Ontwerp van Bakers Architecten is een sculpturaal Fort Geldersoord

21 februari 2022, 10:58

Het Utrechtse bureau Bakers Architecten heeft een ontwerp gemaakt voor twintig bijzondere woningen op het 18e-eeuwse Fort Geldersoord in Westervoort. De woningen staan in een halve cirkel aan de rand van de voormalige vestingwerken, uitkijkend over het park. Voordat het ontwerp van Bakers Architecten door de Gelderse gemeente Westervoort werd goedgekeurd, had het project al een lange route – met verrassende U-bocht – afgelegd.

Iets buiten de bebouwde kom van het dorp liggen de restanten van het fort en de schans (of verschansing) Geldersoord. Het fort is in 1741 en 1742 gebouwd ter bescherming van de inlaatsluis waarmee het gebied tussen Westervoort en Doesburg kon worden geïnundeerd. Na het congres van Wenen en de verschuiving van grenzen verloor het fort zijn strategische waarde. Het fort raakte in onbruik en werd uiteindelijk gesloopt.

Park en fort
Nadat onderzoek en een publicatie door historici het cultuurhistorische belang van het fort en de schans verduidelijkten, besloot Westervoort rond 2006 een park op de vestingwerken aan te leggen en een wedstrijd voor nieuwbouw van woningen uit te schrijven. Vanaf 2012 is Park Geldersoord aangelegd, naar een ontwerp van Inbo, dat in 2015 is opgeleverd.

Het park is als het ware een afdruk van de onderliggende voormalige vestingwerken, met ravelijnen en planchetten. Op de resten van het fort, die eveneens onder de grond liggen maar inmiddels zijn bestempeld als rijksmonument, moeten woningen verrijzen. In 2016 heeft de gemeente Westervoort uit de competitie het winnende plan gekozen.

Dit plan stelt onder meer voor om de vestingmuren ‘terug te brengen’ en daarachter woningen te realiseren. Door de financiële crisis en de nasleep blijkt het plan niet haalbaar. Er lagen echter verplichtingen en er moest een plan worden gerealiseerd, vertelt Jan Bakers, architect-directeur van Bakers Architecten.

Tweede kans
Ontwikkelaar Bemog, aanvankelijk als tweede geëindigd in de competitie, toonde zich bereid de opdracht over te nemen en vraagt Bakers Architecten een nieuw, haalbaar plan te maken. Bureau B+B werd betrokken voor het landschapsontwerp. De gemeente gaf Bemog alsnog de opdracht.

“We wilden een configuratie maken die recht doet aan het fort zonder het terug te bouwen”, vertelt Bakers. “De vestingwerken waren gericht op het zuiden, dat is aantrekkelijk voor de woningen. Kunnen we de woningen naar de buitenrand van het fort duwen, aansluiting op het park maken en kwaliteit realiseren?”, vat hij de zoektocht in het ontwerp samen.

Aansluiting op het park
De twintig woningen – het maximaal toegestane aantal – zijn in een halve cirkel aan de rand van het voormalige fort geplaatst, waardoor ze met de voeten in het park staan. Het architectenbureau heeft de woningen als abstracte volumes ontworpen, “een soort kantelen”, met stootvoegloos metselwerk in een donkere wasserstrichsteen en de vensters achter het metselwerk gedetailleerd.

“Zo’n fort is een bijna sculpturaal object. Met de keuze voor een zwarte steen voor de woningen komt de nadruk op de vorm en haal je de aandacht weg van details als voegen en de hemelwaterafvoer”, legt Bakers uit. “Bovendien resulteert dit in zwarte objecten in het groen,”

“De aansluiting op het park vond ik een van de interessantste aspecten aan de opgave”, zegt Bakers. “In plaats van het opmetselen van muren hebben we gekozen voor een groene omwalling waar de kijkers doorheen steken.” Naast grote ramen op de begane grond aan het binnengebied vormen de ‘kijkers’ aan de parkzijde de belangrijkste openingen in de volumes.

De steile wand van de omwalling wordt opgebouwd uit zakken met aarde die in de loop der tijd begroeid raken, waardoor er een vloeiende overgang naar het park ontstaat. Het pakket is zelfdragend en vormt geen belasting voor de woningen. De kijkers zijn ontworpen in CorTen-staal, met een bekleding van ruw hout aan de binnenzijde.

Bodem en binnengebied
Door de woningen naar de rand van het voormalige fort te schuiven, ontstaat een ruim binnengebied. Dit biedt de bewoners meer ruimtelijke kwaliteit en doet recht aan de oorspronkelijke plattegrond van het verdedigingswerk. Centraal in het binnengebied volgt een iets verdiept gelegen rechthoek de contouren van het voormalige garnizoensgebouw, wat de referentie aan het fort versterkt.

Binnen deze iets verdiept rechthoek heeft Bureau B+B bomen in grote bakken bedacht, om de wortels boven de fundamenten te houden. Vanwege de rijksmonumentale status van de resten van het fort is een voorwaarde dat er minstens veertig centimeter gronddekking is, voordat er boven gebouwd kan worden, legt Bakers uit.

Waar de resten verborgen liggen, is met scans van de bodem zichtbaar gemaakt. Omdat het terrein bovendien veel niveauverschillen kent en Bakers Architecten de woningen alle op gelijke hoogte wil plaatsen, moet het gebied worden opgehoogd.

Brug
Als verdere verbeelding van het fort sluiten Bakers Architecten en Bureau B+B de achterzijde van het gebied, dat bij een vestingwerk altijd wat opener was, af met schanskorven. De keuze voor schanskorven is ook gemaakt in verband met de fundamenten in de grond. De inhoud van de korven wordt, in aansluiting op de steen voor de woningen, voorzien van een zwarte toeslag.

Aan de achterzijde van het gebied bevindt zich een wadi, waarvan het water kan wassen tot aan de randen van het fort. Het gebied wordt dan ook ontsloten via een brug, bedekt met Stelconplaten. Deze brug maakt ook deel uit van de publieke route, die zich in een rechte lijn verder strekt, tussen de woningen door, naar het park.

Voortgang
Vanavond vindt een raadsvergadering over het plan plaats, waarin moet blijken of de raad van Westervoort instemt met het collegebesluit. In de afgelopen tijd hebben direct omwonenden hun onvrede duidelijk gemaakt. Zij willen realisatie van het oorspronkelijke plan – het (her)bouwen van een fort met daar woningen in verwerkt – ondanks dat dit niet haalbaar bleek vanwege de kosten, de geringe interesse van potentiële kopers en de problematische parkeeroplossing.

Trefwoorden

fort fort geldersoord verdedigingswerk park inbo schans bureau b+b bemog projectontwikkeling rijksmonument bakers architecten westervoort woningbouw

1	Rotterdam gestart met metamorfose Hofplein naar groen stadsplein dinsdag, 15 april
2	Kantoorgebouw in Maastricht gaat mix aan bewoners huisvesten maandag, 14 april
3	MVRDV en Zecc Architecten transformeren Heerlense kerk tot stadsbad donderdag, 17 april
4	Hilversumse Architectuurprijs voor projecten van Monadnock en De Koning Architecten dinsdag, 15 april
5	Proeftuin Cajanus van team met HBB groep en FARO wint tender in Haarlem dinsdag, 15 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Carnisse Eiland wordt nieuwe parkbuurt in Rotterdam-Zuid

2 maart 2022

Bureau B+B en Shift maken plan voor groene wijk in Rotterdamse Schiehaven-Noord

22 juni 2022

Bakers: “Het hotel is uitgevoerd zoals ontworpen”

