THEMA: ZORG

Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

15 november 2013, 19:22

Het derde kwartaal van dit jaar stond Architectenweb in het teken van het thema ‘Zorg’. Daarbij werd onder meer op Architectenweb.nl middels interviews ingezoomd op de invloed van architectuur op de zelfredzaamheid van ouderen. Wat wordt er nu ontworpen op het gebied van ouderenzorg en hoe zal onze zorgtoekomst eruit komen te zien volgens de architecten in Nederland?

Tekst Lisa Wagemans

Zo lang mogelijk zelfstandig in je eigen huis blijven wonen. Het is niet alleen de wens van vele ouderen, met de versobering van de ouderenzorg vanuit de rijksoverheid is het ook een realiteit. Alleen ouderen die echt niet meer zelfstandig kunnen wonen, worden ondergebracht in een verzorgingstehuis. Ouderen die nog zelfstandig kunnen wonen, worden gestimuleerd om in hun eigen huis te blijven wonen en daarbij ondersteuning te organiseren in de vorm van mantelzorg en in de omgeving ingekochte zorg. De ouderenzorg staat aan de vooravond van een enorme transitie.

Wonen en leven
Een zorggebouw moet zo veel mogelijk er uitzien als een appartementencomplex, vertellen meerdere architecten aan Architectenweb. “Het moet geen icoon zijn, waar mensen al van ver weg kunnen zien dat er iets bijzonders gebeurt, maar juist een onderdeel van de gemeenschap zijn”, stelt Marianne Loof van LEVS architecten. Lees het interview

Bart van Kampen van De Zwarte Hond is er eveneens van overtuigd dat als de zorg uit het zicht is het een beter leefomgeving wordt. “Een goede sfeer – met daglicht, temperatuur, kleuren en materialen – kan de benodigde zorg verminderen en daar bij horende kosten verminderen”, stelt Van Kampen. Lees het interview met De Zwarte Hond

Een voorbeeld is de woonvorm in Berflo Es Zuid in Hengelo, die KAW heeft ontworpen. Dit project huisvest jongvolwassenen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. “De bewoners willen zelfstandig kunnen wonen, zonder stigma.”, vertelt Reimar Von Meding van KAW. “Het gebouw lijkt daarom een gewoon woongebouw. Er is een normale hoofdentree met brievenbussen en bellenbord en elke bewoner heeft een eigen appartementje met balkon.” Lees het interview met KAW

In de zorggebouwen moeten wonen en ‘leven’ voorop staan, waardoor functionaliteit heel belangrijk is, aldus Diet Hensums zorgadviseur bij KAW. Een gehandicapte bewoner heeft meer vrijheid als er in het gebouw geen drempels aanwezig zijn en de deuren breed genoeg zijn voor de rolstoel.

Dit klinkt vanzelf sprekend maar Eric van Eck van Broekbakema geeft aan dat dit nog vaak vergeten wordt. “De huidige ziekenhuizen bijvoorbeeld zijn vaak niet goed toegankelijk voor deze senioren.” Zo zijn er vaak wel drempels aanwezig, missen leuningen en is de bewijzering slecht. Lees het interview met Broekbakema

Vooral voor dementerende ouderen is het belangrijk om hiermee rekening te houden tijdens het ontwerpen.“Dementerende ouderen hebben een andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen, doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt Sylvia de Koning, specialist in het ontwerpen voor dementerende ouderen. “Hierdoor zijn alleen fysieke prikkels waarneembaar zoals kleur, geluid, beweging en geur. Het is daarom belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich instinctief kan oriënteren en zich veilig voelt.” Lees het interview met Sylvia de Koning

Naar dementie is er al veel onderzoek gedaan, echter zijn er weinig architectuurboeken te vinden over dit onderwerp. Jarno Nillesen en Stefan Opitz van Wiegerinck architectuur en stedenbouw, hebben daarom een overzicht gemaakt met de aandachtspunten voor het ontwerpen: ‘Dimensie voor dementie’. Lees het interview met Wiegerinck

Functies mengen
Gebouwen voor ouderenzorg zouden moeten functioneren en eruit moeten zien als reguliere appartementengebouwen.Ouderen moeten onderdeel blijven van de samenleving. “Er moet op een natuurlijke en vanzelfsprekende manier ontmoeting gaan plaats vinden tussen de oude en jonge mensen, zodat de ouderen onderdeel blijven van de samenleving. Met onze gebouwen geven wij, door alle functies te bundelen, de ingrediënten tot deze ontmoeting”, vertelt Marianne Loof.

