Rotterdam als laboratorium voor de veerkrachtige stad

Het Rotterdamse bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur De Urbanisten maakt steden klimaatadaptief en natuurinclusief. Voor de wereldwijde projecten van De Urbanisten fungeert thuisstad Rotterdam vaak als laboratorium. Dirk van Peijpe is stedenbouwkundige en directeur van het bureau. “Deltastad Rotterdam is bij uitstek een plek waar de opgaven van de klimaatverandering en de inrichting van de stad samenkomen.”

Juni is Rotterdam Architectuur Maand. Het thema van dit jaar is Vista Rotterdam! Wat zijn de vergezichten voor de stad? Welke nieuwe perspectieven zijn er als je met andere ogen naar de stad kijkt? In een serie interviews presenteren Architectuur Instituut Rotterdam (AIR) en Architectenweb verschillende visies op de stad

.

De projecten van De Urbanisten lijken bedoeld om mensen iets te leren en te laten beleven. Hun getijdeparken tonen de dynamiek en de ecologie van de delta. De waterpleinen en de sponstuin maken een duurzaam watersysteem voor de stad zichtbaar en beleefbaar. Volgens Van Peijpe is dit geen doel op zich. “We zijn bijzonder geïnteresseerd in systemen. Water-, energie- en natuurlijke systemen bepalen in belangrijke mate het functioneren en de inrichting van de stad. Veel van deze systemen passen niet meer bij deze tijd en vragen om een transitie en verduurzaming.”

Goede plekken maken

De systeemverandering van de stad lukt volgens Van Peijpe niet zonder ruimtelijk onderzoek en ontwerp. Maar uiteindelijk gaat het hem erom goede plekken te maken. “Als stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten hebben we de belangrijke taak de noodzakelijke systeemveranderingen een plek te geven, maar wel op zo’n manier dat we ook kwaliteit toevoegen aan de stad als leefomgeving.”

Het Benthemplein, een door De Urbanisten gerealiseerd waterplein ten noordoosten van het Rotterdamse Centraal Station, is een voorbeeld van het samengaan van systeemverandering en ruimtelijke kwaliteit. “Het Benthemplein fungeert 90% van de tijd als prettige ontmoetings- en speelplek. Slechts bij enorme hoosbuien hebben de bassins van het plein een rol in de waterberging. Een technische systeem zoals een riool is in de toekomst steeds minder nodig. De pleinen, straten, parken, singels en daken in de stad bieden voldoende ruimte voor aantrekkelijke oplossingen. It’s not about pipes and pumps, it’s about people and places.”

Van Peijpe ziet een duidelijke ontwikkeling in het portfolio van zijn bureau. “Vanaf onze oprichting in 2009 hebben we ons afgevraagd hoe we als ontwerpers een rol kunnen spelen in de verduurzaming van de stedelijke omgeving. Het op een aantrekkelijke manier klimaatadaptief maken van de stad werd onze agenda. Binnen de stedenbouw en landschapsarchitectuur was dit thema toen nog een niche.” In die periode draaide het volgens Van Peijpe in Rotterdam nog vooral om het teveel aan water. “Houden de dijken het bij de zeespiegelstijging? Waar laten we het water uit onze polders als er een hoosbui komt? De laatste jaren is er een toenemende aandacht voor de impact van hitte(stress), droogte en het verlies aan biodiversiteit en natuurwaarden in de stad. Ook die problemen vragen om een oplossing en een ruimtelijk ontwerp.”

Aanpakken in de delta

Het feit dat De Urbanisten in Rotterdam is gevestigd, speelt een belangrijke rol in de agenda en de experimentele werkwijze van het bureau. Van Peijpe: “Rotterdam is een stad die kwetsbaar is voor klimaatverandering. De stad is een delta met rivieren, een open verbinding met de zee en diepe
polders. Andere deltasteden hebben een vergelijkbare problematiek. Deze (haven)steden danken echter ook hun welvaart en karakter aan de relatie met het water. Het zijn open, gemêleerde en vaak ook gastvrije steden. Bovenal heerst er een aanpakkersmentaliteit en een experimenteerdrift. Als bureau voelen wij ons op deze plekken thuis. Niet geheel toevallig zijn wij ook actief in steden als New York, Kopenhagen en Antwerpen.”

