Wijdlopige avond met Koolhaas over platteland

29 april 2016, 12:11

Op dinsdagavond 26 april 2016 gaf Rem Koolhaas met zijn mededocenten een tussenpresentatie van het onderzoek dat hij met een groep studenten aan Harvard uitvoert naar het platteland. Bedoeld als een test van nieuwe ideeën werd het een wijdlopige avond, een soort collectieve brainstorm.

Tekst Michiel van Raaij

Enkele jaren voor de door Rem Koolhaas gecureerde tentoonstelling ‘Elements of Architecture’ op de Biënnale van Venetië, vond in De Dépendance in het Schieblock in Rotterdam een avond plaats waar Koolhaas het eerste onderzoek toonde en bediscussieerde dat hij met een groep studenten aan Harvard had uitgevoerd naar de elementen van de architectuur. Een snel ingerichte tentoonstelling illustreerde hoe de elementen opgebouwd waren. Wat later haarscherp werd, was die avond nog allemaal zeer schetsmatig.

Op dinsdag 26 april 2016 werd in De Dépendance, inmiddels gevestigd op de negende verdieping van de Hoftoren tegenover het Schieblock, eenzelfde soort avond gehouden. Met een groep studenten aan Harvard doet Koolhaas momenteel onderzoek naar het platteland. Op deze avond werden hun eerste bevindingen getoond via een kleine tentoonstelling en door Koolhaas en zijn mededocenten besproken en geanalyseerd. Binnen enkele jaren moet dit onderzoek resulteren in een tentoonstelling in een Amerikaans museum, beloofde Koolhaas; op deze avond zouden de eerste bevindingen getest worden.

Direct aan het begin van de avond werd echter duidelijk dat het hier, in tegenstelling tot de avond rond de elementen van de architectuur, niet om het testen van de eerste ideeën ging. Koolhaas zelf is, met verschillende onderzoeksteams, al jaren bezig met zijn onderzoek naar het platteland. Het testen van de eerste ideeën heeft daarom allang plaatsgevonden. In het onderzoek van de Harvard-studenten waren enkele ideeën uit die eerdere onderzoeken ook duidelijk terug te zien. Wat hier gebeurde was dat Koolhaas testte welke ideeën aan de eerder verzamelde ideeën toegevoegd konden worden.

Geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd
De belangrijkste ideeën van Koolhaas over het platteland zullen onderhand bekend zijn. Na een decennialange focus op de stad is het hoog tijd dat we onze aandacht ook richten op die andere 98% van de aarde, stelde Koolhaas polemisch. Hij definieert het platteland als ‘alles behalve de stad’. Deze enorm brede definitie zou de focus van de avond niet helpen, maar daarover later meer.

De agrarische productie op het platteland wordt in toenemende mate geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd, en door steeds grotere machines uitgevoerd, aldus Koolhaas. Die agrarische productie wordt aangevuld door steeds grotere gebouwen waar machines het meeste werk doen: distributiecentra, industriële productie en serverfarms. In deze gebouwen zijn mensen bijzaak, stelde Koolhaas: ontstaat hier een post-menselijke architectuur? Deze architectuur-zonder-mensen valt traditioneel buiten het werkveld van architecten, maar zouden architecten hier niet ook naar moeten kijken? Hebben we deze hyperrationele productie misschien nodig om onze steeds frivolere levensstijl in de stad mogelijk te maken?

Het tweede thema dat Koolhaas op het platteland signaleert is dat de traditionele levensstijl er in rap tempo vervangen worden door het toeristische clichébeeld hiervan. Voor de bewoning van het platteland bestaat geen ander model meer dan het bouwen van een traditioneel huis, werd later op de avond gesteld. Maar wat zo op het oog stabiel lijkt, vertelde Koolhaas, is onderhuids drastisch veranderd. Het werk in de toeristische industrie wordt vaak bijvoorbeeld gedaan door immigranten, die ook hun eigen cultuur een plek geven op hetzelfde platteland.

In de door de Harvard-studenten ingerichte tentoonstelling werden deze thema’s verder onderzocht. Hoe werkt een distributiecentrum van Amazon precies? Hoe heeft de schaal van de machines die op het platteland ingezet worden zich in de tijd ontwikkeld? Hoe is door veredeling een steeds esthetischer agrarisch product ontstaan? Dat soort vragen. Interessant werd het daar waar gekeken was hoe het Afrikaanse platteland een toeristische trekpleister zou kunnen worden en hoe het toerisme in China eruit ziet. Doordat de Harvard-studenten uit de hele wereld komen, wordt er automatisch korte metten gemaakt met een mogelijk eurocentrisme, constateerde Koolhaas.

Van immigratie tot Silicon Valley
De discussie de rest van de avond waaierde vervolgens alle kanten op. Van immigranten die het ontvolkte Duitse platteland nieuw leven inblazen, via het platteland als ruimte voor experiment wat betreft architectuur en manier van samenleven, tot de groeiende macht van multinationals. Het enige land dat tegen dat laatste werkelijk weerstand biedt is China, constateerde Koolhaas. Nou ja, intern dan. Een week geleden werd juist bekend dat een Chinees bedrijf 1% van de Australische grond had gekocht.

De gehanteerde brede definitie van het platteland maakte de discussie onmogelijk breed. Waar Koolhaas op het ene moment constateerde dat we als wereld de vluchtelingencrisis zelf veroorzaakt hebben, ging het gesprek even later weer over wat nostalgie precies betekende en welke voor- en nadelen dit had, terwijl het daarvoor weer over de ‘cult of the hideaway’ was gegaan: de behoefte om gebouwen op het platteland soms in het landschap te verstoppen.

