ontwikkeling van Shenzhen. Hij had de stad twee keer eerder bezocht, begin jaren negentig en begin jaren nul. Bij ieder bezoek was de stad weer onherkenbaar veranderd. Het gros van de gebouwen die er nu staan, zijn in het afgelopen decennium gebouwd.

“Je zou kunnen zeggen dat ze het groot aanpakken”, opperde een andere meereizende architect. Tegen die stelling valt inderdaad weinig in te brengen. Op alle vlakken ontwikkelt Shenzhen zich razendsnel. Wat infrastructuur betreft worden er nieuwe wegen aangelegd, nieuwe hogesnelheidslijnen, nieuwe metrolijnen en is kort geleden een nieuw vliegveld geopend. Er wordt niet één Central Business District ontwikkeld, maar twee.

Ook wat zijn groenvoorzieningen betreft zit de stad niet stil. Voor de kust is een kilometerlang park aangelegd. Met het reisgezelschap zijn we hier doorheen gefietst. En ook cultureel zit de stad niet stil. Zo organiseert de stad dit jaar opnieuw een architectuurbiënnale en wordt momenteel gebouwd aan een groot designmuseum, dat onder leiding staat van oud-NAi-directeur Ole Bouman.

Gated communities
Wat woningbouw betreft zijn overal torens van 25-35 verdiepingen te zien. Het zijn er honderden en overal worden er nieuwe bijgebouwd. De stad kent momenteel veertien miljoen inwoners, maar dat is pas het begin. Met de verschillende braakliggende gebieden in de stad en door sloop-nieuwbouw lijkt het niet ondenkbaar dat het inwonertal van de stad zich snel zal verdubbelen.

De woontorens worden meestal gebouwd in compounds, zoals Michiel Hulshof en Daan Roggeveen (auteurs van het boek ‘How the City moved to Mr. Sun’) het noemen. Woontorens staan hierbij in een parkachtige en autovrije omgeving, die omheind is met een hek of muur. Gated communities dus, iets waar China volgens Hulshof en Roggeveen een lange traditie in hebben. Denk bijvoorbeeld aan de verboden stad in Beijing.

De nieuwe woongebouwen in Hong Kong en Guangzhou zijn vaak zeer eenvormig en hebben als enige variatie steeds een andere gevelbekroning. Veel nieuwe woongebouwen in Shenzhen gaan wat dat betreft echt een stap verder. Hier is duidelijk een nieuwe generatie ontwikkelaars en architecten aan het werk. Niet alleen de top, maar de volledige torens zijn hier ontworpen. Met veel glas, ruime balkons, en een eigentijds lijnenspel. Het zijn torens die in Nederland niet zouden misstaan. Sterker nog: in Nederland wordt dit niveau niet altijd gehaald.

Urban villages
De manier van wonen in de compounds contrasteert sterk met die in urban villages: verstedelijkte vissersdorpen. Op allerlei plaatsen in Shenzhen kom je tegen. De Chinese overheid herontwikkelt ze echter een voor een. Met goede reden. De straten in de urban villages zijn vaak zeer smal en donker, de leefomstandigheden in de zelf opgerichte woongebouwen zijn regelmatig zeer erbarmelijk.

Met het reisgezelschap bezochten we behoorlijk groene en nog redelijk ruim opgezette urban village, maar enkele van de meereizende architecten hebben zelf ook nog een andere urban village bezocht en kwamen daar straten tegen tot maar 60 cm breed. Reken wel: met straatwanden van zo’n vijf tot zes verdiepingen die volgehangen zijn met airco’s.

Oudere woongebouwen in China zijn in de regel voorzien van tralies voor zowel de ramen als de balkons. Onze gids in Shenzhen verklaarde dat dit voorkomt dat bewoners uit het raam of van het balkon vallen. In de ‘European Style’ woongebouwen die nu overal gebouwd worden paste dit gebruik volgens haar logischerwijs niet meer.

11 mannen op 9 vrouwen
Shenzhen vormt het hart van de elektronicawereld van China. De kans is groot dat het mobieltje dat je momenteel bij je draagt hier gemaakt is. Voor de massaproductie van elektronica wonen er zeven keer zoveel vrouwen in de stad als mannen. Vrouwen kunnen preciezer en langer werken dan mannen, verklaarde onze gids, en komen uit heel China hier naartoe.

Over heel China genomen is die situatie heel anders en zijn er gemiddeld 11 mannen op 9 vrouwen. Volgens onze gids is dit veroorzaakt door de eenkindspolitiek. Alleen met een jongetje kan dan immers de familienaam doorgegeven worden. Met de vorige week geïntroduceerde mogelijkheid om twee kinderen te krijgen zal de verhouding tussen mannen en vrouwen naar verwachting meer in evenwicht komen.

Zeker niet overal zal het geboortecijfer echter toenemen. In de Pearl River Delta behoort het geboortecijfer tot de laagste van China. Al onze gidsen, stuk voor stuk jonge Chinese vrouwen, benadrukten hoe duur de opvoeding van kinderen is en twijfelden daarom of ze zelf wel kinderen wilden.

