Floor Milikowski

Floor Milikowski: stimuleer innovatie in de regio

25 augustus 2020, 9:04

Hoewel we in een buitengewoon welvarend land leven, groeit de kloof tussen de verschillende regio’s in Nederland. Waar kapitaal en hoogopgeleiden zich met name in de Randstad concentreren, kampen andere gebieden met krimp en verpaupering. Journalist Floor Milikowski schreef er het boek Een klein land met verre uithoeken over. “Er valt veel meer uit Nederland te halen dan nu het geval is”, zegt ze in een gesprek met Architectenweb.

“Don’t back the losers, but pick the winners”, waren de gevleugelde woorden waarmee Shell-topman Gerrit Wagner begin jaren tachtig het kabinet adviseerde om een einde te maken aan het zogeheten spreidingsbeleid. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog verspreidde de overheid ministeries en rijksdiensten als het CBS het hele land en wees ze regio’s aan waar sectoren als de industrie moesten worden geconcentreerd. Op die manier werd de welvaart eerlijk over het land verdeeld, zo luidde het idee.

Rond 1980, toen Nederland zich in een diepe economische crisis bevond, leek dit beleid uitgewerkt. Het spreiden van rijksdiensten en mensen bleek duur en inefficiënt, terwijl in sectoren die in regio’s waren geconcentreerd veel banen verloren gingen. Daarnaast veranderden de politieke opvattingen over bijvoorbeeld de rol van de overheid. Den Haag zette in op het versterken van de ‘mainports’ en kansrijke gebieden en sectoren, om de internationale concurrentie aan te kunnen gaan en daardoor de welvaart in het hele land te stimuleren. Andere regio’s dienden vooral hun eigen kracht te vinden en onderling te concurreren om hun positie te versterken.

Milikowksi erkent dat dit beleid Nederland de afgelopen veertig jaar veel succes heeft gebracht. “Het gaat goed met onze economie en we staan hoog op de internationale ranglijsten. Tegelijkertijd zie je dat de verschillen tussen de regio’s groter zijn geworden dan destijds werd verwacht. En ik vind het best schrijnend om te merken hoe weinig bewustzijn van de ernst hiervan er is bij de mensen die erover gaan. Men zegt: het is toch lang niet zo erg als in Amerika? Dat mag wel zo zijn, maar dat wil niet zeggen dat het niet beter kan.”

Emmen
In haar nieuwe boek beschrijft Milikowski deze verschillen aan de hand van de situatie in succesvolle en minder florerende plekken, steden en regio’s. Ze begint haar verhaal in Emmen, dat na de oorlog groeide dankzij industrialisatie en het vestigen van onder meer de Topografische Dienst in de Drentse plaats. Het Noorder Dierenpark was een belangrijke toeristische trekpleister. De laatste jaren ziet de Vlinderstad zich geconfronteerd met de gevolgen van krimp. “Het interessante aan Emmen is dat de prognoses rond de eeuwwisseling nog positief waren”, zegt Milikowski. “Men wist al dat krimp eraan zat te komen in het noorden van het land, maar voor Emmen werd juist groei van de bevolking en de werkgelegenheid verwacht. Toen krimp enkele jaren later toch de kop opstak, voelde je aan alles dat de bestuurders ermee worstelden. Ze wisten niet goed wat ze ermee aan moesten.”

In plaats van de krimp te accepteren en Emmen daarop in te richten, probeerde de gemeente het tij te keren. Er werd honderden miljoenen geïnvesteerd in een nieuw dierenpark, theater en stadsplein, ingegeven door de destijds heersende gedachte dat aantrekkelijke voorzieningen inwoners en banen naar een stad lokt. Richard Florida was de goeroe, het Bilbao-effect de droom. Helaas pakte het voor Emmen anders uit. Vooral de investering in Wildlands bleek rampzalig; het dierenpark sloeg niet aan bij het publiek en vorig jaar moest de gemeente de attractie redden van een faillissement. De tachtig miljoen euro waarvoor Emmen garant stond gaat weer ten koste van andere zaken, terwijl de plaats toch al wordt geplaagd door problemen als verpaupering en leegstand.

“Het is symbolisch voor de tragiek van veel gemeenten”, meent Milikowski. “Op zich was een mooi en begrijpelijk idee om te investeren in Wildlands. Emmen zocht iets wat past bij zijn identiteit en kwam daarbij uit bij het dierenpark. Ik geloof ook best dat het park van waarde kan zijn voor het recreatieve karakter van de provincie Drenthe, alleen was honderden miljoenen erin pompen onverantwoord.”

