Resting Reef, waarbij met de as van overledenen onderwaterurnen zijn gemaakt die dienen als kunstmatige riffen

ZeeFier, waarbij afvalstromen van zeewier dienen als basis voor de kleur

Ponto Biodesign, verpakkingen gemaakt van cellulose

‘Ontwerper heeft sleutel tot circulaire samenleving in handen’

11 januari 2023, 10:36

Te veel producten zijn zo gemaakt dat je ze niet kunt repareren. Ontwerp alleen maar spullen die je wél open kunt schroeven, betoogt ontwerper Richard van der Laken en oprichter van platform What Design Can Do.

Tekst Richard van der Laken

Op toverschool Zweinstein hebben ze goed begrepen wat circulariteit is. De magische spreuk ‘Reparo’ maakt alles heel wat kapot is in de wereld van Harry Potter. Kom daar eens om als je broodrooster van drie maanden oud er onverhoeds mee stopt en je tevergeefs probeert het ding open te maken om te zien wat er loos is. Nergens één schroefje te bekennen, want het apparaat is van gegoten kunststof en hermetisch geseald, net zoals je telefoon, goedkope elektrische tandenborstel en printer. Allemaal vrijwel onmogelijk om te repareren, allemaal niet-circulair.

Wat wij vaak als dagelijks ongemak voor lief nemen, is in feite een levensgroot obstakel om onze voetafdruk op aarde te beperken. Spullen die niet herbruikbaar of te repareren zijn, vormen een onacceptabele verspilling van energie en grondstoffen. Bij elkaar opgeteld gaat het om een enorme belasting op ons ecosysteem. Maar liefst tachtig procent van de milieu-impact van een product wordt bepaald door beslissingen die plaatsvinden in de ontwerpfase. Voor een ontwerper is dat een grote verantwoordelijkheid. En daar gaat dus heel vaak iets volledig mis.

Geheel demontabele smartphone
Onze verslavende weggooicultuur moet veel harder bestreden worden. En de ontwerper heeft, met de consument en regelgevers aan zijn zijde, een sleutel in handen om producenten richting een circulaire samenleving te duwen. Voor de Nederlandse ontwerper Bas van Abel was de ergernis over het feit dat hij zijn eigen dure telefoon niet open kreeg, de reden om een nieuwe smartphone te ontwikkelen: de Fairphone, geheel demontabel.

Voor succesvolle modeontwerper Borre Akkersdijk was de frustratie over de zwaar vervuilende kledingindustrie – verantwoordelijk voor 10 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot – zelfs reden om helemaal te stoppen met zijn succesvolle jaarlijkse ByBorre-collectie. Hij focust zich nu vrijwel volledig op het maken van verantwoorde garen en stof.

Ontwerp het circulair, of maak het gewoon níét omdat het aanbod al te groot is, zoals Akkersdijk besloot. Misschien weet hij ook dat alleen al in Amsterdam jaarlijks 14 miljoen kilo textiel wordt weggegooid. Er moet dringend een antwoord komen op die snel kapotte printer die goedkoper was dan de inktpatronen die erin gaan, een gammel broodrooster van 17 euro op Amazon.com, of begeerlijke smartphones die na één hapering vervangen worden.

Verleidelijk goedkoop
Om de klimaatdoelen te halen – Nederland wil een volledig circulaire economie in 2050 – moeten ontwerper, consument en overheid samen optrekken en producenten dwingen te veranderen. Niet het verleidelijk goedkope eindproduct staat voorop, maar een verantwoord maakproces en repareerbaarheid. Ecologische voetafdruk boven prijs, herbruikbaarheid boven esthetiek.

In deze circulaire omslag moet de consument worden geholpen, maar hij moet ook zelf iets doen: weiger een product te kopen dat geen schroefjes bevat. Schraap niet de onderkant van de markt af, maar kijk naar spullen die op termijn goedkoper zijn en minder belastend omdat onderdelen herbruikbaar zijn.

Daarnaast moet de overheid de consument juist helpen bij het kiezen. Waarom staat er nog steeds niet op elk gebruiksartikel een footprint-etiket waaruit de milieubelasting blijkt, zoals het nu al verplichte energielabel voor een woning? De overheid kan en moet dit afdwingen bij de zo invloedrijke industrie.

De omschakeling naar circulair is niet simpel, oude productiesystemen en verdienmodellen zijn taai. In je eentje kun je niet een hele productieketen omverwerpen, maar ontwerpers als Van Abel en Akkersdijk zorgen dat andere makers ook in beweging – moeten – komen. Heel simpel is het om als ontwerper te weigeren dingen te ontwerpen die niet open kunnen. Maak het letterlijk maakbaar, zodat iedereen met zijn kapotte broodrooster naar de reparatiewinkel kan.

Make It Circular Challenge
In oktober lanceerde What Design Can Do de Make It Circular Challenge, waarbij ontwerpers en andere creatieve professionals worden opgeroepen om producten, diensten, systemen en andere oplossingen voor een circulaire toekomst in te zenden.

Trefwoorden

richard van der laken make it circular challenge what design can do design circulair

1	Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld dinsdag, 17 december
2	Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart donderdag, 19 december
3	Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart donderdag, 19 december
4	Maretoren voegt gemengd programma toe aan stationsgebied Leiden maandag, 16 december
5	Stedenbouwkundige visie en beeldkwaliteitplan Rijnhaven in Alphen vastgesteld woensdag, 18 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Inspirerende voorbeelden tijdens Week van de Circulaire Economie

2 februari 2023

Open Oproep voor ontwerp circulair cultuurgebouw

19 juni 2023

Dutch Design Week 2023 in teken van thema Picture This

19 mei 2023

Vierde editie Dutch designers Yearbook verschenen

19 december 2023

Natuurorganisatie: Nederland kan fors besparen op grondstoffen

11 maart

Ontwerpen met hergebruikte materialen centraal in boek Reuse to Reduce

15 mei 2023

Lancering 'marktplaats' voor grote bouwdelen uit slooppanden

1 september 2023

Europees Centrum voor Circulaire Bouw en Transformatie officieel van start

11 maart

What Design Can Do organiseert Make it Circular Challenge

13 oktober 2022

Winnaars No Waste Challenge bekend

16 juli 2021

Video: de belangrijkste ideeën uit de Clean Energy Challenge voor Amsterdam

8 maart 2019

De goede kant

10 januari 2023

Renewi: groeiende vraag naar gerecycled materiaal zal prijs opdrijven

11 november 2022

‘We moeten naar het ontwerpen voor een circulaire industrie’

14 oktober 2022

Sloopverbod

13 september 2022

Circulair cultuurcluster Berlijnplein: de runner-up

30 mei 2022

De Pleinmakers wint tender voor cultuurcluster Berlijnplein Utrecht

19 mei 2022

Stedelijk Museum toont hoe ontwerpers omgaan met klimaatcrisis

16 mei 2022

Staatssecretaris na rapport PBL: strengere regels voor kringloopeconomie

27 januari 2023

Triodos verstrekt leningen aan bedrijven met circulair en biobased verdienmodel

1 februari 2023

SER vindt plannen voor kringloopeconomie nog tekortschieten

5 april 2023

Plasticexperts: pak zwerfafval aan via ontwerp

17 april 2023

Nederlands-Oegandees initiatief CoolBricks bij winnaars Make it Circular Challenge

3 mei 2023

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Duuzaam ontwerpen en bouwen

Gesprek met Peter van Assche over circulair bouwen

3 november 2022

Gesprek met Michel Baars over urban mining

15 juli 2022

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.