Doordat de vrouwen in de minderheid zijn, kunnen ze hoge eisen aan de mannen stellen, verklaarde onze gids ook. Eigen vermogen, een appartement, een auto; dat wordt gevraagd. Mannen die buiten de boot vallen, laten het er overigens steeds vaker niet bij zitten en halen hun vrouw uit armere Aziatische landen, zoals Vietnam.

Shenzhen Airport en Horizontal Skyscraper
Net als in Guangzhou heeft ook in Shenzhen een internationale schare aan architecten een serie bijzondere gebouwen ontworpen. Met het reisgezelschap hebben we Shenzhen Airport van Fuksas bezocht, de Horizontal Skyscraper van Steven Holl en de Shenzhen Stock Exchange van OMA.

Shenzhen Airport is in werkelijkheid net zo indrukwekkend als op de foto’s. Het dak heeft eigenlijk een hele eenvoudige opbouw, waarbij de ramen in het dak steeds precies boven de openingen in het plafond eronder zitten. Door de gebogen vorm van het dak en het perspectief ontstaat echter een spectaculair moiré-effect.

De Horizontal Skyscraper bevat het hoofdkantoor van de grote Chinese projectontwikkelaar Vanke Het is een hele wandeling om het kantoorgebouw te ronden, maar het concept van het boven het landschap hangende gebouw komt goed uit de verf. Het golvende landschap biedt allerlei perspectieven onder het gebouw door. Daarbij weet de architect de spanning tussen het gebouw en het eronder gelegen landschap op allerlei plaatsen slim op te voeren. De heuvels raken het gebouw steeds net niet en huisvesten zelf ook programma. Met hangende vergaderruimtes en trappen daagt het gebouw het landschap op zijn beurt ook weer uit.

Shenzhen Stock Exchange
Middenin een van de zakendistricten van Shenzhen staat het gebouw van de aandelenbeurs van de stad. Architect Daan Oooievaar van OMA gaf ter plaatse een toelichting op het ontwerp. Met het reisgezelschap konden we een beperkt deel van het gebouw van binnen bekijken. Vanwege de onrust op de Chinese beurzen en de aard van het gebouw was een uitgebreider bezoek helaas niet mogelijk.

Het spectaculair uitkragende horizontale volume van het beursgebouw bestaat binnen grofweg uit drie lagen. De onderste bevat alle computers die voor de beurshandel nodig zijn. Hierboven ligt een representatieve verdieping met ontvangstruimtes, een auditorium en zalen waarin de kunst, die de beurs in de loop van de jaren verzamelt heeft, tentoongesteld wordt.

De bovenste verdieping van dit volume biedt ruimte aan een ononderbroken kantoortuin waar de beurshandelaren hun werk doen. Acht patio’s brengen hier daglicht naar binnen. Met een maat van 100 bij 160 meter is het waarschijnlijk de grootste open kantoorruimte ter wereld, schat Ooievaar.

Het hele gebouw is bekleed met door OMA zelf ontwikkelde, halftransparante glazen gevelpanelen. Op een zonnige dag krijgt het gebouw hiermee een heel bijzondere glans. Omdat de entreehal onder de ‘opgetilde plint’ geen dragende gevel kent, zijn de penanten hier transparant gehouden. Het resultaat is een enorm grote, maar ook zeer lichte entreehal.

Achter de glazen gevelpanelen is over de volledige hoogte van het gebouw ledverlichting aangebracht. ’s Avonds transformeert het gebouw hiermee in een enorm lichtkunstwerk.

De samenwerking met de Chinese opdrachtgever en verschillende Chinese bouwpartijen verliep volgens Ooievaar niet altijd even soepel. Alleen door er tijdens de bouw steeds bovenop te zitten kon een goede detaillering gerealiseerd worden, vertelt Ooievaar. Het strakke eindresultaat onderstreept het succes van deze aanpak.

De verschillende enorme kunstwerken die inmiddels rond het gebouw staan, komen niet uit de koker van OMA, maar zijn door de opdrachtgever bedacht. Ook is de bouwkeet op het terrein opgewaardeerd tot permanent gebouw. Vooral dat laatste had OMA graag anders gezien. Maar het project is in zichzelf wel zo krachtig (en groot) dat het hier nauwelijks onder lijdt.

Dit is pas het begin
In Shenzhen bouwt de Chinese overheid consequent aan een metropool, die op sommige vlakken Hong Kong misschien al voorbij is gestreefd. De woonbuurten in Shenzhen zijn, ondanks hun hoge dichtheid, meestal veel groener dan die in Hong Kong. Ook lijkt de stad nu al een grotere creatieve industrie te hebben dan Hong Kong. Daar staat tegenover dat Hong Kong wat betreft zijn bancaire sector en op het vlak van internationale handel een niet te missen knooppunt blijft.

Uiteindelijk is het de combinatie van deze steden, die op minder dan een uur reizen van elkaar liggen, die de meeste indruk is. Samen met steden als Guangzhou vormen zij het hart van een bijzonder dynamische regio. De Pearl River Delta wordt nu al het grootste stedelijke gebied op aarde genoemd. Maar dit lijkt pas het begin.

De Architectenreis 2015 werd mede mogelijk gemaakt door AGC, Daikin, Derako, Desso, Kingspan, Renson, Reynaers en Rockfon.

Architectenweb organiseerde deze studiereis samen met Rientjes & Partners.

Trefwoorden

shenzhen shenzhen airport horizontal skyscraper architectenreis 2015 shenzhen stock exchange

1	Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord krijgt zeventig meter hoge woontoren woensdag, 22 oktober
2	Studio Ard Hoksbergen herkent en vertaalt wensen van Xplore Agora donderdag, 23 oktober
3	Bouw van The Circle op plek café De Omval gaat van start donderdag, 23 oktober
4	Schimmelstraat Amsterdam loopt niet langer dood dankzij woongebouw voor 55-plussers woensdag, 22 oktober
5	Timpaan en VenhoevenCS winnen tender woonzorgproject in Vlaardingen dinsdag, 21 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Verslag van Architectenreis 2019: Tokyo

22 november 2019

Verslag van Architectenreis 2017: Rio de Janeiro

16 november 2017

MLA+ en Felixx winnen competitie Shenzhen

12 augustus 2016

Rotterdamse bureaus ontwerpen park in Shenzhen

25 juli 2018

Verslag van Architectenreis 2017: Brasilia

15 november 2017

Mecanoo wint prijsvraag Shenzhen North Station

5 september 2017

Verslag van Architectenreis 2015: Guangzhou

18 november 2015

Verslag van Architectenreis 2017: São Paulo

14 november 2017

Grond zakt Beijing onder de voeten vandaan

27 juni 2016

China telt 102 miljoenensteden

20 maart 2017

Ondergrondse galerie van MORE opgeleverd

4 januari 2017

Boekpresentatie Chinese stad als wereldwijd model

19 juni 2017

Ma Yansong sponsort reis naar China

18 april 2017

Verslag van Architectenreis 2015: Hong Kong

17 november 2015

Ole Bouman directeur Shekou Design Museum

12 januari 2015

Chinese terminal van Fuksas in gebruik

27 november 2013

Mecanoo ontwerpt cultuurcentrum Shenzhen

19 mei 2011

MLA+ en Openfabric winnen competitie in Shenzhen

27 maart 2014

OMA ontwerpt kantoorgebouw in Shenzhen

6 februari 2013

Video: Markus Appenzeller over Shenzhen

23 januari 2015

'Sneak preview' voor biënnale Shenzhen

5 november 2013

Mecanoo gedeeld winnaar cultuurcentrum

19 april 2011

Glasfabriek Shenzhen verbouwd voor biënnale

16 december 2013

Bouman hoofdcurator vijfde biënnale Shenzhen

11 februari 2013

Shenzhen-project van Mecanoo in uitvoering

28 augustus 2014

Verslag van Architectenreis 2015: Hong Kong

17 november 2015

OMA: “Wij werken één idee door”

17 januari 2014

Grote opdrachten MLA+ in China en Rusland

3 december 2014

Bouman: ‘Architectuur op de voorgrond’

12 maart 2014

Verslag van Architectenreis 2015: Guangzhou

18 november 2015

NAi wint Biënnale-prijs Shenzhen

21 februari 2012

INTI organiseert congres over Shenzhen

6 november 2014

Shenzhen Stock Exchange (OMA) opgeleverd

8 oktober 2013

Architectenweb houdt Het Grote Gevelcongres

7 januari 2014

Bouw tweede project OMA in Shenzhen gestart

24 juli 2014

Nieuwe stadions voor Universiade Shenzhen

12 augustus 2011

Hoogbouwcomplex BIG voor Chinees energiebedrijf klaar

8 augustus 2018

Verslag van Architectenreis 2019: Kyoto

21 november 2019

Luchtbrug doorsnijdt torens in hoogbouwcomplex OMA

13 mei 2020

Tweede project van OMA in Shenzhen opgeleverd

31 augustus 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw van ontwerp MVRDV voor Duitse AI-campus gestart

4 uur geleden

In het Duitse Heilbronn is de bouw gestart van het Innovation Park Artificial Intelligence (IPAI) dat werd ontworpen door MVRDV

Neutelings Riedijk Architects ontwerpt nieuw museum in Antwerps kasteel

Vandaag, 12:10

Neutelings Riedijk Architects is aangesteld voor het ontwerp van een nieuw museum in kasteel Sterckshof in Antwerpen. In het kasteel in park Rivierenhof zat tot 2014 het Zilvermuseum, waarna het gebouw jaren heeft leeggestaan.

Loer Architecten, Fletts en Kleurrijk Wonen zetten volgende stap in sociale woningbouw in hout

24 oktober, 4:02

Woningcorporatie Kleurrijk Wonen en Fletts bouwden in Culemborg een duurzaam, houten appartementengebouw met een innovatief 2D-bouwconcept naar ontwerp van Loer Architecten