Eindhoven
Eindhoven, een stad die vorige eeuw eveneens dankzij de industrie groot is geworden, heeft wél een succesvolle omslag weten te maken. Lag de boel daar in de jaren negentig na het vertrek van Philips en het faillissement van DAF nog behoorlijk op zijn gat, inmiddels floreert de Lichtstad weer als tijdens de beste dagen van de bedrijven die Eindhoven groot hebben gemaakt. Met de booming hightech- en designindustrie als grote aanjagers kreeg de stad een nieuwe impuls en groeide uit tot het hart van de Brainport-regio, die in 2016 na Schiphol en de Rotterdamse haven werd aangewezen als mainport. De tot stadswijken getransformeerde Philips-terreinen op Strijp en opgeknapt erfgoed van de voormalige gloeilampenfabrikant in het centrum gelden als voorname getuigen van de nieuwe voorspoed.

Toch bijzonder dat het in Eindhoven goed ging, terwijl Emmen in de problemen raakte. Milikowski ziet een aantal oorzaken voor dit verschil. “Eindhoven is natuurlijk gevormd door Philips en DAF, terwijl de industrialisatie van Emmen vrij kunstmatig was. De structuur en netwerken van beide bedrijven waren er nog wel toen ze verdwenen uit de stad. Daarnaast had Eindhoven in de persoon van Rein Welschen een burgemeester met een duidelijke en goede visie. Hij heeft de basis gelegd voor de ‘triple helix’, de samenwerking van overheid, bedrijven en onderwijs waaraan de stad zijn huidige succes in hoge mate te danken heeft. Bovendien is Eindhoven veel gunstiger gelegen dan Emmen, langs de A2 en vlakbij de belangrijke economische gebieden in Duitsland en België.”

Keerzijde
Toch heeft ook succes zijn keerzijde, zo bewijst bijvoorbeeld de situatie in Amsterdam. De stad kampt met een oververhitte woningmarkt en de gevolgen van massatoerisme. Milikowski wijdde in 2018 het boek Van wie is de stad? aan de problematiek in de Nederlandse hoofdstad. Nu lijkt de coronacrisis al een voorzichtige kentering teweeg te brengen op in elk geval de woningmarkt, Amsterdam verloor de afgelopen maanden bijvoorbeeld vierduizend inwoners. Toch denkt de journalist dat er meer dient te gebeuren om echt iets te veranderen – en daarbij mag zeker verder worden gekeken dan Amsterdam of zelfs de Randstad.

“Ik begin me een beetje te storen aan de geluiden van denkers en beleidsmakers in deze omgeving dat we moeten inzetten op nog meer verstedelijking en agglomeratiekracht. We zijn in de Randstad gewoon met te veel mensen op een kluitje beland en dat heeft ernstige gevolgen voor complete generaties. Jongeren kunnen geen woning meer vinden, of een veel te kleine, wat ook weer een hoop stress met zich meebrengt. Ze maken zich zorgen of ze nog wel samen kunnen gaan wonen en kinderen krijgen, of zelfs hoe ze er überhaupt iets van moeten maken.”

“Van veel mensen in Amsterdam hoor ik dat ze best ergens anders zouden willen wonen, maar dat ze dit niet doen omdat al het werk hier is geconcentreerd. En dat terwijl de regio’s volop mogelijkheden voor economische ontwikkeling bieden. Het volgende kabinet moet daarom inzetten op de kracht van de regio. Ik wil heus niet terug naar het oude spreidingsbeleid, zoals me in reactie op het boek al voor de voeten is geworpen, maar de overheid kan wel beter kijken naar wat er groeit en bloeit in de regio. Geef daar bijvoorbeeld een impuls aan innovatiesubsidies. Er is veel innovatie buiten de steden, zoals Rijksbouwmeester Floris Alkemade en Rem Koolhaas ook al hebben geconstateerd.”

Thuiswerken
Verder denkt Milikowski dat maatregelen als betere (ov-)verbindingen eraan kunnen bijdragen dat de (Rand)stad en regio elkaar versterken, in plaats van kapot concurreren. “En denk aan het thuiswerken, zelfs in de meest conservatieve sectoren zien ze daar nu de voordelen van in. Mensen kunnen verder van hun werk gaan wonen, waardoor er in de stad meer ruimte ontstaat voor nieuwe generaties en dynamiek en in de regio meer draagvlak voor nieuwe voorzieningen. Op die manier valt er veel meer uit Nederland te halen dan nu het geval is.”

‘Een klein land met verre uithoeken’ (uitgeverij AtlasContact) is verkrijgbaar voor 21.99 euro

Trefwoorden

eindhoven stad floor milikowski boek amsterdam platteland floris alkemade emmen

1	Van der Valk-hotel Amsterdam verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar donderdag, 16 september
2	Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2021 bekend maandag, 13 september
3	Symbiose van Van Eycks monument en MVRDV’s landscraper wordt zichtbaar woensdag, 15 september
4	De glasparadox dinsdag, 14 september
5	Zes verschillende woningen in een voormalig schoolgebouw dinsdag, 14 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Guggenheim heropent tentoonstelling Countryside

'Aarde redden kan goedkoop: geef landbouwgrond terug aan natuur'