27 augustus 2013

Renovatie naar duurzaam en flexibel kantoor

29 januari 2013

Lieven de Keypenning voor rechtbank Haarlem

29 november 2012

Appartementen IJDock naderen oplevering

26 november 2012

Fort bij Kudelstaart herontwikkeld tot 'watersportfort'

8 december 2020

Renovatie Fort van Hoofddorp afgerond

22 juni 2020

Entreegebouw van Paul de Ruiter Architects voor duurzaam en zelfvoorzienend Pampus

16 juni 2020

Fort bij Krommeniedijk uitgebreid met 'kijkkoepel'

26 april 2018

Fort bij Hoofddorp wordt openbaar park

19 maart 2018

Restaurant op gerenoveerd forteiland

15 februari 2017

Elementen trotseren in vernieuwd Fort Pannerden

23 mei 2016

Fort bij Vechten is hoogtepunt van Waterlinie

12 oktober 2015

Nieuwe directie en website voor Bureau B+B

26 januari 2023

Een dwarsdoorsnede van de wil tot creativiteit en kwaliteit

1 februari 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Brede toekenning van monumentenstatus op ENCI-terrein Maastricht

17 april, 5:08

Op het terrein van de voormalige cementfabriek ENCI in Maastricht zijn vijf rijksmonumenten en achttien gemeentelijke monumenten aangewezen. Bij de viering zijn meteen plannen voor herbestemming gepresenteerd.

Bestemmingsplan Rijnhaven Rotterdam definitief

17 april, 3:08

De Raad van State heeft op 16 april alle ingediende zienswijzen tegen het bestemmingsplan voor de Rijnhaven ongegrond verklaard. De ambitieuze gebiedsontwikkeling in het hart van Rotterdam-Zuid kan volledig starten.

Ingrijpende renovatie van een school voor speciaal onderwijs door EVA architecten

17 april, 12:30

Het schoolgebouw van SO Lux in de Utrechtse wijk Zuilen was zo’n vijftig jaar oud en voldeed niet aan de eisen en wensen die nu gelden. Naar ontwerp van EVA architecten is het gebouw gerenoveerd en verduurzaamd.

MVRDV en Zecc Architecten transformeren Heerlense kerk tot stadsbad

17 april, 11:07

In de rijksmonumentale kerk wordt een zwembad gerealiseerd met een verstelbare bodem. Ook kan de gehele kerkvloer onder water worden gezet, zodat de bezoekers kunnen ‘lopen op het water’ en de kerkruimte wordt weerspiegeld in het water.

Emma Scholten benoemd tot partner bij Powerhouse Company

17 april, 4:12

Sinds ze negen jaar geleden in dienst trad, heeft Scholten een centrale rol gespeeld in de ontwikkeling van het internationale architectenbureau.

Corporaties: huurbevriezing bedreigt bouw tienduizenden huizen

17 april, 9:11

Woningcorporaties kunnen de komende jaren tienduizenden minder huizen bouwen op de krappe woningmarkt door de huurbevriezing die de coalitiepartijen zijn overeengekomen in de voorjaarsnota.

Huurders kunnen uit minder huizen kiezen, ook in middensegment

16 april, 9:11

Door de krapte nam de gemiddelde prijs per vierkante meter voor het eerst sinds lange tijd harder toe dan de inflatie.

Minder geloof in afhandeling aardbevingsschade onder dit kabinet

15 april, 4:20

Het vertrouwen van de Groningers in de afhandeling van de schade door de gaswinning is afgenomen sinds het aantreden van het huidige kabinet, meldt onderzoeksgroep Gronings Perspectief.

Joost Wetzel benoemd tot associate bij Mei architects and planners

15 april, 11:15

Sinds zijn start bij het bureau in 2018 heeft Wetzel zich ontwikkeld tot divisieleider ‘Bestaand & Nieuw’, een divisie die zich richt op transformatieprojecten. Daarbij heeft hij zijn expertise uitgebreid met een focus op biobased bouwen en houtbouw.