Oude VROM-gebouw grondig vernieuwd door OMA

31 oktober 2017, 10:32

Het voormalige gebouw van VROM, nu Rijnstraat 8 geheten, is naar ontwerp van OMA grondig vernieuwd. De interne routing is verhelderd, er is een groot congrescentrum toegevoegd en de kop van het gebouw heeft nu werkplekken op grote vloervelden met uitzicht over de stad. Echter, het interieur van de kantoorruimtes is wel erg eenvoudig gelaten.

Het oude VROM-gebouw zat zo in elkaar dat zelfs ambtenaren die er al langer werkten er nog weleens de weg kwijt raakten, vertelt architect Ellen van Loon van OMA. De vijf schijven met kantoren, alsook de lange schijf dwars hierop, kenden alleen middengangen. Doordat de ventilatiekanalen door het plafond hiervan liepen, was de verdiepingshoogte hier slechts 2,10 meter. Uitzicht op de omgeving boden de gangen niet, dat kwam pas als de ambtenaren hun eigen kantoorruimte bereikt hadden. Je moet je voorstellen, benadrukt Van Loon: het gebouw had tien kilometer van dat soort gangen.

Misschien wel de belangrijkste verandering die OMA in het gebouw heeft aangebracht is dat het de gang in de lange schijf, die alle andere schijven verbindt, direct aan de atria op het oosten heeft gelegd. Hierdoor is de orientatie in een keer helder: of je aan de oost of westkant staat van het gebouw, en aan welk atrium. Ook is zo een verschil ontstaan tussen deze hoofdontsluitingsas, die breder is en veel zitjes en voorzieningen heeft, en de smallere gangen in de kantoorschijven dwars hierop.

Op initatief van OMA zijn aan de hoofdgang ook nog trappen toegevoegd, die de verschillende verdiepingen op een ontspannener manier met elkaar verbinden dan het noodtrappenhuis. Deze stalen trappen hangen in de atria en zijn via glazen schuifdeuren met de hoofdgangen verbonden.

Oude VROM-gebouw
Het ontwerp van het VROM-gebouw ontwikkelde architect Jan Hoogstad in de jaren tachtig, uiteindelijk is het gebouw in 1992 geopend. In een tijd dat duurzaam bouwen eigenlijk nog niet bestond, ontwikkelde Hoogstad een van de eerste atriumgebouwen van Nederland – en in die tijd zeker het grootste voorbeeld daarvan. De atria speelden daarin een belangrijke rol voor de luchtcirculatie en verminderden het geveloppervlak drastisch.

Gedurende het ontwerpproces en na de gunning van de opdracht aan het consortium met OMA, is er contact geweest tussen het architectenbureau en Hoogstad over hoe er met dit jonge monument moest worden omgegaan. Bij het Rijksvastgoedbedrijf gingen nog wel stemmen op om specifieke onderdelen van het ontwerp te behouden, maar in overleg met de voormalige architect is ervoor gekozen vanuit het achterliggende idee verder te werken. Juist dát hebben de architecten willen behouden. Dat is goed gelukt.

Wie nu door het vernieuwde gebouw wandelt, kan zich wel iets voorstellen bij het oude gebouw. Van de acht atria zijn er zes behouden, met vergelijkbare gevels van de kantoorschijven als die Hoogstad destijds heeft ontworpen. De manier waarop het gebouw in hoofdzaak is georganiseerd, is eveneens hetzelfde gebleven; vanaf de entreehal ga je eerst naar de vierde verdieping en daar met een van de vijf liftkernen verder omhoog in het gebouw.

Congrescentrum
Wat goed was aan het bestaande gebouw heeft OMA behouden, wat niet goed meer werkte heeft het bureau aangepakt en wat extra werd gevraagd, heeft het toegevoegd. Doordat er zowel een voetgangerspassage als tram dwars door het gebouw voeren, was er geen alternatief voor een ontsluiting via de vierde verdieping. Die verdieping is echter wel een stuk breder gemaakt, zodat hier een enorm vergadercentrum gerealiseerd kon worden, waar ook andere ministeries gebruik van kunnen maken. Door de tuinen onderin de atria twee verdiepingen op te tillen, kon hier op veel plaatsen bovendien een dubbelhoge ruimte worden gemaakt.

