De Groene Loper: wonen aan een eigentijdse lindenlaan

Met de ingebruikname van de vier tunnelbuizen in december 2016 loopt de A2 in Maastricht over een lengte van 2,3 kilometer definitief ondergronds. Een onveilige en hinderlijke barrière in de stad is weggenomen; bovengronds gaan de werkzaamheden door om de stad te helen met een groen parklandschap en aan weerszijden geplaatste herenhuizen, stadswoningen en appartementengebouwen. Van deze ‘Groene Loper’ is het noordelijk deel nagenoeg voltooid.

Het stedenbouwkundig plan voor De Groene Loper is opgesteld door West 8 in samenwerking met supervisor Fred Humblé (Martens, Willems & Humblé architecten). Vijf bureaus zijn verantwoordelijk voor de architectuur langs het noordelijke deel van De Groene Loper: Brink architectuur & stedenbouw, DAT (De Architectenwerkgroep Tilburg), HilberinkBosch architecten, Martens, Willems & Humblé architecten en Mathieu Bruls architect tekenden een grote variëteit aan stedelijke woningtypen.

‘De Groene Loper, vanzelfsprekend’ was het integrale plan waarmee Consortium Avenue2 in 2009 na een uitgebreide aanbestedingsprocedure werd geselecteerd voor het ondertunnelingsproject in Maastricht. Een integraal ontwerp was ook de kern van de uitvraag: de tunnel, de infrastructuur, de vastgoedontwikkeling en de kansen voor de omgeving moesten in één plan worden samengebracht. Daarnaast maakten de infrastructurele aansluitingen en het doorgang verlenen van het drukke verkeer tijdens de bouw deel uit van het omvangrijke project. Het budget was van meet af aan bekend bij alle inschrijvers.

Verbindend naar alle kanten

De bovengrondse ontwikkeling bestaat uit een parklandschap boven de dubbellaagse tunnel, zo’n 1.100 woningen en 30.000 m² commercieel vastgoed. Het park, inclusief straatmeubilair vormgegeven door West 8, bestaat uit een viervoudige lindenlaan. De breedte varieert van 45 tot 120 meter en in het midden strekt zich een zes meter breed pad voor voetgangers, fietsers en sporters. Om de laan echt aantrekkelijk ten maken als wandel- en fietsroute wordt De Groene Loper, voorbij de tunnelmonden, verbonden met aan de ene zijde de stad en aan de andere kant de noordelijk gelegen landgoederenzone. Zo verbindt De Groene Loper niet alleen opnieuw Maastricht-Oost en -West, maar ook de stad met de natuur. Het landschap met de lindenlaan is de drager van het masterplan, daarna volgt de bebouwing.

In de tenderfase zijn reeds de kenmerken en een woningtypologie onderzocht voor de invulling van de bouwkavels langs de nieuw te creëren laan. Inspiratie vormde daarbij het wonen aan de singels en lanen uit de late 19^e eeuw in steden zoals Maastricht, Aken, Luik en Antwerpen. “We zochten onze voorbeelden het liefst dicht bij huis om de nieuwe straatwanden een plaatsgebonden karakter mee te geven”, legt Fred Humblé uit. In de genoemde steden vonden de ontwerpers niet alleen lanen en singels met ongeveer hetzelfde breedteprofiel als De Groene Loper zou krijgen, ook zagen ze er een “bijna achteloze diversiteit waarmee deze lanen opgebouwd en vormgegeven zijn.”

Het tenderconcept streefde een bebouwingsplan na, waarbij de wanden langs de Loper stapsgewijs gevuld zouden raken met zich aandienende programma’s en bouwinitiatieven. Als vanzelf zou variatie ontstaan. Door de druk op de (koop)woningmarkt bleken de kavels geheel gevuld te kunnen worden met projectmatig opgezette woningen. De eerder geformuleerde uitgangspunten voor de opbouw van de straatwanden konden echter, met enige aanpassingen, overeind blijven. Het stedenbouwkundige plan en het bijbehorende beeldkwaliteitsplan werden in 2017 samengevoegd tot één plan.

Samenwerking

In opdracht van Projectbureau Avenue2 – dat de overheidspartners vertegenwoordigt – en Ballast Nedam Development ontwierpen Atelier Brink, DAT, HilberinkBosch architecten, Martens, Willems & Humblé architecten en Mathieu Bruls architect de bebouwing langs het noordelijk deel van De Groene Loper. Tijdens het ontwerpproces werden in tussentijdse workshops de lopende plannen van de betrokken architecten afgestemd met de supervisors, Edzo Bindels van West 8 en Fred Humblé van Martens, Willems & Humblé architecten.

In gezamenlijke ontwerpsessies zorgden de bureaus voor een even gevarieerd als solide architectonisch straatbeeld van stadswoningen en appartementengebouwen aan beide zijden van de Loper. Ook de ontwikkelaar, de bouwer en het projectbureau waren bij deze regelmatige tussentijdse workshops aanwezig. De ontwerpen reageerden steeds op de aangrenzende plannen, met behoud van een eigen architectonische signatuur. Gebouwen zijn telkens beoordeeld in hun context en als onderdeel van het geheel.

Varianten werden getest en met elkaar vergeleken aan de hand van meerdere totaalimpressies van De Groene Loper. Het gebied is nagenoeg geheel vertaald in een 3D-model. Daarnaast vormden de architecten gezamenlijk straatgevels aan de hand van een omgevingsmaquette met schaal 1:200. De volumetrische opbouw en het effect van de massaopbouw van de gehele Groene Loper werden zo tastbaar genaakt. De architecten vervingen de standaard schuimblokken door hun meegebrachte ontwerpvoorstellen. Er werd geschoven, gesneden en gestapeld, vertellen de architecten; “ook suikerklontjes en serviesgoed konden daarbij soms van dienst zijn.”

Couleur locale met variatie

Hoofdconcept voor de architectuur vormde, in het verlengde van de studies uit de tenderfase, de bestaande ‘couleur locale’. Hierdoor maakten de verschillende ontwerpen deel uit van dezelfde architectonische familie én verhielden ze zich visueel tot het omliggende stadsgebied. Deze couleur locale staat voor een rijke architectuur van metselwerk, doorsneden met banden van lokale natuursteen, prominente kroonlijsten en verticale, verspringende geveldelen.

De onderlinge verschillen in het gevelbeeld zijn echter niet genoeg om te komen tot de variatie, die de historische binnensteden en langs de 19^e-eeuwse singels en lanen zo geliefd en waardevol maken, benadrukt Humblé. “Variatie moet voortkomen uit wezenlijk verschillende woningtypen”, zegt hij. “De voorgevel aan de Loper krijgt extra aandacht in de architectonische vormgeving. In navolging van de bouwblokken uit de late 19e eeuw heersen aan de achtergevel juist soberheid en doelmatigheid. Hier kunnen de bewoners hun woning naar hartenlust uitbreiden. Het is bovendien voor iedere huiseigenaar toegestaan om een extra verdieping aan het huis toe te voegen.”

‘De Groene Loper’ was aanvankelijk de naam van het plan waarmee Consortium Avenue2 de aanbesteding won, vervolgens min of meer de werknaam van de ontwikkeling. Inmiddels heeft de straatnamencommissie van de gemeente Maastricht besloten dat het gebied tussen Avenue Céramique en Landgoed Vaeshartelt in Buitengoed Geul & Maas ook in de toekomst wordt aangeduid als ‘Groene Loper’.

Erkerwoningen en appartementengebouwen –
Brink architectuur & stedenbouw

Erkerwoningen en appartementengebouwen – Brink architectuur & stedenbouw
Het wonen aan de singels uit de late 19e eeuw vormde inspiratie voor de architectuur langs de Groene Loper. Architectenbureau Brink heeft dit vertaald naar een stapsgewijze overgang vanuit het interieur van de woning, middels erkers, bordessen, trappen en verhoogde voortuinen, naar het openbare leven voor de deur.

De grondgebonden erkerwoningen geven de bewoners een optimaal zicht op de nieuwe lindenlaan. De woningen kenmerken zich de ene keer door afgeronde hoeken en lichtgeel Kunrader-kalksteen, dan weer zijn de stadswoningen lichtbruin en hoekig uitgevoerd. Tevens ontwierp Brink een appartementengebouw in geel baksteen en een wit woontorentje van zeven lagen, die eenzelfde afwisseling vertonen. De entrees van de appartementengebouwen zijn extra hoog en herkenbaar op de schaal van de lindenlaan. Bij de souterrainwoningen liggen de entrees op de beletage. Speciaal voor dit project ontworpen hekwerken begeleiden de trappen en schermen de bordessen af.