“De bewegingswereld van ouderen wordt steeds kleiner. Daarom is het belangrijk om de stad of het dorp naar de ouderen toe te halen”, stelt Marianne Loof. Het project Kaleidoscoop in Nieuwkoop van LEVS is hiervan een voorbeeld. In Kaleidoskoop zit een Kulturhus met een restaurant, een bibliotheek, een multifunctionele zaal, muzieklokalen en infoloketten van de woningcorporatie.

Volgens Francesco Messori van D/DOCK moeten voor optimale integratie in de toekomst geen speciale plekken voor de ouderen, zoals verpleeghuizen, meer gebouwd worden. “We moeten naar een hybride samenleving waar alle functies gemengd zijn”, stelt hij. Naar zijn idee moeten verschillende generaties door elkaar wonen en kan in een ziekenhuis bijvoorbeeld een basisschool worden opgenomen. Dit betekent dat de huidige grootschalig zorgcomplexen in de toekomst niet meer wenselijk zijn.
Lees het interview met D/Dock

Flexibiliteit
De aanstaande krimp van de institutionele ouderenzorg zal voor nieuwe leegstand zorgen. Deze en andere leegkomende gebouwen kunnen voor een deel worden getransformeerd en een nieuwe functie krijgen. In zorgcomplexen die nu nog gebouwd worden kunnen architecten leegstand voor zijn door nu al rekening te houden met mogelijke functieveranderingen. “Voorkeuren, regels en inzichten veranderen, hierop moeten gebouwen zijn voorbereid. Door gebouwen flexibel te maken zijn ze voorbereid op de verrassingen van de toekomst”, vertelt Tom Bergevoet van temp.architecture.

Door de plattegronden van de zorgwoningen die nu gebouwd worden flexibel te maken, kan in de toekomst van deze zorgwoningen onder andere ‘gewone’ appartementen worden gemaakt. Het voordeel van een flexibele plattegrond voor huidige gebruik is dat de woningen makkelijker aan de individuele behoeften van de bewoners kan worden voldaan. Lees het interview met temp.architecture

Deze flexibiliteit in de zorgcomplexen beaamt Eric Huijten van architectenbureau Greiner van Goor Huijten. “De normen en opvattingen over zorg veranderen continu. Om dit voor te zijn moeten de gebouwen zeer flexibel zijn”, stelt Huijten. “In het extreemste geval moeten alle wanden eruit kunnen.” Lees het interview met Greiner van Goor Huijten

Een voorbeeld van een flexibel plattegrond is zorgcentrum Suderigge in Lemmer van architectenbureau KAW. De plattegronden van de woningen hebben een brede beukmaat. Zo ontstaat een grote flexibiliteit in de gebruiksmogelijkheid van de plattegrond. Deze is in de toekomst eenvoudig opnieuw in te delen.

Levensloopbestendige woningen
Reimar von Meding ziet de grootste uitdaging voor de ouderenzorg niet in nieuwe concepten voor ziekenhuizen en verpleeghuizen, maar in de aanpassing van bestaande woningen en wijken. Dit wordt door meerdere architecten beaamt en onderzocht. Zij verwachten dat alle woningen flexibel worden, zodat ze kunnen worden aangepast als er een zorgbehoefte ontstaat. Mensen met een zorgbehoefte kunnen dan in hun eigen woning blijven en zijn zo optimaal geïntegreerd in de wijk.

“De aanpassing van al die woningen wordt meestal gezien als een enorm probleem, maar als je goed kijkt, is vaak heel weinig nodig om een woning geschikt te maken om lang in te wonen”, vertelt Von Meding. “Een toilet op de verdieping doet wonderen, dan hoeven ouderen ‘s nachts de trap niet af. De kunst is om dit vervolgens voor elkaar te krijgen, want de belangen zijn klein. De bouw heeft helaas weinig belang bij alleen het plaatsen van toiletten.”

Eric Huijten van architectenbureau Greiner van Goor Huijten verwacht dat in de toekomst meer een netwerk van zorg zal ontstaan. “Mensen blijven langer in hun huis wonen. Daarom komen in de wijken
overal zorgsteunpunten, voor de kleinere ingrepen. Daardoor zullen de huidige ziekenhuizen specialistischer worden.”