Als onderdeel van het congrescentrum is een grote variatie aan vergaderruimtes gerealiseerd, zoals vrijstaande, kleinere zaaltjes met volglazen wanden. Aan de westzijde van deze verdieping zijn ook langgerektere zalen gemaakt, waar een glazen wand omheen slingert. Op de plattegrond toont dit deel zich als een uitvergrote notatie van zachte isolatie op bouwtekeningen – een grapje van het bureau.

Vanaf de vierde verdieping leidt een trap naar beneden naar de grootste zaal. Geïnspireerd op de wereldbol in de grote zaal op het voormalige ministerie van Buitenlandse zaken, en met een knipoog naar de film Dr. Strangelove, is hier in zowel het plafond als de vloer een geabstraheerde wereldbol opgenomen, waarvan de vlakken zacht oplichten als de zaal in gebruik is. Een spectaculair beeld, dat de niet al te hoge zaal een extra dimensie geeft.

Voorts zijn de wanden van de grote zaal voorzien van een perforatie in de vorm van zeilschepen, een verwijzing naar de schilderijen vol schepen in de grote zaal van het oude ministerie. Ten opzichte van de eenvoudige inrichting van de kantoren bovenin het gebouw zijn deze theatrale wanden, bovenop de al aanwezige dubbele globe, misschien iets teveel van het goede.

Rijksplein
In het oude VROM-gebouw lag de entree van het gebouw enigszins verborgen in de inmiddels zeer drukke voetgangerspassage. Om de stad hier meer ruimte te gunnen, heeft OMA deze passage verdubbeld. Daarbij is het de bedoeling dat de passage, gezien vanaf Den Haag Centraal, aan de rechterzijde in gebruik blijft voor het doorgaande voetgangersverkeer, en dat de passage ernaast een rustiger entreegebied vormt voor de organisaties in het gebouw.

Aan de stadskant komen beide passages samen en vormen ze een nieuw pleintje, dat nu voorzien is van bomen. Aan de noordzijde hiervan hebben winkels opnieuw een plek gekregen. In de dubbelhoge ruimte aan de zuidzijde van het plein is een foodcourt gerealiseerd. De plint van het gebouw is zo grotendeels publiek toegankelijk geworden, benadrukt Van Loon. Om dit te onderstrepen kreeg het geheel van passages en pleintje de naam Rijksplein. Vanaf het station vormt het gebouw de poort tot de regeringswijk.

Ter markering van de hoofdentree van het gebouw heeft OMA de roltrappen die van de begane grond naar de vierde verdieping leiden een felgele kleur gegeven. Door de volglazen gevels zijn die al vanaf de straat zichtbaar.

Horizontale atria
De vijf dwarsschijven bovenin het gebouw waren door Hoogstad volledig ingedeeld als cellenkantoor. In antwoord op de vraag van het Rijksvastgoedbedrijf om er een gebouw vol flexplekken van te maken, heeft OMA in deze schijven een mix van kleinere en grotere kantoorruimtes gerealiseerd, steeds met een glazen wand naar de korte gangen. Daarbij valt op hoe klein deze vleugels voor huidige begrippen zijn.

Met de bouw van het ministerie van Onderwijs aan de noordkant van het gebouw was alleen de kop aan de zuidzijde nog vrij. Binnen de logica van het gebouw, met de kantoren georiënteerd op de atria en geen enkel kantoor met vrij zicht op het zuiden, waren de kantoorverdiepingen hier maar half zo breed gemaakt.

Heel logisch, maar in deze tijd wil je dat toch anders, vindt Van Loon. Gekoppeld aan de wens van het Rijksvastgoedbedrijf om meer werkplekken in het gebouw onder te brengen, heeft OMA ervoor gekozen deze oude kop van het gebouw te slopen en er een naar buiten gericht nieuw deel te realiseren. Door de vloervelden hier veel dieper te maken dan elders in het gebouw, kon ook een opener werkomgeving worden gerealiseerd, in aanvulling op de toch wat compactere kantoren in de rest van het gebouw.

Om meer licht op deze diepere verdiepingen binnen te brengen, heeft elke derde verdieping een dubbele hoogte gekregen. OMA omschrijft ze als ‘horizontale atria’, om het conceptueel te verbinden met de rest van het gebouw, maar het zijn natuurlijk heel andersoortige ruimtes. Een gebouwhoog atrium middenin deze nieuwe kop van het gebouw brengt extra daglicht op de verdiepingen en biedt steeds een spectaculair zicht op de verdiepingen aan de overzijde van het atrium.

Rijkskantoor
Met zijn vernieuwing is het voormalige VROM-gebouw een algemeen rijkskantoor geworden, waar in de tijd verschillende ministeries en rijksdiensten hun plek kunnen krijgen. Momenteel zijn dat het ministerie van Buitenlandse Zaken en ministerie van Infrastructuur en Milieu – al krijgt dat laatste ministerie onder het kabinet Rutte III weer een andere naam. In het gebouw zijn daarnaast ook het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) opgenomen.

Het rijk wil zijn werk met minder ambtenaren doen en het vastgoed dat het voor dat werk inzet zo efficiënt mogelijk gebruiken. Vandaar dat het gebouw voor zo’n 6.000 ambtenaren een uitvalsbasis biedt, maar slechts 4.400 werkplekken biedt. Met de wisselende aanwezigheid van de ambtenaren zou dat moeten werken.

De vernieuwing van het kantoorgebouw is door het consortium bestaande uit BAM, OMA en ISS gerealiseerd onder een zogeheten DBFMO-contract: Design Build Finance Maintain Operate. In dit geval betekent het dat BAM en ISS nog 25 jaar verantwoordelijk zijn voor de schoonmaak en het onderhoud van het gebouw, tot 2042.

In het ontwerpproces kan zo’n schoonmaak en onderhoudscomponent nog weleens invloed hebben op het ontwerp, maar volgens OMA heeft dit nauwelijks tot geen rol gespeeld in het ontwerp. Het interieur kent een hoge mate van abstractie, met weinig randjes, maar zo ontwerpt OMA zijn gebouwen ook nu eenmaal. Ook is er niet bezuinigd op de toepassing van glas – wat toch regelmatig gewassen moet worden.

Hoge duurzaamheid
Met een serie van ingrepen is dit icoon van duurzaam bouwen uit de vroege jaren negentig op dat vlak naar de huidige tijd getrokken. Het dak ligt vol met PV-cellen en onder het gebouw is een WKO geboord. Het glas is rond de kantoorruimtes overal drievoudig uitgevoerd en er is enkel ledverlichting toegepast. De koeling (en verwarming) gebeurt nu via koelplafonds.

De rol die de atria speelden in de luchtcirculatie is gebleven, met het verschil dat de atria op het oosten nu van dubbelglas zijn voorzien. In de zomer werd het daar te warm, in de winter te koud. Op deze manier moet dat verholpen zijn.

Grootstedelijk, maar ook net te eenvoudig
Hoewel hij met zijn bureau de vernieuwing liever zelf had ontworpen, vindt architect Joost Ector van Ector Hoogstad Architecten dat de radicaliteit en de grootstedelijkheid van het oorspronkelijke ontwerp goed overeind zijn gebleven. Dat is zo. De sterke structuur van het gebouw, de grote atria en het enorme formaat zijn nog altijd ervaarbaar. Het gebouw is bovendien toch hoger dan je aanvankelijk denkt: vanaf de hogere verdiepingen kijk je werkelijk neer op de omliggende stad.

De combinatie van zijn enorme schaal – 90.000 m² – en de hoge mate van abstractie die OMA in zijn interieurontwerp heeft gelegd, werken op sommige plekken ook in zekere mate vervreemdend. Het is allemaal wel heel eenvoudig gelaten en de velden met zitjes zijn soms wel erg massaal.

Het best zichtbaar is dit in de ‘horizontale atria’. Enigszins geïnspireerd op de open werkvelden waarop bedrijven als Facebook werken, missen deze verdiepingen de speelsheid van die voorbeelden. Langs de gevels is een enorm veld aan witte bureaus gerealiseerd, erachter een veld van meanderende zitjes en daar tussen staan glazen dozen om in te vergaderen. In plaats van een inspirerende is het een saaie ruimte geworden. Waar is de variatie, de menselijke maat? De hoogte had hier toch ook prima gebruikt kunnen worden om een driedimensionaal werklandschap te creëren?

Wat was het geweldig geweest als de dynamiek die zichtbaar is op de vierde verdieping – het congrescentrum – elders in het gebouw was teruggekomen. De zoektocht van het Rijk naar efficiëntie en van OMA naar eenvoud is bij de vormgeving van de kantoorverdiepingen doorgeschoten. En de vraag is of dat binnen dit 25-jarig DBMFO-contract nog zal veranderen.

