De gebouwde omgeving is een beschreven blad

2 februari 2021, 14:59

Het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’ biedt een pleidooi voor architectuur die geen uitroepteken zet, maar is bedacht als komma. Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Jarrik Ouburg en Mark Minkjan laten, met 20 gastauteurs van binnen en buiten het ontwerpvak, zien hoe architectuur een bestaande context kan erkennen en gebruiken en zo urgente onderwerpen kan aanpakken.

Op het lege vel papier dat de ontwerper voor zich heeft liggen, betekent elke lijn die hij zet de creatie van een nieuwe realiteit. Het biedt alle plek voor fantasie en creativiteit. Een terrein dat bouwrijp is gemaakt mag lijken op zo’n schone lei, maar is dat niet, zegt Floris Alkemade in het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’.

De lezing die een architect, stedenbouwer of landschapsontwerper heeft van een plek is in de eerste plaats een mentale constructie, waarin abstractie de complexiteit beheersbaar maakt. Maar vóór het nieuwe ontwerp was er op de bewuste locatie al iets aanwezig en ongetwijfeld komt er ook iets na, en naast de historische is er ook een ruimtelijke context. En een sociale, een ecologische, et cetera.

Tabula scripta
Het idee dat de architectuur werkt vanaf een tabula rasa is niet langer houdbaar, stellen de vier redacteuren van ‘Rewriting Architecture’. Naast Alkemade zijn dat Michiel van Iersel, Mark Minkjan en Jarrik Ouburg. Voor de talrijke urgente vragen – schaarste, klimaatverandering, woningnood, vergrijzing, om er maar een paar te noemen – kan architectuur oplossingen vinden door de complexiteit te accepteren en te gebruiken, door te werken met wat er al is en met respect voor de (natuurlijke) hulpbronnen die we nog hebben.

‘Rewriting Architecture’ is een aansporing om de gebouwde omgeving te zien als een tabula scripta, een reeds beschreven blad. Dat geschrift moet worden gelezen en beoordeeld op zijn kwaliteiten en mogelijkheden om hem, voor nu en voor later, weer betekenisvol te maken. Het pleidooi is om gebouwen en omgeving niet te ontwerpen alsof die, in tijd en in ruimte, op zichzelf staan; om ze niet op te leveren als een gesigneerd kunstwerk, dat niet mag evolueren. Daarentegen zou moeten worden ontworpen met het bewustzijn, zelfs het oogmerk, dat een project tijdelijk is: functionerend voor nu maar open voor mogelijkheden straks. Geen architectuur van uitroeptekens, maar denken in komma’s.

Acties
Het boek is het resultaat van de Tabula Scripta Research Group aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. De onderzoeksgroep richtte zich op architectonische, stedenbouwkundige en landschapsprojecten die werken met de complexiteit en kwaliteiten van een gegeven context. Die benadering is niet alleen een noodzakelijke, het kan volgens de samenstellers van het boek een inspirerende en verrijkende weg zijn.

Hoe kan de architectuur de tabula scripta voorzien van of uitbreiden met nieuwe betekenis? Als mogelijke strategieën biedt het boek 10 (+1) werkwoorden als mogelijke ‘actie’. Ik houd me even bij de engelse termen die de redactie hanteert: ‘eliminate’, ‘continue’, ‘obscure’, ‘reconfigure’, ‘repurpose’, ‘densify’, ‘copy’, ‘overlay’, ‘reimagine’ en ‘(re)start’.
De makers van het boek wijzen na deze tien benaderingen kort op nóg een mogelijke ‘actie’, de ‘+ 1’ in de ondertitel. Je kunt ook beslissen dat in een bepaalde situatie ‘niets doen’, ‘abstain’, het beste is.

We hebben toch al aandacht voor transformatie en herbestemming? Ja, maar dat betreft vaak een gebouw of landschap dat al als waardevol wordt gezien; de auteurs richten zich ook op wat van minder belang wordt gevonden, of toevallig is ontstaan. Het gaat hen om een algemenere attitude.

Binnen en buiten het vak
Elk van de genoemde acties wordt gepresenteerd met een flink aantal – vaak zo’n tien – architectonische voorbeeldprojecten uit hele wereld en van uiteenlopende bureaus, maar ook met associatieve fotoreeksen die voorbeelden geven buiten de architectuur. Verder delen twintig theoretici en makers – per actie een architect en iemand uit een andere discipline – hun kennis en inzichten over het belang en de gevolgen van de besproken acties.

Zeker ook leerzaam zijn de vertegenwoordigers van andere disciplines – psychiatrie, ecologie, mode, kunst, bijvoorbeeld – die aan het woord komen. Zo legt in het deel ‘continue’ een arboretum-medewerker van de Harvard University uit hoe enten goed wordt uitgevoerd en welke functies enten heeft. De vertaling naar architectuur is niet moeilijk. Vooral niet als de man uitlegt hoe momenteel met enten wordt gewerkt aan gewassen die klimaatverandering aankunnen.

Het boek sluit af met drie case studies die de gelaagdheid en complexiteit van Mumbai, Cairo en Amsterdam tonen. Tevens is er een foto-essay van Iwan Baan dat illustreert hoe inwoners van verschillende (niet-Westerse) steden samenwonen en samen bouwen.

