Fort bij Vechten is hoogtepunt van Waterlinie

12 oktober 2015, 15:06

Op donderdag 8 oktober is het Waterliniemuseum Fort bij Vechten officieel geopend. Het fort, dat onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, is getransformeerd volgens een masterplan van West 8 en Jonathan Penne Architecten. Het museumpaviljoen is ontworpen door Anne Holtrop.

Tekst Robert Muis

"Een van de grootste infrastructurele werken die ooit is uitgevoerd in Nederland", zo duidt gedeputeerde Mariëtte Pennarts de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan tijdens de opening van het nieuwe museum. Weinig mensen zijn zich bewust van dit militair verdedigingswerk, zegt Pennarts, doordat het grotendeels verborgen in het landschap ligt.

De Nieuwe Hollandsche Waterlinie is echter een 85 kilometer lang ingenieus systeem van dijken, sluizen en forten, een landschap met schootsvelden en inundatiegebieden, dat in de negentiende eeuw is gerealiseerd. Door een 3,5 kilometer brede strook onder water te zetten, kon de vijand op afstand worden gehouden.

Landschappelijke opgave
Het Fort bij Vechten, iets buiten Utrecht gelegen en een van de grootste en mooiste forten van de waterlinie, is vanuit cultuurhistorisch oogpunt waardevol. Hier kruist de Nieuwe Hollandse Waterlinie de Romeinse verdedigingslinie, de Limes, en om de hoek ligt castellum Fectio. De afgelopen decennia raakte het fort in verval, net als de rest van de linie.

Begin jaren 2000 werden plannen ontwikkeld om de linie te redden door haar nieuwe functies te geven, uiteenlopend van werkruimte tot kinderopvang. Het te renoveren Fort bij Vechten moest ruimte gaan bieden aan een waterliniemuseum, waarvoor West 8 en Penne Hangelbroek in 2006 een masterplan hebben gemaakt.

Tot de opdracht behoorde ook nieuwbouw voor de museale functie. "De opdrachtgever had verwacht dat we misschien een gebouw tussen de rijksweg en het fort zouden neerzetten, om de aandacht te trekken", vertelt Hangelbroek. "Maar we hebben de opdracht als een landschappelijke opgave willen zien. Ons idee was: het hele fort inzetten om uit te leggen wat de waterlinie inhoudt."

Ecologie en cultuur
In de loop der tijd hebben zich bijzondere plant- en diersoorten in en rond het begroeide fort gevestigd. Een belangrijk uitgangspunt bij het masterplan was om de wensen met betrekking tot cultuur en natuur samen te brengen, vertelt Hangelbroek.

"We hebben als het ware het fort verdeeld in een stuk dat geschikt is gemaakt voor de ecologische waarde en een stuk dat cultuurwaarde heeft. Een aantal gebouwen op het fort zijn bijvoorbeeld geschikt gemaakt als verblijfplaats voor de vleermuizen die hier zitten; andere zijn geschikt als tentoonstellings- of evenementengebouw gemaakt."

Een belangrijk ontwerpmiddel hierbij is de tachtig meter brede band, waarin het fort boven- en ondergronds is gereconstrueerd naar zijn originele, strak geometrische staat uit circa 1880. De strook strekt zich 450 meter lang uit over het landschap. Deze band maakt inzichtelijk hoe de oorspronkelijke opzet van het Fort bij Vechten was.

Voor een goede bereikbaarheid van het museum moest de ingang (over de gracht) worden verlegd naar de andere zijde van het fort. Daar is een smalle coupure gemaakt in de zes meter hoge, aarden verdedigingswal die het fort omgeeft. Deze nauwe snede en een smalle lange brug over de gracht maken de grootte en de functie van het verdedigingswerk voelbaar.

Museumpaviljoen
Volgens het masterplan moest het museumpaviljoen onderdeel van het ondergrondse gebouwenstelsel worden. Als locatie kozen de architecten het aardelichaam, waarin de kazernes met gemetselde voorgevel zijn gesitueerd. In 2010 werd voor het museumgebouw een wedstrijd onder jonge architecten uitgeschreven, die is gewonnen door Anne Holtrop.

Bij ontwerp van het paviljoen wilde hij werken met de hoogteverschillen waarmee ook de forten zijn gebouwd, vertelt Holtrop. "Ik heb op een kaart de hoogtelijnen bekeken en die doorgetrokken in de grond." Dat heeft een grillig gevormde patio in het aardelichaam opgeleverd. Daaromheen is het gebouw als een rechthoek getekend, direct achter de bestaande kazernes.

Sculpturaal in beton
Holtrop heeft gekozen voor uitvoering in beton, dat in een keer is gestort, inclusief leidingen, buizen en verlichting. "Ik wilde graag een monolithische uitstraling om een dialoog te creëren met de massieve gemetselde gebouwen van het fort. Daarnaast laat het de sculpturale vorm mooier uitkomen."

Bruin pigment in het beton zorgt voor een warmere uitstraling en, volgens Holtrop, voor steeds veranderende kleurschakeringen, afhankelijk van de invalshoek van het licht.