Meer informatie over de woningontwerpen van Brink

Stadswoningen en appartementengebouwen – DAT

DAT (De Architectenwerkgroep Tilburg) ontwierp in totaal 45 stadswoningen en 57 appartementen, die in twee fasen zijn gerealiseerd. In de gevels is duidelijk de beoogde vertaling van de couleur locale herkenbaar: rijk metselwerk in verschillende baksteenkleuren, details in lokaal natuursteen, opvallende kroonlijsten en verspringende geveldelen.

De wandelaar ontdekt in het langsgaan die steeds andere details, zoals bijzondere hekken, uitstekende stenen bij de scheiding van twee woningen en armaturen boven de voordeuren. Elk huis heeft zijn eigen signatuur. Een mooi detail zijn de bijzondere reliëftekeningen van de Limburgse kunstenaar Charles Eyck die de balkons sieren bij de woningen aan de President Rooseveltlaan. Oude werktekeningen van twee glas-in-lood-ramen van deze kunstenaar zijn achterhaald en in samenspraak met zijn familie verwerkt op de borstwering van balkons.

Meer informatie over de woningontwerpen van DAT

Stadswoningen en appartementengebouwen –
HilberinkBosch architecten

Geïnspireerd op de stadsvilla’s aan de Maastrichtse singels en boulevards ontwierp HilberinkBosch architecten bijvoorbeeld woningen met souterrain met beletage, kenmerkend voor de historische panden in de omgeving. Deze typologie zorgt niet alleen voor een divers straatbeeld, maar lost ook het niveauverschil tussen straat en achtertuin op. Ook de stadsvilla, waarbij vier woningen één rijk gebouwensemble vormen, refereert met royale erkers en de verspringende daklijn sterk refereert aan historische panden in de stad. Schuin tegenover de Lourdeskerk ontwierp het bureau een kloek appartementenblok, dat zich kenmerkt door een hoge plint, grote gevelpuien en rijk gevelreliëf. De niet-alledaagse betonnen balustrades van de balkons verwijzen naar bestaande balustrades in de omgeving.

Op de knik van twee straatgevels staat de torenwoning, die met een pergola-kroonlijst deze specifieke plek al van veraf herkenbaar maakt. Van dichtbij toont zich een spel van getrapte volumes met een verticale gevelkarakteristiek. Aan de noordelijke rand van de Groene Loper ligt een appartementenblok met groene binnentuin en gevelvullende pergola met begroeiing. De aangrenzende woningen zijn bekroond met ornamenten met vijfpuntige ster, een verwijzing naar het gemeentewapen van Maastricht.

Meer informatie over de woningontwerpen van HilberinkBosch

De Gemeenteflat – Martens, Willems & Humblé architecten

De Gemeenteflat aan het Koningsplein was in 1948 de voorbode van de bebouwing langs een statige laan, zoals de naoorlogse wederopbouwplannen van Maastricht die beloofden. Door de snel toenemende verkeersdrukte kwam van statigheid niets terecht en het woongebouw raakte in de verdrukking. Martens, Willems & Humblé architecten heeft het gebouw, inmiddels als rijksmonument aangewezen, in ere willen herstellen en bij de noodzakelijke verduurzaming ook het originele aanzicht teruggebracht.

Het energielabel van het woongebouw is van D naar A gebracht. De donkerbruine kleur van het stucwerk – een keuze bij een eerdere renovatie van de flat – is vervangen door een lichte kleur; dit strookt met de tint die uit historische kleuronderzoek naar voren kwam en sluit aan bij de oorspronkelijke kleur van de betonnen balkons en omlijstingen. Het oorspronkelijke aanzicht is ook bereikt door bij de raamindelingen de originele dimensies te behouden, uitgevoerd in aluminium.

