‘Een andere omgang met mobiliteit heeft weerslag op tal van vlakken’

Hoe willen we leven in onze steden en wat betekent dat voor de wijze waarop we de steden inrichten? Vooral de huidige klimaatproblematiek dwingt ons tot een andere kijk op mobiliteit; tegelijkertijd kan een andere benadering van mobiliteit haar weerslag hebben op heel veel sociale en maatschappelijke vlakken. Met experimenten probeert de Embassy of Urban Mobility mensen de stad anders te laten bekijken en ervaren. De centrale vraag is: hoe kunnen we bij de inrichting van de stad de leefbaarheid centraal stellen in plaats van de efficiëntie.

Naast Dutch Design Week is Dutch Design Foundation ook initiatiefnemer van acht zogenoemde World Design Embassies. Dit zijn langlopende programma’s waarin verschillende partijen – zoals ontwerpers, experts, kunstenaars, wetenschappers, gebruikers en praktijkmensen – in open coalities samenwerken aan complexe, maatschappelijke vraagstukken. In het kader van Dutch Design Week 2022, waar de Embassies hun onderzoek presenteren, spreekt Architectenweb met de curators van elke Embassy. Vandaag Rob Adams, Embassy of Urban Mobility.

In de vorige eeuw werden steden steeds verder ingericht met de auto als uitgangspunt. “De consequentie is dat tot zo’n 70% van het publieke domein bestaat uit ruimte gerelateerd aan het autogebruik”, zegt Rob Adams, curator van de Embassy of Urban Mobility en oprichter van innovatiebureau Six Fingers. “Met huidige opgaves als de verlaging van de CO2-uitstoot, vergroening, voorkomen van opwarming en versterking van biodiversiteit in de steden kan het niet anders dan de auto minder centraal te stellen bij de inrichting van steden. Dat maakt ons verhaal niet meteen anti-auto, maar de Embassy of Urban Mobility stelt voor om te kijken naar andere opties van mobiliteit, wat kan bijdragen aan leefbaarheid.”

Uithuiswerkplek

Het gaat daarbij om de stad, maar ook om de verbinding tussen steden. Een interessante andere omgang met snelwegen biedt het project ‘uithuiswerkplek’. “Toen we tijdens de coronapandemie thuis moesten werken, hebben veel mensen de voordelen daarvan ervaren. Anderzijds merkten ze ook dat het niet helemaal ideaal was – en nu staan ze weer in de file”, zegt Adams. “De ‘uithuiswerkplek’ is een locatie waar je naartoe kunt fietsen en alle faciliteiten hebt om te werken, maar je bent uit je eigen huis en tegelijkertijd hoef je niet elke dag met de auto op en neer tussen bijvoorbeeld Tilburg en Eindhoven.”

Vanuit Tilburg komen veel forensen die werken op de High Tech Campus of bij ASML in Eindhoven, vertelt hij. Als een aantal van die werkgevers gezamenlijk een locatie met ‘uithuiswerkplekken’ in of nabij Tilburg zou opzetten, vermindert dat de files. Dergelijke plekken kunnen uiteraard ook elders verlichting bieden, want alle steden hebben met het probleem te maken.

“Bij drukke snelwegen is de eerste neiging om meer asfalt aan te leggen; je kunt je ook afvragen of je de forensen in de file iets anders kunt bieden, waardoor ze die autorit niet hoeven te maken”, zegt Adams. “Als je met het creëren van uithuiswerkplekken gemiddeld 15% van de druk op de snelwegen kan wegnemen, heb je al geen of minder fileprobleem. Anders gezegd: als iedereen 1 dag in de week naar een uithuiswerkplek gaat, zijn er geen files meer en hoeft er geen asfalt bij.” Er is nog geen concrete locatie voor ‘uithuiswerkplekken’, maar de Embassy of Urban Mobility werkt het plan komend jaar uit in samenwerking met Rijkswaterstaat.

Groen voor blik

Een tweede project waar de Embassy hard aan trekt is ‘groen voor blik’. Het idee bij dit project is dat mensen hun auto niet in de straat parkeren en daar krijgen ze groen voor terug. Woningen zijn nog wel bereikbaar, bijvoorbeeld voor het lossen van boodschappen, of voor hulpdiensten, vuilophaaldienst en taxi’s; de personenauto wordt echter niet meer voor de deur geparkeerd, maar bijvoorbeeld in parkeergarages aan de rand van de wijk. “Bij een vakantiepark begrijpt iedereen dat je na het uitladen van de koffers de auto elders parkeert met het oog op veiligheid, rust en een prettig uitzicht. Waarom zouden we dat niet in woonwijken kunnen doen? Wat je ervoor terugkrijgt is groen, maar het reikt nog veel verder.”