De tentoonstellingsruimten en het museumcafé liggen rond een groot atrium. Hierin is misschien wel het pronkstuk van het museum opgenomen. In de vloer is een vijftig meter lange betonnen maquette van de Nieuwe Hollandse Waterlinie opgenomen. Bezoekers kunnen hierin een sluizensysteem bedienen, zodat zij zelf kunnen ervaren hoe de verdediging van het land met behulp van water werkt.

Trefwoorden

fort vechten jonathan penne architecten west 8 anne holtrop fort bij vechten nieuwe hollandse waterlinie waterliniemuseum museum

1	Rotterdam verleent bouwvergunning voor Schieblokken vrijdag, 28 november
2	MORE Architecture en Studio Nauta ontwerpen woontoren midden op Katendrecht donderdag, 27 november
3	Gemeenteraad stelt gebiedsvisie voor Bussum-Zuid vast donderdag, 27 november
4	Dolmen – mysterieus object aan de rand van de Veluwe vrijdag, 28 november
5	Rijnboutt levert CityPromenade in Nieuwegein op vrijdag, 28 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Nieuw winkelconcept voor Maison Margiela ontworpen door Studio Anne Holtrop

24 februari 2021

Elementen trotseren in vernieuwd Fort Pannerden

23 mei 2016

Restaurant op gerenoveerd forteiland

15 februari 2017

Winnaars NRP Gulden Feniks 2016 bekend

23 juni 2016

Museum Voorlinden opent zijn deuren

1 september 2016

Fort Everdingen wordt bierbrouwerij

20 november 2014

Gemeenten beschermen historische Waterlinie

11 februari 2014

Anne Holtrop ontwerpt Waterliniecentrum

11 oktober 2011

Infanteriestelling Werk aan de Groeneweg hersteld

1 september 2014

Bouw bezoekerscentrum eiland Pampus gestart

24 februari 2011

Bolvormige vogelobservatiepost in Waterlinie

18 april 2012

Nieuwe Hollandse Waterlinie mogelijk werelderfgoed

28 januari 2019

Renovatie Fort van Hoofddorp afgerond

22 juni 2020

Kunstdepot door Anne Holtrop weerspiegelt omgeving op bijzondere wijze

14 juni 2021

Nieuwe Hollandse Waterlinie en Drentse Kolonieën toegevoegd aan werelderfgoedlijst

26 juli 2021

Een monument voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie

15 december 2021

Ontwerp van Bakers Architecten is een sculpturaal Fort Geldersoord

21 februari 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Arcadis en BEEL Architecten ontwerpen gebouw voor imec in Leuven

4 uur geleden

Het onderzoekscentrum voor nano-elektronica en digitale technologie imec laat een nieuw kantoor- en labgebouw op zijn campus in Leuven realiseren.

Duizenden cd's en hoesjes krijgen nieuw leven in hotelkamer

Vandaag, 13:43

In het pas geopende nieuwe onderkomen van culturele ontmoetingsplek De Groene Afslag in Crailo heeft Abelen Architectuur een bijzondere hotelkamer ontworpen. Het interieur van de CD-Room is gemaakt van duizenden oude cd’s.

Gemeente Haarlemmermeer kiest plan Ons Erf voor deelgebied Lincolnpark Hoofddorp

Vandaag, 11:09

Bij het plan zijn vier architectenbureaus betrokken: White Arkitekter, Space&Matter, Atlas Architects, SeARCH. DS Landschapsarchitecten verzorgt het landschapsontwerp.

BRTArchitecten onderzoekt of in traditioneel polderlandschap subtiel woningbouw ingevoegd kan worden

Vandaag, 10:45

In opdracht van Stichting Architecten Werkgemeenschap Tauber onderzocht BRTArchitecten drie mogelijke alternatieve woontypologieën voor in het traditionele polderlandschap in het noorden van het land.

Wang Shu en Lu Wenyu worden curator Architectuurbiënnale van Venetië in 2027

Vandaag, 14:52

De Chinese architecten en docenten verzorgen de artistieke leiding van de twintigste editie van de Venetiaanse architectuurmanifestatie.

Verduurzaming Nederland moet veel eerlijker, vindt adviesraad

Vandaag, 12:18

De verduurzaming van Nederland dreigt vast te lopen, doordat grote groepen mensen de voordelen mislopen en daardoor het draagvlak afbrokkelt, stelt de RLi.

Gelderland wil duurzame ‘havenhub’ aanleggen bij IJzendoorn

Gisteren, 13:13

Bij een Clean Energy Hub kunnen binnenvaartschepen schonere brandstoffen zoals bio-LNG bunkeren en groene stroom laden.

Schoof ziet actiepunten in klimaatadvies burgerberaad

Gisteren, 10:22

De demissionair premier herkent de wens van het kabinet voor een ‘haalbaar en betaalbaar’ klimaatbeleid in de aanbevelingen van 175 burgers.

Besluit over verdwijnen dorp Moerdijk halfjaar uitgesteld

1 december, 3:27

Het Rijk en de provincie Noord-Brabant willen pas in juni een besluit nemen over uitbreiding van het haven- en industriegebied in Moerdijk.

Amsterdam overweegt hogere toeristenbelasting in herbestemming panden te stoppen

1 december, 10:30

Het stadsbestuur overweegt de toeristenbelasting te verhogen als de landelijke btw-verhoging niet leidt tot een daling van het aantal toeristenovernachtingen.

Ga naar het nieuws-archief