Meer informatie over de Gemeenteflat

Woongebouw Lourdesplein – Martens, Willems & Humblé architecten

Samen met de gerestaureerde Gemeenteflat vormt een nieuw woongebouw aan het Lourdesplein de aankondiging van de Groene Loper. Het woongebouw staat op het kruispunt van de nieuwe lindenlaan en het bestaande buurtwinkelcentrum, en tegenover de monumentale Lourdeskerk uit 1936 (architect F. Peutz). De ruimte tussen het woongebouw en de kerk, met de bestaande bomen, is een echte plek geworden en trekt het buurtwinkelcentrum bij het grotere geheel van Loper en stad. Martens, Willems & Humblé architecten heeft de woningtypologie daarop afgestemd.

Het gebouw omvat zeventien appartementen, zes studio’s en zes grondgebonden woningen en 180m2 aan commerciële ruimte. De grondgebonden woningen vormen kleine ensembles, die aaneengeregen een gevarieerde straatwand vormen. De opeenvolging van percelen, maar vooral het kortere ritme van raamopeningen, penaten, erkers en entrees bepaalt het verticale ritme van de gehele gevelwand. Ook de appartementenblokken dragen bij aan een eigen ritme voor het totale blok. In schaal en kleur is bovendien een passende toon gezocht ten opzichte van de Lourdeskerk uit Kunrader- en Sibbermergel.

Meer informatie over het woongebouw aan het Lourdesplein

Kolonel Miller-appartementengebouw en -woningen – Martens, Willems & Humblé architecten

Met de ondertunneling van de A2 kreeg de oude arbeiderswijk Wyckerpoort een nieuwe positie en moest op meerdere punten worden aangehaakt bij de nieuwe bebouwing van de Groene Loper. Een ensemble van een appartementengebouw en 21 grondgebonden woningen in het sociale segment vormt de noordelijke rand van de Groene Loper. De Kolonel Miller-woningen volgen in twee stroken de bouwlijnen van de bestaande bebouwing, terwijl het Kolonel Miller-appartementengebouw in schaal meegaat met de grotere gebouwen rondom.

Woningen en appartementengebouw zijn uitgevoerd in één taal. Inspiratie vond Martens, Willems & Humblé architecten bij verschillende Amsterdamse School-projecten. Het appartementengebouw schermt Wyckerveld af van geluidsbelasting van de tunnelopening en de Viaductweg. De galerijen, met extra breedte en bankjes bij de deuren opgevat als opgetilde woonstraten, liggen richting de weg. Op de begane grond, waar geluidsbelasting niet speelt, hebben de woningen extra hoogte. Een ronding op de gebouwhoek herbergt de trap. Een verzwaard topmotief reageert op de beleving vanaf de weg en de snelheid in de waarneming van het gebouw.

De grondgebonden woningen hebben de architecten, binnen het grotere ensemble, bewust bescheiden in expressie gehouden. Details en materialisatie zijn hier belangrijk. De uiteinden bieden een stevig accent, in de vorm van een geglazuurde frame voor de ramen. De ingangen van de huizen zijn bijna steeds in paren ontworpen, met een groot frame in rood geglazuurde baksteen. De huizen hebben een royale voortuin, zoals gebruikelijk in deze buurt, die de oriëntatie van de woningen bovendien tweezijdig maakt. De voetmuur is uitgevoerd in een ton-sur-ton baksteen die ook in het appartementencomplex is toegepast.

Meer informatie over het Kolonel Miller-appartementengebouw

Meer informatie over de Kolonel Miller-woningen

Appartementengebouw de Roeije – Mathieu Bruls architect

Op een hoek van de Groene Loper staat de Roeije, een woongebouw met 32 appartementen, ontworpen door Mathieu Bruls architect. Het bureau gaf het gebouw vorm als een monochroom rode sculptuur, met een duidelijk contrast tussen horizontaal en verticaal. De dichte horizontale banden aan de voorgevel schermen, een beetje mysterieus, de woonwereld erachter af.

Nog een tegenstelling kenmerkt het ontwerp van het gebouw: de ronding in de voorgevel vormt een contrast met de rechthoekigheid en de hoekverdraaiing aan de achterzijde. Het spel van de rode baksteen, stootvoegloos toegepast, en de liggende zwarte voeg draagt bij aan die plastische beleving. In de traphal werd de voeg bovendien zwart, ruig en opliggend uitgevoerd.

Meer informatie over appartementengebouw de Roeije