Een van de weinige rode lijnen die in de discussie te bespeuren was, betrof de terugkerende verwondering wat betreft de grote technologiebedrijven uit Silicon Valley en Seattle, en hun architectuur. Welke lessen daaruit geleerd kon worden, bleef echter onduidelijk. Het kleiner wordende, of zelfs afwezige, verschil tussen steden en het platteland dat op veel plaatsen in de wereld te zien is, en bijvoorbeeld in de actuele IABR benoemd wordt, werd als thema ook vakkundig vermeden.

De kale negende verdieping van de Hoftoren bood de perfecte achtergrond voor deze schetsmatige avond met bijbehorende tentoonstelling. Maar de sprekers lieten het publiek achter met meer vragen dan antwoorden en nieuwsgierigheid over hoe dit wijdlopige onderzoek over enkele jaren zal condenseren in een tentoonstelling. Mogelijk kan een Nederlands museum de tentoonstelling later ook hier naartoe halen? De nu al in het onderzoek benoemde thema’s spelen immers hier ook allemaal.

Afgelopen najaar gaf Rem Koolhaas op Harvard een uitgebreide lezing over zijn onderzoek naar het platteland. De videoregistratie hiervan is eerder ook al eens via Architectenweb.nl gedeeld. Voor wie ‘m nog niet gezien heeft:

https://youtu.be/shVxB6wRHo0

Trefwoorden

platteland de dépendance rem koolhaas

1	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
2	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
3	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
4	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
5	Kunstmanifestaties tonen ongeziene kant van Brugge en de Belgische kust dinsdag, 16 april

Gerelateerde nieuwsberichten

'Boeren willen vernieuwing in de landbouw’

19 juni 2018

Dorpenacademie maakt tour door het land

2 mei 2016

Expositie Koolhaas over platteland in Guggenheim New York

1 december 2017

'Basisvoorzieningen in dorpen moeten blijven'

30 maart 2017

Zestien winnaars bij prijsvraag Brood en Spelen

5 juli 2018

Prijsvraag voor vernieuwing op het platteland gelanceerd

21 februari 2018

Gesprek tussen Koolhaas en Van Hooydonk over mobiliteit

11 december 2015

'Leegstand dreigt op het platteland'

7 maart 2014

Boek: Elements of Architecture

26 november 2014

Architectuurbiënnale trekt 228.000 bezoekers

24 november 2014

OMA ontwerpt 'voedselhaven' voor Louisville

24 februari 2015

Bijzondere synergie tijdens Harvard/AMO-presentatie

20 november 2012

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

Video: lezing Rem Koolhaas over het platteland

30 oktober 2015

Architectuurbiënnale van Venetië – Elements of Architecture

10 juni 2014

Guggenheim maakt datum Koolhaas-expositie over platteland bekend

3 oktober 2019

Tentoonstelling ‘Enter the Modern Landscape’ in BOZAR

2 december 2019

Video: teaser tentoonstelling Countryside

14 februari 2020

Bantal: 'De coronacrisis laat zien hoe fragiel onze steden zijn'

17 juni 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

MIX architectuur transformeert gedateerd kantoorpand tot groene woonomgeving

1 uur geleden

Een verouderd kantoorgebouw en een verharde parkeerplaats aan De Dreef in Zeist ondergaan binnenkort een transformatie tot duurzaam woongebouw met boomrijke tuin.

Octavia Hill biedt 124 sociale huurwoningen in het hart van Hyde Park Hoofddorp

Gisteren, 17:13

Octavia Hill, ontworpen door Studioninedots, is het opvallende resultaat van de specifieke eisen uit het stedenbouwkundige plan, het gewenste programma en de ongewone bouwenvelop.

Papieren koffiecupje gepresenteerd in 'krantenkiosk' door Studio Ossidiana

Gisteren, 16:10

Vorige week heeft koffiemerk Nespresso in Milaan een composteerbaar cupje op papierbasis gepresenteerd. Dat gebeurde in een paviljoen dat is ontworpen door het Rotterdamse Studio Ossidiana.

Orange en Felixx presenteren ontwerp voor woonbuurt op oud kloosterterrein

Gisteren, 15:39

Het schetsontwerp voor een woonbuurt op landgoed Dennenheuvel van het voormalige klooster Euphrasia, in Bloemendaal, is gebaseerd op de kloostertyplogie.

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

1 uur geleden

Chipmachinefabrikant ASML wil in de regio Eindhoven uitbreiden met het oog op de toekomst.

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen

Gisteren, 14:27

Veertien organisaties uit onder meer de ontwerp- en bouwsector gaan onderzoeken hoe de aangescherpte MPG-eisen voor 2025 kunnen worden geïmplementeerd in de praktijk.

IMF-bestuurder dringt aan op verdere afbouw hypotheekrenteaftrek

Gisteren, 13:36

Nederland kan fiscale en financiële stimulering van de woningmarkt niet gebruiken nu er een nijpend huizentekort is, stelt Paul Hilbers.

DNB: verduurzaming woningen blijft achter, maar geld geen probleem

Gisteren, 10:01

Verreweg de meeste Nederlanders hebben genoeg spaargeld of leenmogelijkheden om hun koophuis te verduurzamen, maar doen dit toch nog niet in groten getale.

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

19 april, 1:49

De gemeente past bestaande seniorenflats op verschillende manieren aan om ouderen langer zelfstandig te laten wonen.

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

19 april, 12:12

Volgens de vakbond ‘rommelt het aan alle kanten’ bij de universiteit, nu het bestuur daar ‘censuur toepast om een kritisch artikel in het eigen universiteitsblad Delta onder het tapijt te vegen’.

Ga naar het nieuws-archief