‘Minder plastic afval creëren, meer samenwerken met de natuur’

Dat in de oceanen eilanden van plasticafval drijven, in uithoeken van de wereld waar nauwelijks mensen komen plastics worden aangetroffen, in de magen van vissen en vogels microplastics worden gevonden, dat alles geeft wel aan hoe omvangrijk de vervuiling met plastic is. Daar moeten we oplossingen voor vinden, maar tegelijkertijd moeten we manieren bedenken om minder plastic afval te creëren. Bijvoorbeeld door het in gebruik te houden, of door alternatieve materialen te ontwikkelen.

Naast Dutch Design Week is Dutch Design Foundation ook initiatiefnemer van acht zogenoemde World Design Embassies. Dit zijn langlopende programma’s waarin verschillende partijen – zoals ontwerpers, experts, kunstenaars, wetenschappers, gebruikers en praktijkmensen – in open coalities samenwerken aan complexe, maatschappelijke vraagstukken. In het kader van Dutch Design Week 2022, waar de Embassies hun onderzoek presenteren, spreekt Architectenweb met de curators van elke Embassy. Vandaag Leonne Cuppen, Embassy of Rethinking Plastic.

Een aantal jaren geleden startte Yksi Expo, dat zich sterk richt op de promotie van circulair design, het project Rethinking Plastic. Na een jaar werd het project door Dutch Design Foundation ‘geadopteerd’ als Embassy of Rethinking Plastic, vertelt Leonne Cuppen, oprichter van Yksi Expo en curator van de Embassy. In de twee jaar dat het project – met bijvoorbeeld exposities, ontwerpend onderzoek en verdiepingsprogramma’s – nu loopt, zijn de thema’s enigszins veranderd en constateert Cuppen ook bij deelnemers een verschuiving in interesse.

“Toen we startten was het thema recycling en upcycling nog het grootste; nu is het het kleinste”, zegt Cuppen. “Daar ben ik ook heel blij mee, want als we werkelijk een verandering teweeg willen brengen, moeten we veel verder kijken. We moeten minder afval creëren en sterk samenwerken met de natuur. Een aantal jaren geleden waren er ook ideeën om innovaties in alternatieven voor plastic te ontwikkelen, maar nu zie ik steeds meer concrete projecten komen. Nu kunnen we ook veel meer nieuwe ontwikkelingen op dat vlak in de tentoonstelling laten zien.”

Plastic uit de oven houden

Dat betekent niet dat de Embassy of Rethinking Plastic geen aandacht meer heeft voor recycling. Cuppen: “Het is nog steeds een belangrijk thema, waar ook zeker ontwikkeling in is. Een voorbeeld is Pretty Plastic dat sustainable bouwmaterialen maakt uit 100% gerecycled PVC. In 2017 realiseerden de oprichters van Pretty Plastic, bureau SLA en Overtreders W, voor Dutch Design Week (DDW) het People’s Pavilion, waarvan de gevel was bekleed met Pretty Plastic-leien. Inmiddels hebben ze op basis van deze eerste tegel een geheel nieuwe tegel ontwikkeld, waardoor hij geschikt is als gevelbekleding op hoogte. Tijdens de komende DDW zijn de eerste prototypes en animaties te zien.”

Met de nieuwe tegel speelt Pretty Plastic in op de ontwikkeling in de bouwwereld op het gebied van prefabricatie en steigerloos bouwen, hetgeen ook bijdraagt aan het verkleinen van de ecologische voetafdruk bij grote bouwprojecten. In combinatie met een speciaal ophangsysteem uit gerecycled aluminium is de nieuwe tegel volgens Pretty Plastic geschikt voor projecten van 70 meter en hoger.

“Het probleem met het plastic afval is dat heel veel plastics niet te recyclen, want te vervuilend zijn”, vertelt Cuppen. “De voedselindustrie gebruikt bijvoorbeeld plastics die aan heel hoge eisen moeten voldoen. Dergelijke plastics, die niet tot dat ‘schone’ niveau zijn te recyclen, gebruikt Pretty Plastic als grondstof. PVC uit bouwafval perst het bedrijf om tot de Pretty Plastic-producten. Daarmee houdt het het materiaal langer uit de verbrandingsoven en als die tegels over dertig, veertig jaar aan het einde van hun levenscyclus zijn, kunnen ze worden hergebruikt voor het maken van nieuwe tegels.”

De Pretty Plastic-tegels zijn trouwens ook een voorbeeld van de remmende werking die wet- en regelgeving kunnen hebben op innovatie. Bureau SLA en Overtreders W dachten dat het product door de eenvoudige ontwikkeling snel in productie zouden kunnen gaan, maar dat bleek een jaar of drie te kosten. “De regelgeving in de bouwwereld is complex en de certificatieprocessen kosten veel tijd en zijn erg kostbaar voor een start-up,” vertelt Cuppen. “Ik vind het schrijnend dat er supergoede ideeën zijn, die niet van de grond komen omdat de regelgeving achterloopt. De wet- en regelgeving blijkt vaak geënt op de materialen en situatie van decennia geleden. De situatie is veranderd, we moeten transities doormaken en de regelgeving moet worden aangepast om die innovaties mogelijk te maken. Het gaat traag, maar gelukkig is er aan de kant van de overheid wel een verschuiving waar te nemen.”

