Nieuwmarktrellen op 24 maart 1975
Copyright: George Verbene
Nieuwmarktbuurt in 1975
Copyright: Bureau Monumenten & Archeologie (bMA), Gemeente Amsterdam
Plattegrond Jingu Gaien
Copyright: Tekening, 1973, Meiji Jingu Shrine Devotional Association, Meiji Jingu Gaien-shi, Tokyo
Smeekbedes op 27 augustus 2023
Copyright: Stephen Wade, Associated Press
De sociale waarde
Burgers van een land of inwoners van een stad laten hun stem vaak in stilte horen, in volledige privacy; in de beslotenheid van het stemhokje. Maar soms gebeurt er iets zó ingrijpends dat mensen hun stem verheffen en de straat op gaan. Publieke protesten over de bebouwde of onbebouwde omgeving maken zichtbaar welke ruimtelijke sociale waarden binnen een maatschappij cruciaal zijn, waarden zo belangrijk zijn dat men er – soms letterlijk – bereid is voor te vechten.
In Japan wordt heel anders met bestaande gebouwen omgegaan dan in Nederland. In het onderzoek Re-Thinking Re-Use vergelijkt HOH Architecten de benaderingen van beide landen met elkaar. Een aantal lessen uit dit onderzoek deelt het bureau in een serie columns.
De Nieuwmarktrellen in Amsterdam zijn een van de bekendste protesten in Nederland rond de bebouwde omgeving en markeren een keerpunt in de waardering voor de historische stad. In 1975 kwamen bewoners in opstand tegen de verdere sloop van de Nieuwmarktbuurt. Een groot deel van de voormalig Joodse wijk, die na de oorlog al in zeer slechte staat verkeerde, was al gesloopt, en eeuwenoude grachten waren gedempt voor de aanleg van een metrolijn. Boven de grond plande de gemeente een vierbaansweg om de binnenstad te kunnen transformeren tot een hypermodern zakencentrum – een visie die bekendstond als 'cityvorming'.
Beelden van die tijd tonen het geweld waarmee actievoerders en politie elkaar te lijf gingen. Het symbool van het verzet werd Huis De Pinto, een 17e-eeuws pand dat in 1968 door de gemeente was aangekocht met de bedoeling het te slopen, het stond namelijk letterlijk in de geplande weg. Een foto uit 1975 laat het huis zien als een 'last man standing'. Een groep mensen kraakte het huis, wat uiteindelijk leidde tot het behoud ervan. Het plan voor de vierbaans autoweg werd uiteindelijk met één stem verschil in de gemeenteraad afgewezen en de wijk kreeg zijn oude structuur terug, met ruimte voor betaalbare woningen, wat de demonstranten ook geëist hadden.
Op dezelfde foto is ook een ander gebouw te zien, hijgend in de nek van Huis de Pinto: het Maupoleum, ontworpen door architect Piet Zanstra. Naast De Nederlandsche Bank en het voormalige hoofdkantoor van ABN Amro aan de Vijzelstraat was het een van de weinige projecten die uitgevoerd was binnen de 'cityvorming'. Na de reparatie van de Nieuwmarktbuurt stond dit 180 meter lange gebouw erbij als een olifant in een porseleinkast. In 1994 werd het uitgeroepen tot het ‘lelijkste gebouw van Nederland’ en minder dan 20 jaar na voltooiing werd het – de geschiedenis herhaalde zich – gesloopt. Huis De Pinto werd gerestaureerd en het Maupoleum werd afgedaan, afgeschreven en gesloopt. Voor het ene gebouw wordt gestreden, het andere wordt gemeden. De twee gebouwen illustreren hoe de sociale waarde die aan een gebouw wordt toegekend, haar lot kan bepalen.

Vijftig jaar na de Nieuwmarktprotesten, op 9.000 kilometer afstand van Amsterdam, voeren de inwoners van Tokyo een heel ander, maar ook vergelijkbaar gevecht. Niet voor het behoud van de bébouwde ruimte, maar juist voor de ónbebouwde ruimte. Vredige demonstraties – in Japan doen ze dat toch anders dan in Nederland – worden georganiseerd rond het Jingu Gaien. In dit centraal in Tokyo gelegen park smeken mensen om het behoud van 1.000 geliefde bomen.
De Jingu Gaien, ‘buitenste tuin’, werd in 1926 aangelegd als aanvulling op de Jingu Naien, de ‘binnenste tuin’ rond de Meiji-shrine. Waar de binnenste tuin een serene bosomgeving biedt, werd de buitenste tuin ontworpen als een plek voor ontspanning; met gazons, bomen en sportfaciliteiten. Het park heeft een hoge maatschappelijke waarde, omdat het openbaar toegankelijk is en destijds door inwoners zelf is gerealiseerd vanuit donaties en vrijwilligerswerk.

