Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

15 november 2013, 19:22

Het derde kwartaal van dit jaar stond Architectenweb in het teken van het thema ‘Zorg’. Daarbij werd onder meer op Architectenweb.nl middels interviews ingezoomd op de invloed van architectuur op de zelfredzaamheid van ouderen. Wat wordt er nu ontworpen op het gebied van ouderenzorg en hoe zal onze zorgtoekomst eruit komen te zien volgens de architecten in Nederland?

Tekst Lisa Wagemans

Zo lang mogelijk zelfstandig in je eigen huis blijven wonen. Het is niet alleen de wens van vele ouderen, met de versobering van de ouderenzorg vanuit de rijksoverheid is het ook een realiteit. Alleen ouderen die echt niet meer zelfstandig kunnen wonen, worden ondergebracht in een verzorgingstehuis. Ouderen die nog zelfstandig kunnen wonen, worden gestimuleerd om in hun eigen huis te blijven wonen en daarbij ondersteuning te organiseren in de vorm van mantelzorg en in de omgeving ingekochte zorg. De ouderenzorg staat aan de vooravond van een enorme transitie.

Wonen en leven
Een zorggebouw moet zo veel mogelijk er uitzien als een appartementencomplex, vertellen meerdere architecten aan Architectenweb. “Het moet geen icoon zijn, waar mensen al van ver weg kunnen zien dat er iets bijzonders gebeurt, maar juist een onderdeel van de gemeenschap zijn”, stelt Marianne Loof van LEVS architecten. Lees het interview

Bart van Kampen van De Zwarte Hond is er eveneens van overtuigd dat als de zorg uit het zicht is het een beter leefomgeving wordt. “Een goede sfeer – met daglicht, temperatuur, kleuren en materialen – kan de benodigde zorg verminderen en daar bij horende kosten verminderen”, stelt Van Kampen. Lees het interview met De Zwarte Hond

Een voorbeeld is de woonvorm in Berflo Es Zuid in Hengelo, die KAW heeft ontworpen. Dit project huisvest jongvolwassenen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. “De bewoners willen zelfstandig kunnen wonen, zonder stigma.”, vertelt Reimar Von Meding van KAW. “Het gebouw lijkt daarom een gewoon woongebouw. Er is een normale hoofdentree met brievenbussen en bellenbord en elke bewoner heeft een eigen appartementje met balkon.” Lees het interview met KAW

In de zorggebouwen moeten wonen en ‘leven’ voorop staan, waardoor functionaliteit heel belangrijk is, aldus Diet Hensums zorgadviseur bij KAW. Een gehandicapte bewoner heeft meer vrijheid als er in het gebouw geen drempels aanwezig zijn en de deuren breed genoeg zijn voor de rolstoel.

Dit klinkt vanzelf sprekend maar Eric van Eck van Broekbakema geeft aan dat dit nog vaak vergeten wordt. “De huidige ziekenhuizen bijvoorbeeld zijn vaak niet goed toegankelijk voor deze senioren.” Zo zijn er vaak wel drempels aanwezig, missen leuningen en is de bewijzering slecht. Lees het interview met Broekbakema

Vooral voor dementerende ouderen is het belangrijk om hiermee rekening te houden tijdens het ontwerpen.“Dementerende ouderen hebben een andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen, doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt Sylvia de Koning, specialist in het ontwerpen voor dementerende ouderen. “Hierdoor zijn alleen fysieke prikkels waarneembaar zoals kleur, geluid, beweging en geur. Het is daarom belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich instinctief kan oriënteren en zich veilig voelt.” Lees het interview met Sylvia de Koning

Naar dementie is er al veel onderzoek gedaan, echter zijn er weinig architectuurboeken te vinden over dit onderwerp. Jarno Nillesen en Stefan Opitz van Wiegerinck architectuur en stedenbouw, hebben daarom een overzicht gemaakt met de aandachtspunten voor het ontwerpen: ‘Dimensie voor dementie’. Lees het interview met Wiegerinck

Functies mengen
Gebouwen voor ouderenzorg zouden moeten functioneren en eruit moeten zien als reguliere appartementengebouwen.Ouderen moeten onderdeel blijven van de samenleving. “Er moet op een natuurlijke en vanzelfsprekende manier ontmoeting gaan plaats vinden tussen de oude en jonge mensen, zodat de ouderen onderdeel blijven van de samenleving. Met onze gebouwen geven wij, door alle functies te bundelen, de ingrediënten tot deze ontmoeting”, vertelt Marianne Loof.

“De bewegingswereld van ouderen wordt steeds kleiner. Daarom is het belangrijk om de stad of het dorp naar de ouderen toe te halen”, stelt Marianne Loof. Het project Kaleidoscoop in Nieuwkoop van LEVS is hiervan een voorbeeld. In Kaleidoskoop zit een Kulturhus met een restaurant, een bibliotheek, een multifunctionele zaal, muzieklokalen en infoloketten van de woningcorporatie.