Een belangrijke opgave voor de toekomst wordt dus: wat gaan we doen met de leegkomende verpleeg- en verzorgingshuizen en hoe maken we in de huidige wijken flexibele en levensloopbestendige zorgwoningen.

Van de tien gehouden interviews over ouderenzorg is één interview niet gepubliceerd. De betreffende architect bedacht zich later en wenste zijn visie over ouderenzorg uiteindelijk toch niet te delen.

Trefwoorden

ouderenzorg temp.architecture wiegerinck broekbakema sylvia de koning d/dock greiner van goor huijten architecten de zwarte hond kaw lisa wagemans levs zorg

1	Rotterdam gaat 6.100 woningen versneld bouwen maandag, 14 september
2	Nominaties 'Schoolgebouw van het Jaar 2020' bekend woensdag, 16 september
3	DPG Media verhuist naar hybride houten kantoorgebouw Amsterdam maandag, 14 september
4	SVP presenteert ensemble woonblokken langs spoor Amersfoort vrijdag, 18 september
5	Twee nieuwe gebouwen van Proof of the Sum voor Pivot Park Oss dinsdag, 15 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

Nieuw ontvangstgebouw voor Sint Maartenskliniek

Arnhem krijgt indoor duikcentrum

Brede school KAW inspireert tot bouwconcept

'Oude huurder moet straks eerder verhuizen'

Flexibele leeromgeving voor Brede School Brunssum

Multifunctioneel gebouw voor Joseph Haydnschool

Kabinet stimuleert bouw 'mantelzorgwoning'

Broekbakema presenteert mantelzorgwoning

'Senioren kunnen zich bij brand niet redden'

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

ANBO komt met fonds woningaanpassingen

Seniorendiensten leveren miljarden op

Contact met buurt en natuur voor dementerenden

Wiegerinck ontwerpt nieuw Viecuri-ziekenhuis

Nieuw OK-complex voor ziekenhuis Ede

'Benoem een seniorenminister'

Video: Knarrenhof

Eric Huijten wil veranderingen in de zorg voor zijn

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

Loof: 'Haal de stad naar de ouderen'

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

De Zwarte Hond: “Architectuur kan zorgvraag verminderen”

Ontwerpen voor dementerenden

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

Op weg naar een seniorvriendelijk ziekenhuis

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

Andere nieuwsberichten

SVP presenteert ensemble woonblokken langs spoor Amersfoort

18 september, 1:39

In Amersfoort is dit jaar het woningbouwproject Stadskeerkring opgeleverd.

Gebouw Zuiderplein van Atelier Kempe Thill in Antwerpen klaar

18 september, 12:25

Het multifunctionele complex in het hart van het gebied bestaat uit een commerciële plint en 38 appartementen rond een binnenhof.

Ambacht gestold in ontwerp

17 september, 4:50

Ontwerpster Christien Meindertsma heeft een nieuwe lamp ontwikkeld, die in al zijn eenvoud de magie van het glasblazen vangt.

Floris Alkemade blijft tot 1 september 2021 Rijksbouwmeester

17 september, 1:07

Floris Alkemade blijft tot 1 september volgend jaar Rijksbouwmeester.

Tentoonstelling over lithium in Het Nieuwe Instituut

18 september, 2:54

In de expositie over het gelijknamige element worden zowel de heilzame als de schadelijke kanten van de eeuwige menselijke zoektocht naar energie belicht.

Kabinet wil kijken naar verdere verlaging heffing wooncorporaties

18 september, 11:05

De aangekondigde vermindering van 200 miljoen euro in 2021 is volgens onder meer PvdA, GroenLinks en SP niet genoeg.

AD: opmars elektrisch vervoer niet te stuiten

18 september, 10:32

De verkoop van e-bikes, e-scooters en ook elektrische auto's breekt dit jaar records.

Feyenoord: komst van nieuw stadion is haalbaar

17 september, 11:16

De voetbalclub en Stadion Feijenoord gaan daarom verder met het proces dat in 2025 moet leiden tot de opening van het stadion aan de oever van de Maas.

CDA'er Heerma wil wel meer doen tegen 'nationale wooncrisis'

17 september, 9:02

Ook zijn coalitiegenoten Klaas Dijkhoff (VVD) en Rob Jetten (D66) gaven in bij de Algemene Beschouwingen aan misschien wel verder te willen gaan dan de plannen van het kabinet.