Polak-gebouw brengt Het Nieuwe Studeren in praktijk
16 oktober 2015, 11:35
Op de Woudestein-campus van de Erasmus Universtiteit in Rotterdam is kortgeleden een nieuw, algemeen onderwijsgebouw geopend. De verschillende onderwijs- en studieruimtes heeft Architectenbureau Paul de Ruiter via een spectaculaire trappenhal ontsloten. Leidraad in het ontwerp was Het Nieuwe Studeren. Projectarchitect Noud Paes gaf Architectenweb een rondleiding door het gebouw.
Het is een klassieke typologie die iedere architect in zijn leven wel een keer wil aanraken: de grote hal met monumentale trap waar alle ruimtes omheen liggen. In de architectuurgeschiedenis zijn talloze varianten op deze typologie te vinden. Iedere nieuwe variant komt daarbij voort uit een nieuw denkbeeld. In paleizen verbeeldde de monumentale trap ook de rijkdom van de bewoners. In het modernisme werd de hal vaak vergroot om ook als ontvangstruimte te dienen. En de laatste decennia kreeg de brede trap vaak een dubbelfunctie als theater.
Op de campus van de Erasmus Universiteit in Rotterdam heeft Architectenbureau Paul de Ruiter de kans gekregen zijn eigen variant op deze klassieke typologie te ontwerpen en heeft daarbij een aantal zeer eigentijdse thema's centraal gezet: gezondheid, ontmoetingen, binnenklimaat en kostenbewustzijn.
Het onderwijsgebouw is voorzien van een gebouwhoog atrium waarin een dubbele trap omhoog loopt. Het nemen van de trap is natuurlijk veel gezonder dan de lift te nemen, vertelt projectarchitect Noud Paes. Daarbij kunnen op de route van beneden naar boven, en weer terug, natuurlijk allerlei ontmoetingen plaatsvinden. Maar het atrium heeft ook een belangrijke functie in de daglichttoetreding en het ventilatiesysteem. En tenslotte zijn trappen ook goedkoper dan liften.
Stimuleren om de trap te nemen
In het onderwijsgebouw, dat Polak-gebouw gedoopt is, kunnen maximaal 1600 studenten tegelijkertijd studeren. Bij een bezoek aan het gebouw op vrijdag 9 oktober was te zien dat het gebouw ook massaal door studenten gebruikt wordt. Het is direct een zeer populaire studieplek geworden. Voor al die studenten kun je geen liften bouwen, legt Paes uit; dat zou te duur worden. Maar de lift nemen past ook gewoon minder bij de gebruikers – studenten – en bij deze tijd – waarin steeds meer mensen de stappen die ze per dag zetten via fitnessbanden en smartphones meten.
Om de studenten uit te nodigen de trap te nemen opent zich direct achter de entree een brede tribunetrap. Vanaf de eerste verdieping splitst deze brede trap zich in twee aparte trappen die tegenover elkaar – als een dubbele helix – door de hal omhoog cirkelen. De trappen zijn breed genoeg om elkaar te passeren, maar ook niet veel breder. Dat heeft ook een psychologische reden, legt Paes uit: op een minder brede trap ervaar je bovenin iets minder dat je toch echt langs een vide loopt van vijf verdiepingen.
Verdichting en vergroening campus
De bouw van het onderwijscentrum maakt onderdeel uit van een enkele jaren geleden ingezette transformatie van de Woudestein-campus van de Erasmus Universiteit. Doel hiervan is om van de campus een plek te maken waar studenten graag verblijven, studeren en ideeën uitwisselen. De sterk op zichzelf staande modernistische gebouwen worden daarvoor naar de openbare ruimte geopend, maar er wordt ook flink geïnvesteerd in de openbare ruimte zelf.
Het sleutelproject in de transformatie van de campus is de nieuwe parkeergarage die slim gebruikmaakt van het aanwezige hoogteverschil in het landschap. Het dek bovenop de parkeergarage verlengt het hoger gelegen deel van de campus en creëert een brede autovrije plaza – zoals de Erasmus Universiteit het zelf noemt. Volgens het stedenbouwkundig plan voor de nieuwe campus wordt het deel ten zuiden van dit plaza flink verdicht tot een compact stedelijk gebied. Het deel ten noorden van het plaza, met zijn monumentale ensemble van modernistische gebouwen, wordt juist extra vergroend.
Midden op de campus en op het kruispunt van de hoofdvoetgangersroutes is enkele jaren geleden het Erasmuspaviljoen van de hand van Powerhouse Company en De Zwarte Hond gerealiseerd. Het door Architectenbureau Paul de Ruiter ontworpen onderwijsgebouw ligt op steenworp afstand hiervan en vormt het eerste nieuwe onderwijsgebouw van het dichter bebouwde zuidelijke deel van de campus. Met een brede luifel richt het gebouw zich op het brede plaza ervoor.
Inspelend op het stedelijke karakter van dit deel van de campus heeft Architectenbureau Paul de Ruiter ervoor gekozen de plint volledig transparant te maken en de hoeken van het gebouw hier af te ronden. Op de entree tot het atrium na is de volledige plint gereserveerd voor winkels en horeca. Op het moment van het bezoek aan het gebouw was de helft van deze commerciële ruimtes al verhuurd.
Het Nieuwe Studeren
De indeling van het onderwijsgebouw boven de plint volgt een eenvoudig schema. De grootste onderwijsruimtes liggen onderin het gebouw, samen met werkplekken voor kleinere groepjes studenten, terwijl er naar boven toe steeds meer zelfstudieplekken zijn. De bovenste verdieping is zelfs volledig gereserveerd voor deze zelfstudieplekken.
Door het gebouw heen is een grote diversiteit aan werkplekken gerealiseerd: reguliere bureaus met en zonder computers, tafels waar je in een groepje omheen kunt zitten, zitjes met banken en bars met krukken. Door de dag heen kunnen studenten zodoende op echt verschillende plekken werken. Voor de lunch kunnen studenten bijvoorbeeld lager in het gebouw met een groepje rond een tafel werken en zich later op de dag bovenin het gebouw terugtrekken om een verslag uit te werken.
In het onderwijsgebouw staat Het Nieuwe Studeren centraal, vertelt Paes. In plaats van onderwijs als eenrichtingsverkeer (de docent vertelt, de student luistert), draait het steeds meer om dialoog. De brede beschikbaarheid van kennis door de opkomst van internet is hier een belangrijke drijvende kracht achter. Net als bij Het Nieuwe Werken vraagt Het Nieuwe Studeren volgens Paes om een grote diversiteit aan studieplekken, zodat voor iedere activiteit de ideale setting gekozen kan worden.
Sobere kleurstelling interieur
In het interieur heeft Architectenbureau Paul de Ruiter ervoor gekozen veel materialen onbekleed te laten. Beton en hout hebben hun eigen kleur gehouden. Tussen de klimaatplafonds door is ook overal de techniek van het gebouw te zien. Dit drukt natuurlijk de kosten en scheelt in de milieubelasting van het project.
Het in het interieur toegepaste staal is overal wit geschilderd. “De studenten brengen al genoeg kleur in het interieur”, verklaart Paes. Voor de akoestiek zijn de wanden van het atrium bekleed met vilt dat gemaakt is uit gerecycled PET.
Zelfbeschaduwende gevel
Voor een optimale verhouding tussen daglichttoetreding en zonwering heeft Architectenbureau Paul de Ruiter voor het onderwijsgebouw een zelfbeschaduwende gevel ontworpen die gebaseerd is op verticale aluminium penanten. De diepte van deze penanten wisselen met de oriëntatie van de gevel: op het zuiden zijn ze 30 cm diep, op het oosten en westen 60 cm, en op het zuiden 90 cm.
Om de gebruikers van het gebouw de mogelijkheid te bieden een raam open te zetten, zijn in de gevel smalle luiken opgenomen. Deze luiken zijn onzichtbaar weggewerkt in de penanten, die hiervoor voorzien zijn van grote perforaties. Bijkomend voordeel hiervan is dat op het moment dat het flink waait, er zo toch nog een raam opengezet kan worden.
Het architectenbureau heeft er verder voor gekozen alle ‘infrastructuur’ in een brede schijf aan de zuidzijde van het gebouw te positioneren. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de liften, toiletten en leidingschachten. Met de schijf die hiermee gemaakt kon worden, kon het architectenbureau een groot deel van de zuidgevel sluiten. Daardoor is het gebouw – waar al van alle zijden licht binnenvalt – goed beschermt tegen oververhitting.
GPR van 8,5
Wat betreft de duurzaamheid van zijn projecten heeft Architectenbureau Paul de Ruiter een naam hoog te houden. Ook in het onderwijscentrum zet het bureau weer vol hierop in, met tal van maatregelen om het energieverbruik minimaal te houden. Maar daar houdt het bureau het niet bij. In de loop van de jaren is het welbevinden en de gezondheid van mensen een steeds belangrijker thema geworden, legt Paes uit. Het toelaten van veel daglicht, ruimte om elkaar te ontmoeten, beplanting, en een goede akoestiek zijn wat het architectenbureau betreft net zo belangrijk als een zo laag mogelijk energieverbruik.
Wat betreft die energiezuinigheid diende het gebouw contractueel een GPR van 8,5 te halen. Daarvoor is het hele gebouw voorzien van driedubbel glas. Dat begint toch de nieuwe standaard te worden, stelt Paes. Voor de verwarming en koeling van het gebouw wordt gebruik gemaakt van stadsverwarming en een WKO. Die warmte en koeling wordt in de ruimtes afgegeven via vloerverwarming (om maximaal gebruik te maken van de massa van het gebouw) en klimaatplafonds (die snel kunnen reageren op veranderende vraag). De ventilatielucht wordt voor een optimaal comfort voorverwarmd en voorgekoeld.
In het glazen atriumdak zijn tenslotte PV-cellen opgenomen om het binnenvallende daglicht enigszins te temperen en energie op te wekken. Naast zijn functionaliteit is het natuurlijk ook een mooi ornament voor de duurzaamheid van het project.
Met het ontwerp van het onderwijsgebouw op de campus van de Erasmus Universiteit laat Architectenbureau Paul de Ruiter overtuigend zien dat duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit elkaar niet in de weg hoeven te zitten, en hoe Het Nieuwe Studeren in de praktijk eruit kan zien. Een sterk startpunt voor de verdere verdichting van de Woudestein-campus.