“De delta is van nature een rijk en divers ecosysteem. Met de ontwikkeling van de stad en de haven is de rijkdom en diversiteit voor een groot deel uit de stad verdwenen. Dat kan en moet anders in de toekomst. Wij zien de Maas en de havens in Rotterdam niet langer als een economische en harde infr

astructuur maar als een natuurlijk systeem, waarin het getij weer zichtbaar en beleefbaar wordt. Middels getijdeparken kun je de dynamiek van het estuarium en de overgangen van nat naar droog en van laag naar hoog een plek geven in het stedelijk landschap. Het getijdepark dat we op dit moment realiseren in de Keilehaven in Merwe-Vierhavens (M4H) is een showcase voor deze nieuwe parktypologie. Het zou fantastisch zijn als we ook getijdeparken kunnen maken in de rest van M4H, in de Sint Jobshaven, de Schiehaven en op termijn de Waalhaven.”

Langgerekt sponspark

De pioniersdrift van De Urbanisten komt ook tot uiting in het Zomerhofkwartier in Rotterdam en leverde de stad onder andere het Benthemplein en meerdere regentuinen op. Binnenkort komt daar het Hofbogenpark bij.

In het park op het spoorviaduct van de vroegere Hofpleinlijn komen veel ambities van De Urbanisten samen. Van Peijpe: “Hier ontwerpen we samen met DS Landschapsarchitecten en De Dakdokters het langste en smalste dakpark van Nederland. Het is bovendien klimaatadaptief en natuurinclusief ingericht. Het twee kilometer lange daklandschap op de Hofbogen speelt een belangrijke rol in het vasthouden en hergebruiken van regenwater. Regenwater van het dakpark zelf en uit de omgeving, bijvoorbeeld uit het naastgelegen Benthemplein, wordt in het daklandschap biologisch gezuiverd en daarna diep in de bodem in een watervoerend pakket opgeslagen. Het overtollige water uit het Benthemplein, dat nu nog naar de Noordsingel wordt overgepompt, kunnen we in combinatie met het Hofbogenpark langer in het gebied zelf vasthouden.”

Het water heeft in het Hofbogenpark verschillende functies. Van Peijpe legt uit: “Wanneer nodig kan het gezuiverde regenwater worden opgepompt. Bij droogte is het beschikbaar voor de beplanting. Ook maken we op het dak een langgerekt slootje als knipoog naar de polders waar de Hofpleinlijn doorheen liep, maar vooral als habitat voor diersoorten die we in het park een plek willen geven. Fonteinen en spuwers maken het water voor bezoekers tot een element om mee te spelen.”

De vergelijking met de High Line in New York ligt voor de hand. Vorig jaar had Van Peijpe er tijdens de Rotterdam Architectuur Maand een gesprek over met Robert Hammond, een van de initiatiefnemers van de High Line. “Hammond was jaloers op ons ontwerp. Vanwege het slimme watersysteem en het natuurinclusieve karakter. Het Hofbogenpark is bovendien een echt netwerkpark. Het takt aan op de omliggende buurten en parken. Zonder de High Line tekort te willen doen, is dat in de eerste plaats toch vooral een opgetild reservaat.”

De stad in 2030

Van Peijpe heeft vertrouwen in de toekomst van de stad. “De opgave van de verduurzaming van onze leefomgeving heeft inmiddels een vaste plek in de stadsontwikkeling. De mobiliteitstransitie gaat in hoog tempo door en is niet meer te stoppen. Ik geloof dat het ons lukt om de stad veerkrachtiger én aantrekkelijker te maken. Maar we zijn er nog niet. Soms ontbreekt de politieke wil om daar tijd, geld en ook ruimte voor vrij te maken. De strijd om die ruimte is in de stad in volle gang, zowel boven als onder de grond. Hopelijk maken we daarin met elkaar de goede keuzes. Voor onszelf, voor toekomstige generaties en voor alle andere aardbewoners.”

Dit gesprek is het tweede in een korte reeks die Architectuur Instituut Rotterdam (AIR) en Architectenweb presenteren in het kader van de Rotterdam Architectuur Maand. Architect en architectuurhistoricus Leon Sebregts werpt elke week met een gesprekspartner een specifieke blik op Rotterdam en de stad in het algemeen.