Brede toekenning van monumentenstatus op ENCI-terrein Maastricht
17 april, 17:08
Op het terrein van de voormalige cementfabriek ENCI in Maastricht is op 16 april een belangrijke mijlpaal gevierd: de officiële toekenning van vijf rijksmonumenten en achttien gemeentelijke monumenten. Het is de grootste toekenning van een monumentale status aan onderdelen van één complex in tien jaar. Bij de viering zijn meteen plannen voor herbestemming gepresenteerd.
De omvang van de toekenning benadrukt het uitzonderlijke cultuurhistorische belang van de gebouwen op het terrein, stelt ENCI. De officiële toekenning van rijks- en gemeentelijke monumentenstatus aan verschillende gebouwen werd meteen aangegrepen om de eerste ontwikkelingen voor het ENCI-terrein te presenteren. Voormalige fabriekspanden blijven behouden en krijgen een nieuwe bestemming met culturele, commerciële en woonfuncties.
Symbool voor wederopbouw
Tijdens de ceremonie overhandigde Susan Lammers, algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het eerste monumentenschildje aan Harry van der Hoorn, eigenaar van het voormalige fabrieksterrein. Lammers gaf aan het ENCI-terrein te beschouwen als een cruciaal onderdeel van de Nederlandse industriële geschiedenis en een symbool voor de vernieuwing en wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog.
Met in totaal 23 monumenten vormt het erfgoed de basis voor een duurzame gebiedsontwikkeling. Van der Hoorn zei dat het zijn ambitie is om het oorspronkelijke ‘rauwe’ karakter van het terrein te behouden, zodat de geschiedenis zichtbaar blijft. Het industrieel erfgoed moet als inspiratiebron dienen voor de toekomstige ontwikkelingen op het gebied van werken, wonen, leven, recreëren, innovatie en onderwijs, aldus de ondernemer.
Het is opmerkelijk dat een toekomstvisie voor het ENCI-terrein uit 2010 nog voorstelde om het Oven 8-complex, dat ongeveer een derde van het terrein beslaat, te slopen. Dankzij de inbreng van onder andere de Rijksbouwmeester, de landelijke Commissie Herbestemming Monumenten en Bond Heemschut groeide de interesse in behoud. Dit leidde tot een intensieve en constructieve samenwerking tussen Rijk, provincie Limburg, gemeente Maastricht, erfgoedorganisaties en de eigenaar van het terrein.
De Slakhal
Volgens het ontwikkelteam ENCI Maastricht moet het terrein, in aanvulling op de woon- en werkfunctie, een culturele trekpleister worden. Het huidige AINSI-theater wordt al gewaardeerd, aldus het ontwikkelteam, maar ook de Slakhal, waar vroeger hoogovenslak werd gedroogd, moet een culturele rol gaan vervullen.
Het monument zou bijvoorbeeld een ENCI Museum en ruimte voor kleinschalige programmering kunnen huisvesten. Verder wil het ontwikkelteam de Slakhal gebruiken als onderkomen voor verschillende culturele instellingen. Er zijn er gesprekken gaande met het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL).
De Grondstoffenhal
Een van de markante gebouwen die als rijksmonument is erkend, is de Grondstoffenhal inclusief haar transportbanden, transporteurs en een kraan op de Maaskade. Deze indrukwekkende hal, met een lengte van maar liefst 340 meter, werd gebruikt voor het opslaan van grondstoffen die nodig waren voor de cementproductie.
Een deel van de Grondstoffenhal vormt straks de nieuwe entree van het ENCI-gebied, als het voorheen afgesloten terrein toegankelijk wordt voor het publiek. Ook hier is ruimte voor culturele activiteiten, stelt ontwikkelteam ENCI Maastricht. Daarnaast heeft het team plannen om de Grondstoffenhal te transformeren tot locatie voor zowel woningen als bedrijven.
Oven 8
Een andere beoogde ontwikkelingen betreft de ENCI Energie Hub. De hub moet overtollig water uit de groeve gaan hergebruiken als proceswater voor bedrijven; dit gaat bijdragen aan een circulaire waterhuishouding in het gebied. Daarnaast worden open wateropslagplaatsen op het voormalige fabrieksterrein ingezet om bij hevige regenval water op te vangen en zo de riolering te ontlasten.
Waterkracht en zonnepanelen gaan elektriciteit leveren, die wordt opgeslagen in batterijen. Verder wil het ontwikkelteam de mogelijkheid onderzoeken om op termijn biogas te produceren uit biomassa uit het natuurgebied, dat dan kan worden gebruikt in de productieprocessen op het terrein. De Klinkerhal, onderdeel van het kersverse rijksmonument Oven 8, moet hieraan gaan bijdragen.
Samenwerking
De gemeente Maastricht, de provincie Limburg, het Rijk en de eigenaar van het voormalige fabrieksterrein ENCI Maastricht benadrukten de waardevolle samenwerking: juist daardoor zijn op dezelfde dag zowel rijksmonumenten als gemeentelijke monumenten aangewezen. De officiële toekenning “markeert een belangrijke stap in het behoud van historisch erfgoed in de regio Maastricht”, aldus de betrokken partijen.