Bijzondere synergie tijdens Harvard/AMO-presentatie

20 november 2012, 15:56

Als een pop-up event was het er ineens, een evenement dat maar een paar dagen van te voren werd aangekondigd en waarvan niemand precies wist wat er van viel te verwachten. Afgelopen vrijdag werden de eerste uitkomsten van de ontwerpstudio ‘The Elements of Architecture’
van de Harvard Graduate School of Design gepresenteerd in een bomvolle Dépendance in het Schieblock in Rotterdam. Het werd een publieke brainstorm met de sturende aanwezigheid van Rem Koolhaas, waarin de kracht van onderwijs door onderzoek overtuigend naar voren kwam. Hoewel afgeronde conclusies ontbraken was de avond de moeite waard. Het bleek een van die momenten waarop inhoud, vorm en plaats in elkaar grijpen en elkaar versterken.

Tekst Jaakko van ‘t Spijker

Dit najaar vindt een speciaal ontwerpatelier van Harvard plaats op locatie, bij OMA in Rotterdam. Een groep studenten is gedurende het project gestationeerd in het bureau van hun docent, Rem Koolhaas. Het is een experiment om studenten te laten studeren en onderzoek doen binnen de muren van een groot architectenbureau, zodat kruisbestuiving kan plaatsvinden tussen de academische wereld en de praktijk.

Het tweede experimentele onderdeel van het atelier is het onderwerp: de studenten onderzoeken en ontwerpen namelijk geen gebouwen of steden maar hebben de opdracht gekregen in te zoomen in op specifieke onderdelen van gebouwen. Deze ‘elementen van de architectuur’, zoals ze in het atelier worden genoemd, zijn bouwkundige basisbegrippen als de deur, het raam, het plafond, enzovoort. Elke student voert een diepgaand onderzoek uit naar een specifiek bouwdeel.

Koolhaas benadert architectuur bij voorkeur op een niet-architectonische manier en houdt design als het even kan op afstand. Rond de eeuwwisseling onderzocht hij als professor met Harvard-studenten de stad (groter dan architectuur) in beroemd geworden studies naar ‘shopping’, de Pearl River Delta in China en Lagos in Afrika. Nu zoomt hij met zijn studenten dus in op architectonische elementen (kleiner dan architectuur). Het is een statement om een atelier te wijden aan het onderzoek van geïsoleerde bouwdelen.

Parametrisch ontwerpen
De laatste jaren is er veel aandacht, ook in ontwerpopleidingen, voor de grenzeloze mogelijkheden van het zogenaamde parametrisch ontwerpen. Met behulp van computerprogramma’s kunnen ontwerpen worden gemaakt die de grenzen tussen ‘traditionele’ bouwdelen vervagen, waarbij bijvoorbeeld vloeren, wanden en plafonds naadloos in elkaar overgaan. Over de betekenis daarvan is een hele architectuurtheorie en -filosofie ontwikkeld.

Toch blijven ‘oer’-begrippen als de deur en het raam bestaan en komt ook een sterke beweging op die niets moet hebben van de fratsen van computerarchitectuur. Door de aandacht te vestigen op primaire architectonische elementen wil dit Harvard-atelier op een eigen wijze bijdragen aan die discussie. Bijkomend doel is, zo vertelde Koolhaas, om het architectuurdiscours toegankelijker te maken door de aandacht te richten op eenvoudige en voor iedereen bekende begrippen.

Zo ver was het vrijdagavond nog niet. Het betrof een tussenpresentatie zonder uitgewerkte posities en met veel moeilijk woorden. Toch was het een goed event, omdat de elementen van de avond zelf voor een bijzondere synergie zorgden.

Ten eerste droeg het onderwerp daaraan bij. De indirecte benadering van architectuur, door middel van ogenschijnlijk beperkte begrippen, opende rijke denkrichtingen en tegenstellingen, zoals bijvoorbeeld de verhouding tussen apparaat en systeem en tussen standaardisatie en ontwerpvrijheid. Opmerkelijk vaak werden ideeën uit de jaren ’60 en ’70 genoemd, variërend van lof voor de Pattern Language van Christopher Alexander tot de utopische projecten van Archizoom en Superstudio (de vloer!, het plafond!).

Vorm
Ook de vorm van de avond was een belangrijke succesfactor. Deze bestond uit een tentoonstelling en een debat. De rauwe tentoonstelling bestond grotendeels uit daadwerkelijke, uit bouwplaatsen gesloopte, bouwelementen die waren opgesteld in combinatie met uitgebreide analyseboekjes. De eerste uitkomsten van het studentenwerk lieten zien wat een rijkdom tevoorschijn kan worden getoverd als obsessieve energie en focus worden losgelaten op ogenschijnlijk simpele onderwerpen als ‘het balkon’ of ‘de scheidingswand’.

In deze producten was de OMA-stijl van analyse goed terug te zien, de interactie op locatie lijkt haar vruchten af te werpen. Het debat-panel bestond uit Rem Koolhaas en Stephan Trüby (docenten van het project), Manfredo di Robilant, Antoine Picon en Sebastian Marot (die functioneerden als externe critici) en werd gemodereerd door Tom Avermate. Het vrije format van het debat zorgde voor een ontspannen, onderzoekende discussie met interessante doch vrijblijvende observaties.

Tenslotte hielp de locatie voor de synergie. Omdat de studenten in Rotterdam werken vond ook de publieke presentatie er plaats. De Dependance in het Schieblock in Rotterdam is bijna buren met OMA. Het centraal gelegen, afgeschreven kantoor leeft een nieuw leven als publieke en laagdrempelige stedenbouwkundige bouwsteen en faciliteerde de avond moeiteloos.
Het gebouw bleek een ideaal decor voor de ongepolijste studentenpresentaties en het sluit als idee aan bij de ambitie van het Harvard-project om het architectuurdebat publieksvriendelijker en laagdrempeliger te maken. De avond bracht een zeldzame publieke aanwezigheid in Rotterdam tot stand van OMA en Harvard en was een verrijking voor zowel de organisatoren als voor de stad. In feite liet het evenement zien hoe de ideeën die zijn ontwikkeld op deze Test Site van de Rotterdamse Biënnale, in de praktijk kunnen werken.

Door de ‘werk-in-uitvoering’-status van thema en project, waren er heel wat onbeantwoorde vragen en intellectuele gaten. Hoe zijn de elementen precies gedefinieerd? Worden ze ook in samenhang met elkaar onderzocht? Waar leidt het allemaal toe? Dit soort vragen kwamen op tijdens het debat, zowel door de panelleden zelf als vanuit het publiek. Vastomlijnde antwoorden leverde dat niet op.

‘Intelligente speculatie’
De waarde van de avond zat dan ook niet in kant-en-klare argumenten en conclusies. De charme was dat het publiek meegenomen werd in de zoektocht van Harvard en Koolhaas, hun exercitie in ‘intelligente speculatie’
zoals het een paar keer genoemd werd. In plaats van conclusies bood het evenement de aanwezigen een portie woeste energie aan, die vrijkomt als polemische analyse zo intensief wordt opgepakt.

De elementen van de architectuur blijken veel te vertellen te hebben en bieden stof tot nadenken en discussie. De opzet van de avond bracht doelstelling (het toegankelijker maken van het architectuurdebat) en vorm (publieke participatie in het ontwikkelstadium) samen. Daarmee genereerde het event een meerwaarde voor zowel de organiserende studenten en docenten als voor het Rotterdamse publiek.

Wordt hopelijk vervolgd…

De expositie The Elements of Architecture. What buildings are (still) made of met 'work in progress' van Harvard GSD-studenten is nog tot 30 november in De Dépendence te zien.

Trefwoorden

oma schieblock jaakko van 't spijker rem koolhaas harvard gsd amo

1	Dynamisch wolkenplafond leidt reizigers naar hun Eurostar-trein donderdag, 13 februari
2	Nobel I eerste opgeleverde gebouw binnen herontwikkeling terrein UZ Gent donderdag, 13 februari
3	Maarten van Kesteren architecten transformeert een jaren 60-villa tot passiefwoning woensdag, 12 februari
4	Woonin selecteert Heijmans voor bouw 190 betaalbare huurwoningen in Utrecht dinsdag, 11 februari
5	OZ ontwerpt eigen 'lowtech'-kantoor in Buiksloterham woensdag, 12 februari

Gerelateerde nieuwsberichten

Video: Jencks-lezing Rem Koolhaas

4 januari 2013

Contract Schieblock minstens vijf jaar verlengd

19 maart 2014

De Rotterdam wordt vrijdag opgeleverd

14 november 2013

Wijdlopige avond met Koolhaas over platteland

29 april 2016

Rotterdam is volledig eigenaar Schiekadeblok

7 september 2015

Flexibel concept OMA voor warenhuis Koeweit

15 februari 2013

Congres over verstedelijking in Afrika

10 maart 2015

Koolhaas curator Architectuurbiënnale Venetië 2014

8 januari 2013

‘De Rotterdam: sober en subtiel met grandeur’

22 november 2013

Expo en debat met Rem Koolhaas in Schieblock

13 november 2012

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nieuwe Instituut organiseert tentoonstelling over Ma Yansong en MAD Architects

13 februari, 4:47

Op 17 mei opent in het Nieuwe Instituut een tentoonstelling over het werk van de Chinese architect Ma Yansong en zijn bureau MAD Architects. In de expositie wordt het twintig jaar omspannende oeuvre van de wereldwijd geroemde architect belicht.

Dynamisch wolkenplafond leidt reizigers naar hun Eurostar-trein

13 februari, 3:45

Afgelopen maandag is het eerste deel van de wachtruimte van de nieuwe Eurostar-terminal in station Amsterdam Centraal geopend. De door Superimpose Architecture en ZJA ontworpen terminal bevindt zich in de voormalige Amstelpassage.

Kinderdagverblijf met duurzaam karakter en natuurlijke uitstraling

13 februari, 1:11

In opdracht van Kosmo, een aanbieder van kinderopvang in Overijssel en Gelderland, ontwierp Nijhoff Architecten een nieuw kinderdagverblijf in Wierden. Het gebouw, gerealiseerd door Tala, bestaat grotendeels uit hout en andere biobased materialen.