Amsterdam wil opdelen woningen door beleggers voorkomen

Nieuw complex met kantoren en woningen nabij station Eindhoven

Regio Amsterdam wil 100 miljoen voor versnelde woningbouw

'Stad is rijker dan platteland, maar minder schoon en veilig'

Amsterdam wil 11.000 woningen in getransformeerd Schinkelkwartier

Amsterdam wil tot 2050 groeien onder voorwaarden

Vorig jaar meer vertrekkers uit de Randstad dan nieuwe aanwas

Gemeenten willen miljard euro voor platteland

Eindhoven keurt ontwikkelvisie noordelijk stationsgebied goed

Team UNStudio breidt hotel en congrescentrum Van der Valk Eindhoven uit

Team Gateways maakt ontwikkelperspectief stationsknoop Eindhoven

Floris Alkemade eerste gast in nieuw seizoen Zomergasten

Terugkijken: Rijksbouwmeester Floris Alkemade in Zomergasten

Afscheid van ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade in online talkshow

Video: debatten anderhalve-meter-samenleving en toekomst van Nederland

CRa presenteert resultaten pilots duurzame landbouw

Bantal: 'De coronacrisis laat zien hoe fragiel onze steden zijn'

Boek Countryside: caleidoscopisch, interessant en vermakelijk

AMO en Volkswagen onderzoeken toekomst mobiliteit op platteland

Countryside-tentoonstelling in Guggenheim New York van start gegaan

Ook plattelandsgemeenten krijgen deelauto’s

Woningnood in oosten door komst Randstedelingen

Tentoonstelling ‘Enter the Modern Landscape’ in BOZAR

Eo Wijers-prijsvraag: Naar een aantrekkelijk en vitaal platteland

Friesland lokt dokters met bouwsubsidie

Minister maakt omslag naar kringlooplandbouw

Het Timmermansoog: Niet-stad

Het Politieke Platteland

Zestien winnaars bij prijsvraag Brood en Spelen

Rurbanism

'Basisvoorzieningen in dorpen moeten blijven'

Tijdbom

Powerhouse en LAP winnen opdracht park Emmen

Video: verkenningsvlucht Wildlands Emmen

Video: Het Wonder Emmen

Toren van Eindhoven maakt tour door stadsdelen Lichtstad

Verleden voltooid

'Brainport Eindhoven loopt vast'

Architectuurgids voor Eindhoven gepresenteerd

Première documentaire De Rijksbouwmeester tijdens TIAFF 2020

'Geen zeepbel in Amsterdam, huizen structureel duur'

Tienduizenden woningen sneller gebouwd dankzij bijdrage Rijk

Floris Alkemade blijft tot 1 september 2021 Rijksbouwmeester

'Eindhoven wordt groot internationaal treinknooppunt'

Barcode Architects ontwerpt nieuw kantoor SDK en Stam + De Koning

Architecten tonen visie op Amsterdam in 2050

Rli: in de stad wonen voor veel mensen steeds lastiger

Andere nieuwsberichten

Transformatie van Defensie-Eiland in Woerden afgerond

Gisteren, 14:24

De voormalige militaire werkplaats, die op een schiereiland tussen het station en de oude binnenstad van Woerden lag, is in een periode van dertien jaar getransformeerd tot een stedelijk woongebied.

Woningbouwcomplex Ilot Queyries van MVRDV in Bordeaux klaar

Gisteren, 09:23

In Bordeaux is een woningbouwcomplex met 282 appartementen naar ontwerp van MVRDV en het Franse bureau Flint opgeleverd. Middelpunt van het project vormt een groene, 5.200 vierkante meter grote omvattende binnenplaats.

Van der Valk-hotel Amsterdam verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar

16 september, 8:25

Volgens de jury is het door Wiel Arets Architects ontworpen hotel het gebouw met de meeste meerwaarde voor opdrachtgevers en samenleving. De publieksprijs ging naar station Assen, een ontwerp van Powerhouse Company in samenwerking met De Zwarte Hond.

Ontwerpstudio Rive Roshan opent de deuren tijdens Glue Amsterdam

16 september, 4:15

De nieuwe collectie vloerkleden en 3D-geprinte interieurobjecten van Rive Roshan zijn, na vorige week in Milaan, nu te zien tijdens Glue Amsterdam in de nieuwe studio en expositieruimte van de ontwerpers.

Werkgevers: snel maatregelen voor versterken elektriciteitsnet

Gisteren, 14:45

Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland vinden dat er snel "onconventionele en creatieve" oplossingen moeten komen voor de problemen bij het aansluiten van bedrijven en woningen op het elektriciteitsnet.

Utrecht wil geen verbreding maar een snelheidsverlaging op A27 bij Amelisweerd

Gisteren, 14:29

De provincie en de gemeente Utrecht hebben 'betere, minder risicovolle alternatieven' voor de A27 bij Amelisweerd dan de beoogde verbreding die in het huidige tracébesluit staat.