Trefwoorden

vrom-gebouw oma dbfmo rijnstraat 8 den haag atrium jan hoogstad

1	David Chipperfield landt in Antwerps Nieuw Zuid woensdag, 15 oktober
2	Woongebouwen door VdpArchitecten vormen nieuwe 'voorkant' Groningse Oosterparkwijk vrijdag, 17 oktober
3	Kantoorgebouw door Arthur Staal aan de Schinkel gerenoveerd en uitgebreid woensdag, 15 oktober
4	Gezicht van de tijd woensdag, 15 oktober
5	Gedetailleerde 3D-geprinte maquette toont ruimtelijke ontwikkeling Amsterdam vrijdag, 17 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Jaarboek Architectuur in Nederland 2017/2018 gepresenteerd

8 mei 2018

OMA koploper commerciële vierkante meters in 2017

29 januari 2018

OMA: omhoog geschroefde stalen toren voor staalgigant

2 februari 2018

Zeven ARC17 Awards uitgereikt

4 december 2017

OMA ontwerpt gerechtsgebouw Lille

19 februari 2018

Transformatie rijkskantoor de Knoop afgerond

1 februari 2018

Korte brand in voormalig VROM-gebouw

26 juni 2015

Jan Hoogstad in lastig parket met VROM-gebouw

28 augustus 2012

Contract vernieuwing VROM-gebouw getekend

2 juni 2014

BAM en OMA vernieuwen oud VROM-gebouw

19 mei 2014

Architect Jan Hoogstad (88) overleden

8 oktober 2018

Rijkskantoor Rijnstraat aangepast na klachten ambtenaren

9 oktober 2018

Zeven projecten in Nederland op longlist EU Mies Award 2019

12 december 2018

Kunstwerk in Rijnstraat 8 draait veilig op veertig meter hoogte

21 januari 2019

OMA ontwerpt dubbele woontoren in Brooklyn

8 maart 2019

Haagse Rijnstraat dicht om vallend glas ministerie

15 augustus 2019

Buitenlandse Zaken denkt aan vertrek uit kantoor Rijnstraat 8

13 november 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Enschede als 'vernieuwende stad' centraal tijdens negende Dag van de Stad

Vandaag, 15:47

Op maandag 10 november vindt de negende editie van de Dag van de Stad plaats. Het jaarlijkse stadscongres strijkt dit jaar onder het thema De vernieuwende stad neer in Enschede.

Nieuw woongebouw op plek befaamde elektronicazaak Rotterdam-Noord

Vandaag, 14:35

Op de plek van het voormalige onderkomen van elektronicazaak Radio Correct in Rotterdam-Noord is naar ontwerp van EGM architecten een nieuw woongebouw gerealiseerd.

De Louise van De Zwarte Hond combineert sociale woningbouw met kwaliteit en duurzaamheid

Vandaag, 13:42

Het sociale woningbouwproject De Louise in de wijk Overhoeks in Amsterdam Noord is ontworpen door De Zwarte Hond in opdracht van woningcorporatie Ymere.

Paviljoen met zonne-energieopwekkend textiel op Ketelhuisplein in Eindhoven

Vandaag, 11:02

Op het Ketelplein in Eindhoven is afgelopen zaterdag het Umbra Pavilion geopend. Het paviljoen, dat is ontworpen en ontwikkeld door Studio Pauline van Dongen en Tentech, is voorzien van een zonne-energieopwekkend textiel.

Advocaten waarschuwen voor beperken bezwaar bij bouw

Vandaag, 11:54

Het inperken van de mogelijkheden om in bezwaar te gaan tegen bouwplannen is een risico voor de rechtsstaat, stelt de Nederlandse orde van advocaten.

Controle na asbestsanering schiet in derde van gevallen tekort

Vandaag, 09:31

Daardoor worden gebouwen schoon verklaard terwijl er nog asbestresten aanwezig zijn, waarschuwt de Arbeidsinspectie.

Sweco neemt groot Belgisch architectenbureau over

17 oktober, 4:23

Het 150 medewerkers tellende assar architects ontwierp onder meer het nieuwe hoofdkantoor van de NAVO in Brussel.

IMF: geen forse huizenprijsdaling bij einde hypotheekrenteaftrek

17 oktober, 12:14

Een mogelijke afschaffing van de hypotheekrenteaftrek in Nederland heeft waarschijnlijk een prijsremmende werking, stelt de Nederlandse bestuurder van het IMF Marnix van Rij

EIB: 75.000 nieuwe voltijdse arbeidskrachten nodig in de bouw

17 oktober, 10:11

Volgens het instituut wordt het tekort aan vakmensen in de bouw steeds groter, vooral omdat de energietransitie een enorme extra vraag naar arbeid creëert.