In 2022 presenteerde een ontwikkelaar een plan om een deel van het park te herontwikkelen, met twee torens van 190 meter hoog, een groter honkbalstadion en een hotel. Voor dit plan, goedgekeurd door de Tokyo Metropolitan Government, zouden veel van oorspronkelijke, prachtige Ginko-bomen gekapt moeten worden en zou het karakter van de Jingu Gaien-park dus drastisch veranderen.
Meer dan 218.000 handtekeningen werden verzameld tegen het project, afkomstig van buurtbewoners, planologen, vrijwilligers, maar ook van leden van het nationale parlement. De bekende muzikant Ryuichi Sakamoto vatte de essentie van het proces goed samen in zijn brief aan de gemeente: “Deze bomen zijn van iedereen, terwijl van de ontwikkeling slechts een handvol rijke mensen profiteren.”

In Amsterdam ging de strijd niet om één gebouw, maar om het veranderen van het perspectief op de hele historische binnenstad. In Tokyo gaat de strijd niet om een rij bomen, maar om de toekomstige kwaliteit van groene openbare ruimte in de hele stad. In Tokyo is groene ruimte schaars: de verhouding groen-bebouwd is slechts 7,5%, vergeleken met 27% in New York en 33% in Londen. In een stad die vaak aanvoelt als een jungle van asfalt en beton is elk stukje natuur kostbaar. Zowel in Tokyo als Amsterdam werden met de protesten ook bredere spanningen duidelijk tussen private en publieke belangen. Beide steden tonen de vraag die Floor Milikowski ooit stelde met haar boek: “Van wie is de stad?”

De protesten tonen twee belangrijke punten. Ze benadrukken de sociale waarde die mensen aan hun omgeving hechten, een waarde die in plaats van een obstakel juist het startpunt zou moeten zijn voor ontwerp en ontwikkeling. Een waarde die gebruikt en steeds weer hergebruikt moet worden. Daarnaast laten ze zien dat mensen actieve invloed willen hebben op hun leefomgeving – een gevoel van handelingsbevoegdheid, of agency, willen hebben. Plannen en gebouwen zouden deze invloed moeten versterken in plaats van beperken. Doen we dat niet, dan geldt Newtons wet: op actie volgt reactie.
Re-Thinking Re-Use is een onderzoeksproject van HOH Architecten, georganiseerd door Andreea Pirvan en Jarrik Ouburg, in samenwerking met de RCE en JNACA. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie en Dutch Culture en is onderdeel van het culturele programma van het Nieuwe Instituut tijdens de Wereld Expo 2025 in Osaka.

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Nieuw tentoonstellingspaviljoen Cruquius Museum officieel geopend

3 uur geleden

Gouden A.A.P. 2025 voor Nationaal Holocaustmuseum en Station Wildeman

Gisteren, 22:00

Woonproject Tree House rijst letterlijk op tussen de bomen

Gisteren, 17:43

KAW: ook binnen dorpen is genoeg ruimte voor nieuwe woningen

Gisteren, 14:47

Uitbreiding stroomnet in deel Nederland loopt jaren vertraging op

2 uur geleden

Nederlandse woningsector introduceert juridische vastlegging met BIM Legal

Gisteren, 16:01

TU Delft: geen nieuwe samenwerkingen met universiteiten Israël

Gisteren, 10:44

Rijksadviseur: draai bezuiniging nationale parken terug

10 juni, 12:11

Huizenprijzen stijgen komende jaren verder, voorspelt DNB

10 juni, 10:32

Sweco neemt Nederlands ingenieursbedrijf in slimme gebouwbeveiliging over

5 juni, 2:49
Jarrik OuburgArchitect
Atag Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux  B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
FALK®
Tata Steel Colorcoat®
Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan