Wijdlopige avond met Koolhaas over platteland

29 april 2016, 12:11

Op dinsdagavond 26 april 2016 gaf Rem Koolhaas met zijn mededocenten een tussenpresentatie van het onderzoek dat hij met een groep studenten aan Harvard uitvoert naar het platteland. Bedoeld als een test van nieuwe ideeën werd het een wijdlopige avond, een soort collectieve brainstorm.

Tekst Michiel van Raaij

Enkele jaren voor de door Rem Koolhaas gecureerde tentoonstelling ‘Elements of Architecture’ op de Biënnale van Venetië, vond in De Dépendance in het Schieblock in Rotterdam een avond plaats waar Koolhaas het eerste onderzoek toonde en bediscussieerde dat hij met een groep studenten aan Harvard had uitgevoerd naar de elementen van de architectuur. Een snel ingerichte tentoonstelling illustreerde hoe de elementen opgebouwd waren. Wat later haarscherp werd, was die avond nog allemaal zeer schetsmatig.

Op dinsdag 26 april 2016 werd in De Dépendance, inmiddels gevestigd op de negende verdieping van de Hoftoren tegenover het Schieblock, eenzelfde soort avond gehouden. Met een groep studenten aan Harvard doet Koolhaas momenteel onderzoek naar het platteland. Op deze avond werden hun eerste bevindingen getoond via een kleine tentoonstelling en door Koolhaas en zijn mededocenten besproken en geanalyseerd. Binnen enkele jaren moet dit onderzoek resulteren in een tentoonstelling in een Amerikaans museum, beloofde Koolhaas; op deze avond zouden de eerste bevindingen getest worden.

Direct aan het begin van de avond werd echter duidelijk dat het hier, in tegenstelling tot de avond rond de elementen van de architectuur, niet om het testen van de eerste ideeën ging. Koolhaas zelf is, met verschillende onderzoeksteams, al jaren bezig met zijn onderzoek naar het platteland. Het testen van de eerste ideeën heeft daarom allang plaatsgevonden. In het onderzoek van de Harvard-studenten waren enkele ideeën uit die eerdere onderzoeken ook duidelijk terug te zien. Wat hier gebeurde was dat Koolhaas testte welke ideeën aan de eerder verzamelde ideeën toegevoegd konden worden.

Geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd
De belangrijkste ideeën van Koolhaas over het platteland zullen onderhand bekend zijn. Na een decennialange focus op de stad is het hoog tijd dat we onze aandacht ook richten op die andere 98% van de aarde, stelde Koolhaas polemisch. Hij definieert het platteland als ‘alles behalve de stad’. Deze enorm brede definitie zou de focus van de avond niet helpen, maar daarover later meer.

De agrarische productie op het platteland wordt in toenemende mate geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd, en door steeds grotere machines uitgevoerd, aldus Koolhaas. Die agrarische productie wordt aangevuld door steeds grotere gebouwen waar machines het meeste werk doen: distributiecentra, industriële productie en serverfarms. In deze gebouwen zijn mensen bijzaak, stelde Koolhaas: ontstaat hier een post-menselijke architectuur? Deze architectuur-zonder-mensen valt traditioneel buiten het werkveld van architecten, maar zouden architecten hier niet ook naar moeten kijken? Hebben we deze hyperrationele productie misschien nodig om onze steeds frivolere levensstijl in de stad mogelijk te maken?

Het tweede thema dat Koolhaas op het platteland signaleert is dat de traditionele levensstijl er in rap tempo vervangen worden door het toeristische clichébeeld hiervan. Voor de bewoning van het platteland bestaat geen ander model meer dan het bouwen van een traditioneel huis, werd later op de avond gesteld. Maar wat zo op het oog stabiel lijkt, vertelde Koolhaas, is onderhuids drastisch veranderd. Het werk in de toeristische industrie wordt vaak bijvoorbeeld gedaan door immigranten, die ook hun eigen cultuur een plek geven op hetzelfde platteland.

In de door de Harvard-studenten ingerichte tentoonstelling werden deze thema’s verder onderzocht. Hoe werkt een distributiecentrum van Amazon precies? Hoe heeft de schaal van de machines die op het platteland ingezet worden zich in de tijd ontwikkeld? Hoe is door veredeling een steeds esthetischer agrarisch product ontstaan? Dat soort vragen. Interessant werd het daar waar gekeken was hoe het Afrikaanse platteland een toeristische trekpleister zou kunnen worden en hoe het toerisme in China eruit ziet. Doordat de Harvard-studenten uit de hele wereld komen, wordt er automatisch korte metten gemaakt met een mogelijk eurocentrisme, constateerde Koolhaas.

Van immigratie tot Silicon Valley
De discussie de rest van de avond waaierde vervolgens alle kanten op. Van immigranten die het ontvolkte Duitse platteland nieuw leven inblazen, via het platteland als ruimte voor experiment wat betreft architectuur en manier van samenleven, tot de groeiende macht van multinationals. Het enige land dat tegen dat laatste werkelijk weerstand biedt is China, constateerde Koolhaas. Nou ja, intern dan. Een week geleden werd juist bekend dat een Chinees bedrijf 1% van de Australische grond had gekocht.

De gehanteerde brede definitie van het platteland maakte de discussie onmogelijk breed. Waar Koolhaas op het ene moment constateerde dat we als wereld de vluchtelingencrisis zelf veroorzaakt hebben, ging het gesprek even later weer over wat nostalgie precies betekende en welke voor- en nadelen dit had, terwijl het daarvoor weer over de ‘cult of the hideaway’ was gegaan: de behoefte om gebouwen op het platteland soms in het landschap te verstoppen.

Een van de weinige rode lijnen die in de discussie te bespeuren was, betrof de terugkerende verwondering wat betreft de grote technologiebedrijven uit Silicon Valley en Seattle, en hun architectuur. Welke lessen daaruit geleerd kon worden, bleef echter onduidelijk. Het kleiner wordende, of zelfs afwezige, verschil tussen steden en het platteland dat op veel plaatsen in de wereld te zien is, en bijvoorbeeld in de actuele IABR benoemd wordt, werd als thema ook vakkundig vermeden.

De kale negende verdieping van de Hoftoren bood de perfecte achtergrond voor deze schetsmatige avond met bijbehorende tentoonstelling. Maar de sprekers lieten het publiek achter met meer vragen dan antwoorden en nieuwsgierigheid over hoe dit wijdlopige onderzoek over enkele jaren zal condenseren in een tentoonstelling. Mogelijk kan een Nederlands museum de tentoonstelling later ook hier naartoe halen? De nu al in het onderzoek benoemde thema’s spelen immers hier ook allemaal.

Afgelopen najaar gaf Rem Koolhaas op Harvard een uitgebreide lezing over zijn onderzoek naar het platteland. De videoregistratie hiervan is eerder ook al eens via Architectenweb.nl gedeeld. Voor wie ‘m nog niet gezien heeft:

https://youtu.be/shVxB6wRHo0

Trefwoorden

platteland de dépendance rem koolhaas

1	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
2	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
3	Een gevel uit treinramen voor een onderhoudsgebouw van NS dinsdag, 20 mei
4	Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen maandag, 19 mei
5	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

'Boeren willen vernieuwing in de landbouw’

19 juni 2018

Dorpenacademie maakt tour door het land

2 mei 2016

Expositie Koolhaas over platteland in Guggenheim New York

1 december 2017

'Basisvoorzieningen in dorpen moeten blijven'

30 maart 2017

Zestien winnaars bij prijsvraag Brood en Spelen

5 juli 2018

Prijsvraag voor vernieuwing op het platteland gelanceerd

21 februari 2018

Gesprek tussen Koolhaas en Van Hooydonk over mobiliteit

11 december 2015

'Leegstand dreigt op het platteland'

7 maart 2014

Boek: Elements of Architecture

26 november 2014

Architectuurbiënnale trekt 228.000 bezoekers

24 november 2014

OMA ontwerpt 'voedselhaven' voor Louisville

24 februari 2015

Bijzondere synergie tijdens Harvard/AMO-presentatie

20 november 2012

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

Video: lezing Rem Koolhaas over het platteland

30 oktober 2015

Architectuurbiënnale van Venetië – Elements of Architecture

10 juni 2014

Guggenheim maakt datum Koolhaas-expositie over platteland bekend

3 oktober 2019

Tentoonstelling ‘Enter the Modern Landscape’ in BOZAR

2 december 2019

Video: teaser tentoonstelling Countryside

14 februari 2020

Bantal: 'De coronacrisis laat zien hoe fragiel onze steden zijn'

17 juni 2020

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Being en COD ontwikkelen vier woongebouwen aan Tolhuiskanaal in Amsterdam-Noord

4 uur geleden

Het project ASTR bestaat uit vier gebouwen met in totaal 229 woningen, plus bedrijfsruimten. Het ontwerp van Office Winhov zoekt de aansluiting bij het industriële karakter van de omgeving; DELVA maakt het ontwerp voor een groene buitenruimte.

Studio Hartzema presenteert plannen voor een nieuwe stad in Zeeland

Vandaag, 13:56

De nieuwe stad, met een omvang van zo’n 180 hectare en zo’n 12.000 woningen, kenmerkt zich door een samengaan van natuur en stad in een ‘symbiotische relatie’. Stad aan het Sloe moet bijdragen aan een hernieuwde vitaliteit van Zeeland.

Team met Mecanoo en Inside Outside wint tender kavel 1A2 Sluisbuurt

Vandaag, 10:52

Het plan SunSet bestaat uit een blok met gevarieerde volumes, met twee geschakelde torens als middelpunt. Ook is er veel ruimte voor groen op en rond de gebouwen.

Voids benadert lastig plangebied als aantrekkelijke leefomgeving

Gisteren, 16:48

In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch en woningcorporatie Zayaz heeft bureau Voids het stedenbouwkundig plan en het beeldkwaliteitsplan voor de nieuwe woonbuurt De Donken opgesteld.

Kamer niet gerust op betaalbaarheid stadsverwarming in nieuwe wet

Vandaag, 11:36

Voor huishoudens is de mogelijkheid van hoge kosten momenteel reden om geen aansluiting op de lokale stadsverwarming te willen.

Nieuwe editie van de Architecten Wielerkoers

Gisteren, 14:45

Architecten met een passie voor (interieur)architectuur én voor fietsen kunnen hun hart ophalen bij de derde editie van de Architecten Wielerkoers, op donderdag 4 september 2025.

Nieuwe Rotterdamse aanpak woningbouw: meer snelheid, minder regels en heldere keuzes

Gisteren, 09:49

Met kortere procedures, minder regels en duidelijke kaders voor ontwikkelaars en bouwers wil Rotterdam sneller betaalbare woningen bouwen, zonder in te leveren op kwaliteit of duurzaamheid.

Gemeenten krijgen 7.000 euro per gebouwde betaalbare woning

19 mei, 3:05

Dat maakte woonminister Mona Keijzer (BBB) bekend. In 2025 is de grens voor betaalbaarheid vastgesteld op 405.000 euro voor een koophuis.

Marian Herman wordt algemeen directeur ontwikkelaar Edge

19 mei, 1:14

Hij volgt per 1 september de huidige CEO en oprichter van het bedrijf Coen van Oostrom op, die een andere functie gaat vervullen binnen Edge.

KYK Architecten/Quadraat neemt architectenbureau MD2A over

19 mei, 12:59

De beide bureaus richten zich op architectuur op vergelijkbare gebieden en de overname past goed bij de de ontwikkelambitie van KYK Architecten, laat het Goudse bureau weten.

Ga naar het nieuws-archief