Bioplastic of biologisch

Terwijl we nadenken over manieren om de afvalberg aan plastics op te ruimen en niet te laten aanzwellen, moeten we naar alternatieven zoeken. Veel producten die we nu maken van plastics, zouden volgens Cuppen daadwerkelijk uit andere materialen kunnen worden vervaardigd. Te denken valt aan bioplastics, die vooral met het oog op vervanging van de bestaande plastics worden ontwikkeld. Bioplastics, waar als grondstoffen bijvoorbeeld zetmeel of polymelkzuur worden gebruikt, hebben echter ook hun nadelen, zegt Cuppen.

“Ik denk dat we moeten kijken naar de hele cyclus en als er aan het begin of het einde iets niet klopt, is de cirkel niet rond en doen we iets verkeerd. Dat zie ik op het moment nog sterk bij de bioplastics. Soms staat op de verpakking dat ze in de groenbak kan, maar dan blijkt het bioplastic er bijvoorbeeld lang over te doen om te composteren. Dat kost het recyclingbedrijf geld en dan speelt het economisch belang mee, dus worden de bioplastics uit het groenafval gefilterd en belanden ze alsnog in de verbrandingsoven.”

Het is dan mogelijk een betere oplossing om voor een volledig biologisch materiaal te kiezen. De Embassy toonde op de expositie tijdens de DDW 2021 bijvoorbeeld verpakking uit zeewier, een product van Notpla, dat dus eetbaar is. “Het is bijvoorbeeld toegepast voor zakjes vocht die bij marathons worden gebruikt. Je stopt het in je mond, het knapt, waardoor je het vocht kunt opdrinken en daarna kun je de verpakking opeten. Het is op kleine schaal; maar het zijn leuke voorbeelden om te laten zien hoe het ook kan. Al die voorbeelden die we hebben verzameld, werken wel heel enthousiasmerend.”

De kracht van de creatieve sector

Die kleine voorbeelden kunnen bovendien een voorbode van grotere ontwikkelingen zijn. Om daaraan bij te dragen koppelt de Embassy jong ontwerptalent aan de industrie. Cuppen: “Die jonge creatieve mensen denken nog sterk out-of-the-box, terwijl grote bedrijven en industrieën vaak wel willen veranderen, maar niet weten hoe. Die zitten vast in de systemen die ze nou eenmaal hebben ontwikkeld. Als je die twee kanten bij elkaar brengt, komen daar veelal ideeën uit die in eerste instantie absoluut niet haalbaar zijn. Als er dan wordt doorgedacht, komen er bruikbare elementen uit die voor veranderingen zorgen. Ik vind het belangrijk om aan te tonen dat de creatieve sector broodnodig is om die transitie te maken.”

Cuppen geeft aan trots te zijn op die manier de afgelopen twee jaar projecten van de grond te hebben gekregen. Ze noemt bijvoorbeeld de Torwash-technologie, die TNO heeft ontwikkeld om materialen van biologische of organische oorsprong te scheiden en opwaarderen. “TNO had de techniek ontwikkeld, maar wist niet goed wie daarvoor klanten zouden kunnen zijn. Daar hebben we toen een aantal ontwerpbureaus op gezet”, vertelt ze. “We werken ook heel intensief met de Chemelot Campus Sittard-Geleen. De grote industrieën daar staan erg open voor ideeën omdat ze weten dat het anders moet. We zijn daar langlopende projecten gestart, die ook doorgaan als het project Rethinking Plastic stopt. En dat is goed want we willen in de eerste plaats bestendigheid creëren en niet alleen een leuke expo neerzetten.”

Biomimicry en 3D printen

De komende tentoonstelling zal laten zien dat er een verschuiving in interesse is naar biomimicry. Eerder was al de Biomimicry Chair van Lilian van Daal te zien, een al wat ouder project. De stoel is geprint met een gerecyclede kunststof en in constructie geïnspireerd op de natuur. Van Daal wilde een product uit een monomateriaal, zodat er voor recycling geen materiaalscheiding nodig is. Om de stoel met dat monomateriaal zowel stevigheid bij de poten als comfort bij de zitting te geven, heeft ze de verschillende eigenschappen gebaseerd op botweefsel.

Van Daal is ook betrokken bij Omlab in Arnhem, een ontwerpstudio die zich richt op biobased en circulair 3D printen. Ze werken met verschillende grondstoffen en hebben bijvoorbeeld ook een alternatief voor beton ontwikkeld, vertelt Cuppen. Naast het ontwerp Stroncq van Van Daal werkt Omlab met MVRDV samen aan een soort gevelmateriaal, waarin nestmogelijkheden zijn opgenomen om de biodiversiteit te stimuleren. “Dat materiaal bestaat uit mineralen en organische stoffen, zodat het zelf ook weer voeding voor de natuur is. We komen hier bij regeneratief ontwerp.”

Balans

“Je ziet, ook in de expositie, dat we eerst meer namen dan

teruggaven; daarna wordt het circulair en nemen we evenveel als we teruggeven; dit derde deel wordt regeneratief waarbij we meer aan de natuur geven dan we er van nemen. Daar is nu een sterke behoefte aan om de balans terug te vinden”, legt Cuppen uit. “We willen bij de expositie ook niet zeggen dat het één slecht is en dat een andere manier beter is. We proberen het positief te benaderen en te laten zien dat er verschillende oplossingen voor verschillende problemen zijn. De expositie informeert, enthousiasmeert en maakt bewust.”

Rethinking Plastic is een programma van twee-en-een-half jaar; komende december stopt het en gaat Cuppen zich richten op andere onderwerpen, bovendien met Yksi Connect en niet langer als initiatiefnemer van Yksi Expo. Mogelijk gaat de Embassy of Rethinking Plastic op in een breder georiënteerde Embassy.

Dutch Design Week 2022 vindt plaats van 22 tot en met 30 oktober in Eindhoven.