Volgens Francesco Messori van D/DOCK moeten voor optimale integratie in de toekomst geen speciale plekken voor de ouderen, zoals verpleeghuizen, meer gebouwd worden. “We moeten naar een hybride samenleving waar alle functies gemengd zijn”, stelt hij. Naar zijn idee moeten verschillende generaties door elkaar wonen en kan in een ziekenhuis bijvoorbeeld een basisschool worden opgenomen. Dit betekent dat de huidige grootschalig zorgcomplexen in de toekomst niet meer wenselijk zijn.
Lees het interview met D/Dock

Flexibiliteit
De aanstaande krimp van de institutionele ouderenzorg zal voor nieuwe leegstand zorgen. Deze en andere leegkomende gebouwen kunnen voor een deel worden getransformeerd en een nieuwe functie krijgen. In zorgcomplexen die nu nog gebouwd worden kunnen architecten leegstand voor zijn door nu al rekening te houden met mogelijke functieveranderingen. “Voorkeuren, regels en inzichten veranderen, hierop moeten gebouwen zijn voorbereid. Door gebouwen flexibel te maken zijn ze voorbereid op de verrassingen van de toekomst”, vertelt Tom Bergevoet van temp.architecture.

Door de plattegronden van de zorgwoningen die nu gebouwd worden flexibel te maken, kan in de toekomst van deze zorgwoningen onder andere ‘gewone’ appartementen worden gemaakt. Het voordeel van een flexibele plattegrond voor huidige gebruik is dat de woningen makkelijker aan de individuele behoeften van de bewoners kan worden voldaan. Lees het interview met temp.architecture

Deze flexibiliteit in de zorgcomplexen beaamt Eric Huijten van architectenbureau Greiner van Goor Huijten. “De normen en opvattingen over zorg veranderen continu. Om dit voor te zijn moeten de gebouwen zeer flexibel zijn”, stelt Huijten. “In het extreemste geval moeten alle wanden eruit kunnen.” Lees het interview met Greiner van Goor Huijten

Een voorbeeld van een flexibel plattegrond is zorgcentrum Suderigge in Lemmer van architectenbureau KAW. De plattegronden van de woningen hebben een brede beukmaat. Zo ontstaat een grote flexibiliteit in de gebruiksmogelijkheid van de plattegrond. Deze is in de toekomst eenvoudig opnieuw in te delen.

Levensloopbestendige woningen
Reimar von Meding ziet de grootste uitdaging voor de ouderenzorg niet in nieuwe concepten voor ziekenhuizen en verpleeghuizen, maar in de aanpassing van bestaande woningen en wijken. Dit wordt door meerdere architecten beaamt en onderzocht. Zij verwachten dat alle woningen flexibel worden, zodat ze kunnen worden aangepast als er een zorgbehoefte ontstaat. Mensen met een zorgbehoefte kunnen dan in hun eigen woning blijven en zijn zo optimaal geïntegreerd in de wijk.

“De aanpassing van al die woningen wordt meestal gezien als een enorm probleem, maar als je goed kijkt, is vaak heel weinig nodig om een woning geschikt te maken om lang in te wonen”, vertelt Von Meding. “Een toilet op de verdieping doet wonderen, dan hoeven ouderen ‘s nachts de trap niet af. De kunst is om dit vervolgens voor elkaar te krijgen, want de belangen zijn klein. De bouw heeft helaas weinig belang bij alleen het plaatsen van toiletten.”

Eric Huijten van architectenbureau Greiner van Goor Huijten verwacht dat in de toekomst meer een netwerk van zorg zal ontstaan. “Mensen blijven langer in hun huis wonen. Daarom komen in de wijken
overal zorgsteunpunten, voor de kleinere ingrepen. Daardoor zullen de huidige ziekenhuizen specialistischer worden.”

Een belangrijke opgave voor de toekomst wordt dus: wat gaan we doen met de leegkomende verpleeg- en verzorgingshuizen en hoe maken we in de huidige wijken flexibele en levensloopbestendige zorgwoningen.

Van de tien gehouden interviews over ouderenzorg is één interview niet gepubliceerd. De betreffende architect bedacht zich later en wenste zijn visie over ouderenzorg uiteindelijk toch niet te delen.