Plateaus
‘Rewriting Architecture’ is een omvangrijk boek, maar presenteert de inhoud eerder als een verzameling dan als een lineair betoog. Daardoor kan de lezer zelf zijn of haar weg bepalen en proeven van de mogelijkheden, de verschillende acties om een bestaande context te benutten voor het (tegelijkertijd) aanpakken van behoeftes en urgente onderwerpen.

De opzet, in combinatie met de aantrekkelijke vormgeving, de compactheid van teksten en de veelheid aan illustraties, stemmen en voorbeelden, maakt het boek een rijke en stimulerende inspiratiebron.

Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Mark Minkjan, Jarrik Ouburg (red.) - Rewriting Architecture; 10+1 Actions. Valiz, Amsterdam, Academy of Architecture, Amsterdam. Engelstalig, 438 blz., 24 x 17 cm, € 29,50

Trefwoorden

boek jarrik ouburg michiel van iersel floris alkemade tabula scripta academie van bouwkunst amsterdam valiz contextueel ontwerp mark minkjan

1	Eerste grootschalige houten woongebouw van Rotterdam opgeleverd dinsdag, 13 mei
2	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
3	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
4	Parametrisch ontworpen lattengevel golft rond Wolder Huus voor Sport en Cultuur maandag, 12 mei
5	Robuust en energiezuinig depotgebouw voor Utrechtse collecties dinsdag, 13 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Britse prijs voor Bunker 599

4 december 2013

HOH Architecten maakt tentoonstelling in Shibaura House Tokio

18 april 2024

Weer gedemonteerd: People’s Pavilion

13 november 2017

In beeld: Tabula Scripta Tokyo

1 november 2024

Oud winkelcentrum als 'ruïne' zichtbaar in waterpark MVRDV

11 maart 2020

Boek plaatst sloop en bescherming in Amsterdam in historisch perspectief

17 oktober 2024

Onderdoorgang van A10 bij Sloterdijk met spiegeling verbijzonderd

7 mei 2019

Afscheid van ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade in online talkshow

6 september 2021

Rotor maakt expositie in Gentse Grindbakken

10 oktober 2012

Lingotto en Xoomlab presenteren World of Food

6 november 2015

Prikkelende plannen met Tiny Houses

15 september 2016

Zeshonderd woningen bovenop bestaande kantoorpanden

6 juni 2018

Oostends museum ondergaat grondige vernieuwing met hergebruik materiaal

19 mei 2021

Amsterdam investeert in verduurzaming van de stad

11 juni 2021

Boek Reuzenarbeid brengt bouw van het moderne Nederland in beeld

8 juli 2021

Terugkijken: Rijksbouwmeester Floris Alkemade in Zomergasten

19 juli 2021

Met Kelbergen 2.0 geeft HOH Architecten voorbeeld van verbetering door verdichting

27 september 2021

Failed Architecture zet belangrijke stap naar horizontale organisatie

1 december 2021

Koninklijke onderscheiding voor Floris Alkemade

31 maart 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML

Gisteren, 14:00

ASML, gemeente Eindhoven, Nudus en Sweco Architects hebben het Voorlopig Ontwerp Stedenbouwkundig Plan gepresenteerd voor een mogelijke uitbreiding van ASML aan de noordzijde van de Brainport Industries Campus.

Antonia Schreiber wint Kazerne Design Award 2025 met circulair pleistermateriaal

15 mei, 12:15

Wat als koeienmest geen probleem is, maar een waardevolle grondstof? Ontwerper Antonia Vincenza Schreiber zette die gedachte om in een concreet project en is nu met ‘Local Shit’ aangewezen als winnaar van de Kazerne Design Award 2025.

Nai010 presenteert architectuurgids Gebouwen door Vrouwen in Rotterdam

15 mei, 11:31

Op zaterdag 7 juni wordt de architectuurgids Gebouwen door Vrouwen: Rotterdam gepresenteerd. In het boek zijn vijftig Rotterdamse gebouwen te zien die door vrouwen zijn ontworpen, of waar ze een flinke bijdrage aan hebben geleverd.

AFFR biedt voorpremière van film Universal Language tijdens Rotterdam Architectuur Maand

15 mei, 10:15

In de film staat de Canadese stad Winnepeg centraal, maar dan in een setting dat Perzisch naast Frans de dominante taal van Canada is.

Ministerie onderzoekt oorzaak van daling nieuwbouwvergunningen

15 mei, 1:29

Het CBS meldde donderdag dat het aantal nieuwbouwvergunningen begin dit jaar met 3500 is gedaald tot 12.500 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024.

PBL: klimaatplannen Hermans onvoldoende voor klimaatneutraal 2050

15 mei, 10:04

Dat constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een zogenoemd position paper over het klimaatbeleid dat eind april is aangekondigd.

MOB erkent noodzaak Binnenhofrenovatie, maar hekelt geitenpaadjes

14 mei, 5:51

De milieuorganisatie is echter klaar met “geitenpaadjes” die de overheid volgens haar gebruikt om onder de eigen stikstofregels uit te komen.

Aantal vergunningen voor tijdelijke woningen weer fors gestegen

14 mei, 9:39

Om het woningtekort tegen te gaan komen er in Nederland steeds meer tijdelijke huizen bij. Vorig jaar is voor 6.166 van deze woningen een vergunning verstrekt, meldt het CBS.