Opinie: Een Tweede Nota twee-punt-nul graag

23 oktober 2019, 9:30

“We piekeren en investeren ons suf in de Randstad maar de druk blijft enorm”, stelt Daniel Depenbrock, onderzoeker en partner bij architectenbureau KAW, vast. In dit opiniestuk verbaast hij zich over de woningnood in een deel van het land, en het aankomende overschot elders; Depenbrock ziet een mogelijk oplossing in ‘gedeconcentreerde bundeling’.

Tekst: Daniel Depenbrock

De woningnood blijft ons bezig houden. Deze woningnood beperkt zich vooral tot de Randstad en inmiddels steeds meer aangrenzende regio’s, tot Zwolle, Nijmegen en Eindhoven aan toe. De grote ruimtedruk dwingt tot wonen in hoge dichtheid, ook al is dat niet waar de gemiddelde Nederlander naar zoekt. Gezinnen hebben in de huidige economie weer de keuze om te verhuizen, verlaten per saldo de stad en doen dat niet alleen voor een beetje ruimte tegen een normale prijs, maar ook vanwege de stressvolle stedelijke omgeving, met te veel toeristen, te weinig rustplekken.

Overheid, corporaties, ontwikkelaars en bewoners wringen zich in bochten, doen grote investeringen in grond, bedrijfspanden, infrastructuur en bouw om al deze mensen een huis te bieden, een plek om te werken, en om ze daartussen verplaatst te krijgen. In het toch al zo volle gebied tussen de vier grote steden willen we tot 2030 een paar honderdduizend woningen bouwen. Meer dan de helft van de totale landelijke productie!

De markt is een beetje dom geweest
Met groeiende verbazing kijk ik hier naar. Naast deze overdrukgebieden is er soms binnen tientallen kilometers sprake van krimp. Tot 2030 gebeurt dat vooral in de uithoeken van ons land, maar we staan aan de vooravond van 50.000 overtollige woningen. De babyboom-generatie gaat ons langzaam verlaten. Hierdoor komen grote aantallen woningen onvermijdelijk vrij en zonder nieuwe toestroom gaat dat met groot waardeverlies gepaard. Dit gebeurt straks óók in stedelijke regio’s, zoals Enschede, heel Zuid-Limburg, Middelburg-Vlissingen, Leeuwarden en mogelijk zelfs Groningen.

Ons neoliberale denken schrijft voor dat de markt het beste weet wat goed voor ons is. En dit is marktwerking: bedrijven vestigen zich waar mensen wonen, mensen vestigen zich waar bedrijven zitten. Daarmee accepteren we een spiraal waarin aan de ene kant van het land extreem geïnvesteerd wordt met desondanks een overspannen woonklimaat, terwijl aan de andere kant grote maatschappelijke kapitaalvernietiging dreigt door overschotten. De markt is een beetje dom.

Last of lust
En mensen zijn ook wel een beetje dom. Met je dubbele inkomen werk je je het schompes voor een matige rijtjeswoning in een zwaar overbevolkt gebied. Terwijl je met minder loon en minder uren veel mooier kunt wonen, evengoed van alle gemakken voorzien. Okee, niet alle gemakken, want bijvoorbeeld geen Schiphol om de hoek, maar ook daarvan kun je je afvragen of het een last of een lust is. Wellicht is het vakantie-voorpret-bevorderend om dertig keer per dag een Boeing over je achtertuintje te horen razen?

Terwijl het leven buiten de drukte zo veel oplevert. Neem een dagje vrij in de week, want je hoeft niet krom te liggen voor je hypotheek. Pak op je Speed Pedelec en rij ontspannen vanaf je oprijlaantje naar je werk in die mooie binnenstad. Luister naar de vogels, zónder over kuddes Chinese toeristen en opgefokte forensen te struikelen. Ik wist het wel…

Tweede Nota twee-punt-nul: gedeconcentreerde bundeling?
Als je door de media scrolt herken je dat we de laatste jaren wel een beetje terugkomen van het neoliberale denken. Meer mensen vragen van de overheid weer te sturen op grote lijnen, en om grote koerswijzigingen aan te jagen met prikkels. Zoals het klimaatakkoord. In veel eerdere decennia hebben we dat vaker gedaan, niet altijd met even veel succes. Dat betekent echter niet dat ideeën afgeschreven zijn. Een twee-punt-nul versie is soms pas de goede.

En zo komen we aan bij de “Tweede Nota op de ruimtelijke ordening” uit 1966. Waar begin jaren zestig de groei van de bevolking nog denkbeeldig werd opgelost met visioenen van ultrahoogbouw, was de Tweede Nota gericht op ‘gebundelde deconcentratie’. Kijkend naar het kaartje van toen, is het verbazingwekkend actueel. Ik zie grote voordelen in een ‘Tweede Nota twee-punt-nul’. Om verwarring te voorkomen kunnen we het gedeconcentreerde bundeling noemen.

Geen overheidsinfuus, maar een impuls voor zelfredzame regio’s
Nu kennen we genoeg slechte voorbeelden van groeikernen die voor hun werkgelegenheid volledig zijn aangewezen op de grote steden, die overdag uitgestorven zijn en ’s avonds eigenlijk ook. Dat zijn vooral mislukkingen binnen regio’s, waar alleen het wonen goed gelukt is, de rest niet. Dit is dus vooral géén pleidooi voor nieuwe slaapsteden, maar voor het beter benutten van al het goeds dat we al hebben.

Het gaat hier om bestaande vitale regio’s met HBO en universiteiten, historische binnensteden, snelwegen en spoorlijnen, waar binnen nu en tien jaar al overschotten op de woningvoorraad te verwachten zijn. Waarbij de overheid zelf het voorbeeld kan nemen door opnieuw Rijksdiensten te decentraliseren, zoals destijds CBS, Studiefinanciering en de Rijkspostspaarbank. Dankzij dat beleid vond mijn moeder in het nogal armetierige Leeuwarden van de jaren ’80 na anderhalf decennium ongewenst huisvrouwenbestaan een baan op haar niveau. We konden een vouwwagen kopen en naar Duitsland.

Ruim tien jaar later begon de uitverkoop door het inmiddels geheel vercommercialiseerde ING, en de banen van toen zijn nu vaak niet meer dan callcenterbaantjes. Terug bij af. Dat legt meteen wel de kwetsbaarheid bloot. Regionale luiheid ligt op de loer als werkgelegenheid een garantie is. Het moet altijd gepaard gaan met investeringen in de economische zelfredzaamheid van regio’s. En dat kan, als je minder extreem hoeft te investeren in de Randstad zelf.

Doe het voor mensen
Kiezen voor meer balans en spreiding betekent niet alleen dat investeringen op de ene plek en waardeverlies op de andere in een betere balans komen. Het voorkomt ook dat hele regio’s sociaaleconomisch afglijden. Daarmee voorkom je ook de noodzaak van grote verhuisstromen naar de Randstad en kun je zelfs een tegengestelde beweging verwachten. Zelfs de verstokte Randstedeling zal toch blij zijn als de toestroom van nog meer mensen een beetje afneemt?

Als we doorgaan met investeren in regio’s die uit zichzelf al groeien, maar vooral beginnen met het helpen van regio’s die het nog niet op eigen kracht doen, lopen toenemend woningaanbod door sterfte en toenemende vraag gelijk op. Twee problemen in één klap opgelost!

Trefwoorden

kaw tweede nota op de ruimtelijke ordening krimp woningnood ruimtelijke ordening daniel depenbrock

1	Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 10 september
2	Transformatie Arnhems postgebouw tot rijkskantoor De Nieuwe Post van start woensdag, 10 september
3	Flinke vernieuwing voor Carlton Beach Hotel in Scheveningen donderdag, 11 september
4	Gebouw met appartementen van houten modules in Buiksloterham opgeleverd maandag, 15 september
5	Houten voetgangersbrug over spoor bij station Zwolle officieel geopend donderdag, 11 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Voor wie is de stad? Over de ongeplande flexibiliteit van traditionele woningtypen

8 januari 2020

CPO-project met NOM-woningen in duurzame wijk voor Groningen

26 mei 2020

KAW transformeert restruimte tot gevarieerde woonbuurt

25 november 2020

Groningse Oosterpark-projecten van KAW illustreren 'wijkvernieuwing 3.0'

20 januari 2021

Groot protest tegen ontregelde woningmarkt aangekondigd

12 augustus 2021

Prinsjesdag: geld voor meer woningen en verduurzaming industrie

17 september 2019

De woningnood vraagt om meer dan alleen woningen

17 september 2019

KAW: woningnood aanpakken met energietransitie als breekijzer

15 juli 2019

Europese Commissie akkoord met vluchten Lelystad

6 september 2019

'Eerst minder hinder, dan pas groei Schiphol'

5 juli 2019

Opening Lelystad Airport in 2020 'niet eenvoudig'

13 juni 2019

Eindhoven Airport: alleen groei met minder geluid

25 april 2019

Duurzame en betaalbare woningen van KAW op oud fabrieksterrein

29 oktober 2019

Woningnood in oosten door komst Randstedelingen

11 november 2019

'Overheid doet te weinig voor oplossen woningcrisis'

9 januari 2020

'Ministerie hield rapport over falen ruimtelijke ordening tegen'

10 februari 2020

Kamer wil minister van VROM weer terug

4 maart 2020

'Nieuw Rijksbureau moet adviseren over gebouwde omgeving'

5 maart 2020

Grotere rol voor centrale overheid bij inrichting van Nederland

23 april 2020

KAW stimuleert doorstroming in Veghel met inbreiding

17 februari 2021

‘Toename van daklozen door tekort aan woningen’

11 mei 2021

KAW vergroot met nieuwbouw diversiteit in naoorlogse woonbuurt

3 augustus 2021

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Reimar von Meding over de ruimte binnen onze steden voor honderdduizenden nieuwe woningen

29 oktober 2021

Andere nieuwsberichten

Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen?

1 uur geleden

Woensdag 15 oktober 2025 organiseert Architectenweb samen met Hogeschool van Amsterdam, MORE Architecture, UFO Urbanism en Pakhuis de Zwijger een symposium rond de opkomst van grootschalige wooncomplexen met kleine woningen en gedeelde voorzieningen.

Rijksmonumentaal tankstation Groningen getransformeerd tot Dudok aan het Diep

4 uur geleden

In Groningen is een rijksmonumentaal tankstation naar ontwerp van architect Willem Marinus Dudok getransformeerd tot een kleinschalige horecagelegenheid. Niet alleen het gebouw zelf is aangepakt, ook de directe omgeving onderging een transformatie.

AFFR maakt volledig programma bekend en start kaartverkoop

Vandaag, 11:37

Op het programma staan onder meer documentaires over Enric Miralles, Sep Ruf en Rudolf Schindler.

BNA roept in brandbrief aan demissionair minister op tot beter aanbestedingsklimaat

Vandaag, 10:13

De BNA roept op tot een aanbestedingsklimaat voor architecten waarin kwaliteit wordt beloond.

CBRE: bouw seniorenwoningen loopt enorm achter bij doelstelling

3 uur geleden

Volgens de vastgoedadviseur komt dat vooral doordat gemeenten zich concentreren op de bouw van betaalbare woningen.

Drie ingenieursbureaus aan de slag met herstel HSL-viaducten

Vandaag, 12:24

Arup, Movares en Arcadis gaan samen met ProRail aan de slag met de ontwerpopgave voor het herstel van negen viaducten op de HSL-Zuid.

ACM: onzekerheid woningcorporaties over kosten belemmert warmtenetten

Gisteren, 13:05

Woningcorporaties zijn huiverig om over te stappen op warmtenetten omdat het onzeker is of ze betaalbaar zijn voor huurders.

Open Monumentendag verwelkomt 1,8 miljoen bezoekers

Gisteren, 10:49

Het thema was ‘Erfgoed & Architectuur, met de slogan ‘Gebouw(d) om te blijven’.

Aartsen wil doelen circulaire economie ‘actualiseren’

12 september, 10:38

"We gaan kijken wat er nodig is om het aan de ene kant realistisch te maken, zonder dat je weer zwabberbeleid gaat krijgen", zegt de demissionair staatssecretaris.