Trefwoorden

ouderenzorg temp.architecture wiegerinck broekbakema sylvia de koning d/dock greiner van goor huijten architecten de zwarte hond kaw lisa wagemans levs zorg

1	Vernieuwde entree westelijke reizigerstunnel Amsterdam Centraal geopend maandag, 30 juni
2	Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond? dinsdag, 1 juli
3	Eindhoven presenteert masterplan voor Stadhuisplein en omgeving maandag, 30 juni
4	Het Binnenhof – Oude Zaal wordt ook grootste commissiezaal maandag, 30 juni
5	Gemeentehuis Rheden naar ontwerp van DP6 en Zenber opgeleverd woensdag, 2 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Knarrenhof

6 april 2018

ANBO komt met fonds woningaanpassingen

4 mei 2015

Wiegerinck ontwerpt nieuw Viecuri-ziekenhuis

29 augustus 2016

Seniorendiensten leveren miljarden op

24 maart 2016

Flexibele leeromgeving voor Brede School Brunssum

23 april 2014

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

6 maart 2015

'Benoem een seniorenminister'

14 juli 2017

'Oude huurder moet straks eerder verhuizen'

22 april 2014

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

29 november 2013

Broekbakema presenteert mantelzorgwoning

10 november 2014

Nieuw ontvangstgebouw voor Sint Maartenskliniek

12 december 2013

Brede school KAW inspireert tot bouwconcept

18 april 2014

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

6 november 2013

Op weg naar een seniorvriendelijk ziekenhuis

1 oktober 2013

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

22 oktober 2013

De Zwarte Hond: “Architectuur kan zorgvraag verminderen”

18 september 2013

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

11 november 2013

Ontwerpen voor dementerenden

12 november 2013

Loof: 'Haal de stad naar de ouderen'

7 oktober 2013

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

4 november 2013

Eric Huijten wil veranderingen in de zorg voor zijn

2 oktober 2013

Nieuw OK-complex voor ziekenhuis Ede

25 januari 2017

'Senioren kunnen zich bij brand niet redden'

28 november 2014

Kabinet stimuleert bouw 'mantelzorgwoning'

5 juni 2014

Arnhem krijgt indoor duikcentrum

25 februari 2014

Contact met buurt en natuur voor dementerenden

21 juli 2016

Multifunctioneel gebouw voor Joseph Haydnschool

2 mei 2014

Traditioneel én atypisch woonhuis voor Nederlands echtpaar in Zweden

28 oktober 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Meer foto's en video van Eurostar-terminal op Amsterdam Centraal

4 juli, 1:27

Na de opening van het eerste deel van de wachtruimte begin februari, is eind april ook het tweede deel ervan geopend. Meer foto's en een video tonen de Eurostar-terminal nu in zijn geheel.

De Nijs, LEVS en Lüning ontwikkelen biobased bouwmethodiek ‘Tim’ die houtbouw flexibel en betaalbaar moet maken

4 juli, 11:30

Om houtbouw sneller, flexibeler en betaalbaarder te maken hebben De Nijs bouw en ontwikkeling, LEVS architecten en Adviesbureau Lüning een biobased bouwmethodiek ontwikkeld genaamd ‘Tim’.

HAL en Boskalis kopen Nederlandse activiteiten VolkerWessels

4 juli, 10:00

De Nederlandse activiteiten van bouw- en infrastructuurbedrijf VolkerWessels worden overgenomen door investeerder HAL en baggeraar en maritiem dienstverlener Boskalis.

BoschSlabbers wint ontwerpwedstrijd voor herinrichting Grote Markt in Hulst

3 juli, 5:23

Het ontwerpvoorstel creëert een monumentale open ruimte tussen het stadhuis en de basiliek en voegt op strategische plekken bomen en beplanting toe. Details in de vorm van een messing plint en een waterelement vormen de ‘finishing touch’.

Tweede Kamer draait bezuiniging Nationale Parken terug – natuurorganisaties reageren opgelucht

4 juli, 11:30

De opluchting is groot bij de Nationale Parken en IVN Natuureducatie, nu de Tweede Kamer een voorgenomen bezuiniging van 24 miljoen euro op hun werk heeft teruggedraaid.

Rapport: wereldwijd groeit aantal toeristische trips in komende tien jaar met bijna 50%

4 juli, 10:30

De reisindustrie zal tegen 2034 naar verwachting 30 miljard reizen verwerken, tegen ongeveer 21 miljard reizen vorig jaar.

TNO roept overheid op te investeren in hightechmegaclusters

4 juli, 9:30

Nederland dreigt op technologisch en economisch gebied achterop te raken bij landen als Zuid-Korea, de Verenigde Staten en China die miljarden investeren in belangrijke sleuteltechnologieën, waarschuwt TNO.

Stadsverwarming komt deels in handen overheid, Kamer akkoord

4 juli, 8:30

De Tweede Kamer heeft ingestemd met het wetsvoorstel om overheden gedeeltelijk eigenaar te maken van stadsverwarming. Op die manier hoopt demissionair klimaatminister Sophie Hermans (VVD) de kosten voor gebruikers van deze warmtenetten te drukken.

Ontwikkeling van duurzame energie op land dreigt tot stilstand te komen

4 juli, 7:30

De ontwikkeling van duurzame energie op land dreigt tot stilstand te komen. Dat staat in de halfjaarlijkse update van de regionale energiestrategieën (RES).