“Groen biedt verkoeling en een mooier uitzicht vanuit je huiskamer, maar het schept ook ruimte om buiten te zitten en plek voor kinderen om te spelen. Daardoor zien mensen elkaar wat vaker, gaan ze misschien wat meer op elkaar letten en voelen zich veiliger. Dat kan wellicht het levensgeluk in de steden omhoog brengen en de zorgvraag omlaag”, zegt Adams. “Ook hier kun je efficiëntie centraal stellen – iedereen zijn eigen auto voor de deur en een paadje naar het eigen appartement; of je kunt mobiliteit zo benaderen dat het zijn weerslag op tal van vlakken heeft: vergroening, veiligheid, gezondheid, collectiviteit en sociale cohesie.”

Een-minuut-stad

Dat een andere omgang met mobiliteit in woonbuurten de sociale cohesie kan versterken, blijkt uit een experiment, dat momenteel wordt uitgevoerd in een aantal buurten in Stockholm. Adams legt uit dat bij dit Zweedse experiment, ‘Street Moves’, de buurtbewoners zelf de openbare ruimte mogen inrichten met verplaatsbare houten modules. Ze kunnen naar gelang de behoefte of de wens op een bepaald moment van de dag de straat anders indelen: bijvoorbeeld ’s ochtends de straat breed houden, maar gedurende de dag lege parkeerplekken of een deel van de straat met de modules omvormen tot een groene ruimte, een terras of een speelplek.

‘Street Moves’, ook wel aangeduid als ‘One-minute-city’ is een project van ArkDes, het landelijke centrum voor architectuur en design, en Vinnova, een overheidsinstantie voor innovatie. De omschrijving ‘One-minute-city’ duidt op het idee dat je in een minuut de indeling van de straat en het gebruik van de publieke ruimte kunt veranderen. “Verschillende groepen gebruiken de straat op verschillende momenten op een andere manier. Waarom zou je de straat daar niet steeds op aanpassen?”, zegt Adams. “Ik vind het een boeiend experiment.” Het Zweedse experiment sluit bovendien aan op een bredere ontwikkeling, die ook in Nederland waarneembaar is: het betrekken van burgers bij de invulling van hun buurt en het stimuleren van het collectief.

Alternatieven ervaren

Groen voor blik werd al tijdens Dutch Design Week 2021 gepresenteerd. Tot uitvoering van experiment is het nog niet gekomen. Daaruit blijkt hoe moeilijk het is om dergelijke systemen te veranderen en ook daar zal het verhaal tijdens komende Dutch Design Week over gaan: hoe moeilijk het is om in het publieke domein veranderingen teweeg te brengen. Voor een deel heeft dat te maken met de vele partijen die betrokken zijn, waardoor niet op één plek, maar bij tal van partijen processen moeten worden aangepast.

Voor een ander deel gaan veranderingen traag omdat de partijen die ze moeten doorvoeren, bijvoorbeeld gemeentes of woningcorporaties, naar zijn mening te sterk geneigd zijn te buigen voor tegengeluiden. Adams: “Ik hoor regelmatig ‘ja, maar dat wil men niet’. We hebben te maken met een systeem dat moet wijzigen en daarbij lijkt het vaak alsof eerst iedereen voor moet zijn, voordat we iets gaan veranderen. Het lijkt makkelijker om je te verzetten tegen veranderingen dan om veranderingen te willen bewerkstelligen of versnelling aan te brengen waar dat nodig is.”

“Maar: als we een transitie willen doorvoeren, zullen mensen daarin mee moeten. Laten we vooral eerst werken met de mensen die het willen. Ik hoop dat mensen met zo’n experiment als groen voor blik tot het inzicht komen dat tien minuten lopen naar de auto toch niet zo ver is, of dat ze de auto helemaal niet zo hard nodig hebben – omdat ze in vijf minuten met de fiets bij de supermarkt zijn.” Ook dit hangt weer samen met het afleren van denken in efficiëntie. “Ik probeer mezelf ook aan te wennen om vaker de ov-fiets te pakken en lekker naar mijn afspraak te fietsen”, vertelt Adams.

Loskomen van dominante logica

“Grote dingen veranderen vaak pas over generaties, omdat we zo’n dominante logica hebben dat het heel moeilijk is om anders te gaan denken. We moeten het ervaren. Elke generatie vestigt zijn hoop op de volgende om problemen op te lossen, maar de hippies van de jaren 60 werden ook de CEO’s in de jaren 80. Ik vind het laf om je hoop te vestigen op de volgende generatie; je hebt zelf ook handelingsperspectief.”

“Het is als Embassy ook je taak om de knuppel in het hoenderhok te gooien en te poneren en te agenderen”, zegt Adams, “in de hoop dat je mensen inspireert en enthousiasmeert om te experimenteren. Dat is voor mij het doel. Het gaat niet om 100% meekrijgen. Als je een deel van het publiek bereikt, heb je al veel voor elkaar gekregen.”

Dutch Design Week 2022 vindt plaats van 22 tot en met 30 oktober in Eindhoven.